Zamek w Rytwianach
Zamek w Rytwianach – ruiny prywatnego zamku rycerskiego w Rytwianach.
 nr rej. A-869, 320 z 1.12.1956, 625/A z 28.10.1971 oraz 177/A z 6.07.1977
| |
.jpg) Ruina jednej ze ścian zamku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku |
zamek |
| Styl architektoniczny |
gotycki |
| Rozpoczęcie budowy |
XIV w. |
| Ważniejsze przebudowy |
XV w. |
| Zniszczono |
1859 |
| Pierwszy właściciel |
Paszko z Rytwian(?) |
Położenie na mapie Polski  | |
 50°31′45,3″N 21°12′09,0″E/50,529250 21,202500
| |
Historia
edytujŹródła historyczne wzmiankują zamek w 1397 r. jako przedmiot sporu pomiędzy kasztelanem radomskim Klemensem z Mokrska, a Małgorzatą będącą wdową po Paszku z Rytwian[1]. W 1405 roku zamek przeszedł jako wiano w ręce rodu Tarnowskich[2]. W 1414 r. wspomniana była kaplica zamkowa, której biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec nadał dziesięcinę[2]. W 1420 roku zamek kupił biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec, a około 1430 roku przekazał go swoim bratankom noszącym później nazwisko Rytwiański[2]. Z końcem XIV w. łączy się budowę jednotraktowego, trzykondygnacyjnego budynku o wymiarach 13 x 39 m - jego pozostałością jest ocalały do dziś narożnik ze szkarpą.
Przypuszczalnie około lat 1420-1436 zamek został rozbudowany[1]. Wtedy wybudowano obwodowy mur obronny na rzucie prostokąta, a przy jego północnym odcinku stanął kolejny budynek określany jako Dom Wielki. Do końca XV w. zamek był rodową rezydencją Jastrzębców-Rytwiańskich. Później warownia często zmieniała właścicieli. W 1502 roku zamek należący ówcześnie do Mikołaja z Kurozwęk, został zajęty i ograbiony przez jego syna Adama z Kurozwęk[2]. W 1516 roku doszło na zamku do pożaru[3].
Na przełomie XVI i XVII wieku zamek znalazł się w rękach Tęczyńskich. Po śmierci wojewody krakowskiego Jana Magnusa Tęczyńskiego poprzez jego córkę Izabelę Tęczyńską zamek stał się w 1639 roku własnością pisarza, poety i marszałka sejmu Łukasza Opalińskiego. W dniu 16 stycznia 1646 r. na zamku odbyło się wesele siostry właściciela Zofii Opalińskiej z opromienionym już wtedy wojenną sławą hetmanem wielkim koronnym Stanisławem Koniecpolskim[2], jednak hetman zmarł już po dwóch miesiącach małżeństwa. W 1657 r. podczas Potopu szwedzkiego załoga dowodzona przez Łukasza Opalińskiego obroniła zamek przed węgierskimi wojskami księcia Jerzego II Rakoczego, a następnie Opaliński odbudował go ze zniszczeń spowodowanych oblężeniem[1].
W 1727 roku zamek częściowo wyremontowali Sieniawscy[2]. W dniu 19 maja 1794 r. zamek w Rytwianach był kwaterą Tadeusza Kościuszki[2].
Rozbiórka budynków zamkowych nastąpiła w 1859 roku, gdy Rytwiany były własnością Potockich[3].
W latach 2013–2014 zrewitalizowano rejon ruiny zamkowej, tworząc park historyczno-edukacyjny[1].
Badania
edytuj- W 1986 r. prof. Michał Proksa przeprowadził wstępne badania archeologiczne na terenie dawnego zamku.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Ruiny zamku - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2023-02-24] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Bartosz Dawida, Zamek Rytwiany [online], ZamkoMania - Polskie zamki dwory obronne [dostęp 2023-02-24] (pol.).
- ↑ a b Rytwiany - zamek biskupi [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2023-02-24] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Proksa M., Fundacja arcybiskupa Wojciecha Jastrzębca w Rytwianach w świetle badań archeologiczno-architektonicznych, „Materiały Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za 1985-1990”, Rzeszów 1992.
- Gosztyła M., Proksa M., Zamki Polski południowo-wschodniej, Przemyśl 1997.
- Wróblewski S., Zamki i dwory obronne województwa sandomierskiego w średniowieczu, Nowy Sącz 2006.
- Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2007.
- Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855), t. II: Gubernia Radomska, oprac. K. Guttmejer, Warszawa 2010.