Wikipedia

Zawada (powiat prudnicki)

wieś w województwie opolskim, powiecie prudnickim
Zobacz też: Zawada w innych znaczeniach tej nazwy.

Zawada (dodatkowa nazwa w j. niem. Zowade) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Głogówek[4][5]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Równiny Niemodlińskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej.

Zawada
wieś
Ilustracja
Centrum wsi
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Głogówek

Liczba ludności (2011)

414[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-250[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0494002

Położenie na mapie gminy Głogówek
Mapa konturowa gminy Głogówek, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Zawada”
Ziemia50°23′51″N 17°48′49″E/50,397500 17,813611[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 414 osób[2].

Przysiółkami wsi są But, Golczowice, Mucków i Sysłów[4][5].

Geografia

edytuj

Położenie

edytuj

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 13 km od granicy z Czechami, na Równinie Niemodlińskiej, tuż przy granicy powiatu prudnickiego z powiatem krapkowickim (gmina Strzeleczki). Należy do Euroregionu Pradziad[6].

Środowisko naturalne

edytuj

W Zawadzie panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,3 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Zawady wynoszą 622 mm. Dominują wiatry zachodnie[7].

Integralne części wsi Zawada[4][8]
SIMC Nazwa Rodzaj
0494025 But przysiółek
0494019 Golczowice przysiółek
0494031 Mucków przysiółek
0494048 Sysłów przysiółek

Nazwa

edytuj

Nazwa miejscowości należy do grupy nazw patronomicznych i pochodzi od staropolskiego imienia założyciela miejscowości Zawady[9]. Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości Zowade podając jej znaczenie „Dorf des Zawada”, czyli po polsku „Wieś Zawady”[9].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod obecnie stosowaną, polską nazwą Zawada, a także zgermanizowaną Zowade we fragmencie: „Zowade (polnisch Zawada)”[10]. Ze względu na swoje polskie pochodzenie w 1936 nazwa Zowade została zmieniona przez nazistowską administrację III Rzeszy na nową, całkowicie niemiecką nazwę Lichten[11].

Historia

edytuj

Ślady pobytu człowieka na terenie obecnej wsi Zawada, potwierdzone badaniami archeologicznymi, sięgają epok kamienia i brązu[12].

 
Pieczęć Golczowic i Zawady (1844)

Miejscowość powstała w 1679[13], pierwotnie jako folwark[14][15]. W 1724 zbudowano w Golczowicach drewniany kościół św. Anny[16], ufundowany przez Franza Freiherra von Larisch. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[17]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[18]. Drewniany kościół spłonął w 1764[19].

 
Zawada (Zowada od. Sowada) wśród miejscowości ziemi prudnickiej na mapie z XIX wieku

Golczowice i Zawada posiadały wspólną pieczęć, która przedstawiała w polu trzy kwiaty wyrastające z serca, pod nimi napis GEM: SIG:, a w otoku napis: GOLLSCHOWITZ SOWADE / NEYSTAETER CREIS (pol. Gmina Golczowice, Zawada / Powiat Prudnicki)[20]. W 1831 w Zawadzie wybuchła epidemia cholery. Zmarli byli chowani w Golczowicach, na terenie, na którym w latach 1843–1848 wzniesiono nowy kościół św. Anny[19]. Zawada weszła w skład majątku Tiele-Wincklerów w Mosznej na mocy fideikomisu, podpisanego przez Huberta von Tiele-Wincklera w 1892[21].

 
Pomnik poległych w I wojnie światowej w Golczowicach

Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 948 mieszkańców Zawady 41 posługiwało się językiem niemieckim, 860 językiem polskim, 31 innym językiem, a 16 było dwujęzycznych[22]. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Zawada znalazła się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem[23]. Do głosowania uprawnionych było w Zawadzie 567 osób, z czego 356, ok. 62,8%, stanowili mieszkańcy (w tym 347, ok. 61,2% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 556 głosów (ok. 98,1% uprawnionych), w tym 553 (ok. 99,5%) ważne; za Niemcami głosowało 441 osób (ok. 79,7%), a za Polską 112 osób (ok. 20,3%)[24]. W latach 20. XX wieku w Golczowicach powstał pomnik upamiętniający mieszkańców Golczowic, Zawady, Czartowic, Buta, Muckowa i Sysłowa, którzy zginęli podczas I wojny światowej.

Po II wojnie światowej, od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[25]. Mieszkańcom Zawady, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać we wsi po otrzymaniu polskiego obywatelstwa.

W latach 1945–1950 Zawada należała do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Gostomia[26], w latach 1954–1959 do gromady Błażejowice[27], a w latach 1959–1972 do gromady Mochów. Podlegała urzędowi pocztowemu w Białej[28].

W miejscowości znajdowała się chlewnia Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej w Głogówku[29]. W 2009 Zawada przystąpiła do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[30].

Mieszkańcy

edytuj

Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków[31]. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Klocołrzy[32].

Liczba mieszkańców wsi

edytuj

Zabytki

edytuj

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisana jest[41]:

  • dzwonnica-kaplica, z XVIII w., wypisana z księgi rejestru.

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Zawadzie chronione są ponadto[42]:

  •  
    Dzwonnica-kaplica
  •  
    Zespół folwarczny
  •  
    Dom nr 8

Transport

edytuj

W zarządzie Wydziału Drogownictwa Starostwa Powiatowego w Prudniku znajdują się drogi powiatowe: nr 1207O relacji Błażejowice Dolne – Zawada – Smolarnia, nr 1255O relacji Zawada – Buława – Pisarzowice, nr 1269O relacji Zawada – Kierpień oraz nr 1281O relacji Żabnik – Nowa Wieś Prudnicka – Czartowice – Golczowice – Zawada[43].

Zawada posiada połączenia autobusowe z Prudnikiem, Głogówkiem. We wsi znajduje się pięć przystanków autobusowych – „Zawada”, „Golczowice”, „Mucków”, „Sysłów”, „Zawada But”[44].

Oświata

edytuj

W Zawadzie funkcjonuje oddział zamiejscowy Przedszkola Publicznego[45] z jednym oddziałem przedszkolnym, z zajęciami dodatkowymi z rytmiki i języka niemieckiego[46].

Religia

edytuj

Katolicy z Zawady należą do parafii św. Anny w Golczowicach (dekanat Głogówek)[47]. We wsi znajduje się kaplica św. Józefa[19]. Przy kościele w Golczowicach znajduje się cmentarz[48]. 21 czerwca 2020 przy kościele i plebanii w Golczowicach otwarto „Dom Świętego Jana Pawła II”, upamiętniający postać papieża Jana Pawła II. Obiekt służy jako miejsce spotkań dla lokalnej społeczności[49].

Sport

edytuj
 
Boisko LZS Zawada

We wsi funkcjonuje klub piłkarski LZS Zawada[50], który posiada drużynę seniorów[51]. Drużyna trampkarzy zawiesiła działalność[52]. Klub rozgrywa swoje mecze na boisku w Zawadzie[46]. W 2005, z okazji 60. rocznicy istnienia Podokręgu Związku Piłki Nożnej w Prudniku, klub otrzymał pamiątkowy puchar[53].

Turystyka

edytuj

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Zawadzie[54].

Bezpieczeństwo

edytuj

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 12 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku (Komisariat Policji w Głogówku)[55].

Teren wsi, jak i całej gminy Głogówek, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa[56]. Gminę Głogówek obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG[57].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 159653
  2. ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1589 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ a b GUS. Rejestr TERYT.
  6. ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-06-09].
  7. ↑ Klimat: Zawada: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-06-09].
  8. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2023
  9. ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 26, OCLC 456751858 (niem.).
  10. ↑ Triest 1865 ↓, s. 1084.
  11. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt in Oberschlesien [online], verwaltungsgeschichte.de [zarchiwizowane z adresu 2017-07-08].
  12. ↑ Studium 2016 ↓, s. 92.
  13. ↑ Studium 2016 ↓, s. 45.
  14. ↑ Studium 2016 ↓, s. 23.
  15. ↑ Studium 2016 ↓, s. 48.
  16. ↑ Plan 2020 ↓, s. 9.
  17. ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  18. ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  19. ↑ a b c Plan 2020 ↓, s. 10.
  20. ↑ 1079 Zowade-Golschowitz (Zawada, Golczowice, kolonia Zawady) II [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 20 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  21. ↑ Bartosz Sadliński, Ród Tiele-Winckler – prudnickie tropy, „Gazeta Prudnik24”, Maciej Dobrzański – redaktor naczelny, 11 (109), Prudnik: Usługi Marketingowe i Finansowe Jarosław Wojdyło, 23 maja 2017, s. 23, ISSN 2300-7958.
  22. ↑ Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 75.
  23. ↑ Natomiast z pow. prudnickiego należą do terenu plebiscytowego tylko następujące gminy, które tutaj poniżej według polskich i niemieckich nazw imiennie podajemy, „Instrukcja dla Komitetów Parytetycznych”, 2, 1921, s. 24.
  24. ↑ Landsmannschaft der Oberschlesier in B-W [online], web.archive.org, 29 stycznia 2017 [dostęp 2023-02-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-29].
  25. ↑ Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  26. ↑ Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
  27. ↑ Uchwała Nr VII/28/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu prudnickiego, „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu”, 12, Opole: Prezydium WRN, 27 grudnia 1954, s. 10–11.
  28. ↑ Wykaz gromad wchodzących w skład gminy, „Głos Prądnika”, Czesław Żelazny – redaktor naczelny, 3 (4), Prądnik [Prudnik]: Powiatowy Komitet Osadniczy, 23 listopada 1946, s. 5.
  29. ↑ Ogłoszenie Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu w sprawie uznania niektórych owczarni za zarodowe i reprodukcyjne, „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu”, 4, Opole: Prezydium WRN, 8 kwietnia 1968, s. 4.
  30. ↑ Zawada, gm. Głogówek [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 23 listopada 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  31. ↑ Ludność Ziemi Prudnickiej, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 52 (266), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 24 grudnia 1995, s. 10, ISSN 1231-904X.
  32. ↑ Robert Hellfeier, Chrzelicka mowa? cz. I, „Panorama Bialska”, Rafał Magosz – redaktor naczelny, 6 (279), Biała: Gminne Centrum Kultury, czerwiec 2018, s. 8, ISSN 1232-7352.
  33. ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1871) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-14] (niem.).
  34. ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1885) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-14] (niem.).
  35. ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1905) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-14] (niem.).
  36. ↑ Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], www.gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-06-09].
  37. ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2020-06-09].
  38. ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 221.
  39. ↑ a b c d Wieś Zawada w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-06-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  40. ↑ Andrzej Dereń, Jak wyludniła się Twoja miejscowość: sprzedam wieś pod Prudnikiem, „Tygodnik Prudnicki”, 2 (1202), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 stycznia 2014, s. 11, ISSN 1231-904X.
  41. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 109.
  42. ↑ Studium 2016 ↓, s. 68.
  43. ↑ Wykaz dróg powiatu prudnickiego [online], powiatprudnicki.pl [dostęp 2024-09-26].
  44. ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Zawada, gm. Głogówek [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-18].
  45. ↑ Jednostki Gminy Głogówek [online], gminaglogowek.info [dostęp 2023-07-29].
  46. ↑ a b Plan 2020 ↓, s. 5.
  47. ↑ Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
  48. ↑ Studium 2016 ↓, s. 113.
  49. ↑ Dom Św. Jana Pawła II w Golczowicach [online], gminaglogowek.info, 29 czerwca 2020 [dostęp 2023-07-30] (pol.).
  50. ↑ Skarb – LZS Zawada (k. Prudnika) [online], www.90minut.pl [dostęp 2020-06-09].
  51. ↑ Drużyna seniorów – LZS Zawada [online], lzs-zawada.futbolowo.pl [dostęp 2023-07-29].
  52. ↑ Drużyna trampkarzy – LZS Zawada [online], lzs-zawada.futbolowo.pl [dostęp 2023-07-29].
  53. ↑ Janusz Stefanko, Damian Wicher, Jubileusz Podokręgu, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 48 (783), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 30 listopada 2005, s. 19, ISSN 1231-904X.
  54. ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  55. ↑ Komisariat Policji w Głogówku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  56. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 sierpnia 2005 r. w sprawie wykazu gmin i innych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa położonych w strefie nadgranicznej oraz tablicy określającej zasięg tej strefy (Dz.U. z 2005 r. nr 188, poz. 1580).
  57. ↑ PSG w Opolu [online], slaski.strazgraniczna.pl, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-05-08].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Zawada_(powiat_prudnicki)&oldid=74976925”