Wikipedia

Zamek w Gołuchowie

budynek w województwie wielkopolskim

Zamek w Gołuchowie – zabytkowy[1] zamek w miejscowości Gołuchów.

Zamek w Gołuchowie
Zabytek: nr rej. kl.IV-73/166/54 z 25 maja 1952
Ilustracja
Zamek w Gołuchowie
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Miejscowość

Gołuchów

Ukończenie budowy

1550–1560

Położenie na mapie gminy Gołuchów
Mapa konturowa gminy Gołuchów, blisko centrum u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Gołuchowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Gołuchowie”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Gołuchowie”
Położenie na mapie powiatu pleszewskiego
Mapa konturowa powiatu pleszewskiego, na dole po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Gołuchowie”
Ziemia51°51′09,50″N 17°56′00,01″E/51,852639 17,933336
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Pierwotnie wczesnorenesansowa murowana budowla o charakterze obronnym, kilkukondygnacyjna, na planie prostokąta, z basztami w każdym z narożników, która została wzniesiona w latach 1550–1560 dla Rafała Leszczyńskiego herbu Wieniawa (starosty radziejowskiego i wojewody brzeskokujawskiego), gruntownie przebudowana w drugiej połowie XIX w. przez Izabellę z Czartoryskich Działyńską.

Historia

edytuj

Modernizacji zamku, polegającej na dobudowaniu budynku mieszkalnego w pobliżu oryginalnego dworu i połączeniu ich skrzydłami oraz wykonaniu arkadowej loggii w elewacji wejściowej, dokonano na zlecenie Wacława Leszczyńskiego, wojewody kaliskiego i kanclerza wielkiego koronnego (syna Rafała Leszczyńskiego, który odziedziczył zamek w 1592) w latach 1600–1619. Zamek nabrał wówczas charakteru renesansowo-manierystycznej rezydencji magnackiej.

Leszczyńscy w 1695 sprzedali Gołuchów Suszkom. Następnie zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli (Górowscy, Chlebowscy, Swinarscy, Suchorzewscy), popadając stopniowo w ruinę. W 1856 (niektóre źródła podają 1853) Tytus Działyński, w związku z nadchodzącym ślubem swojego syna Jana Kantego z Izabellą z Czartoryskich Działyńską (córką księcia Adama Jerzego Czartoryskiego) zakupił to, co pozostało z Gołuchowa, z przeznaczeniem na przyszłą siedzibę nowożeńców. Małżeństwo było aranżowane i było „białe”.

Ponieważ Jan Działyński finansował i organizował powstanie styczniowe na terenie Wielkopolski, upadek powstania i zaoczny wyrok skazujący wydany na niego przez władze pruskie (uchylony dopiero w 1871) zmusił go do emigracji. Dla zabezpieczenia Gołuchowa przed konfiskatą, Izabella formalnie odkupiła zamek z rąk Działyńskich (de facto zamek stanowił zastaw pożyczek udzielonych Działyńskiemu przez Czartoryskich) i w latach 1875–1885 przeprowadziła gruntowną odbudowę połączoną z remontem. Przebudowa dokonana została częściowo według szkiców Eugène Viollet-le-Duca oraz polskiego architekta Zygmunta Gorgolewskiego. Autorem ostatecznego projektu był Francuz, Maurycy August Ouradou.

Przy przebudowie zrezygnowano z odbudowy najstarszej części zamku, otwierając widok na arkadowy dziedziniec. Wmontowano sprowadzone z Włoch, Francji i Hiszpanii oraz reprodukowane na miejscu marmurowe kominki, obramowania okien i mozaiki. Zamek, nie tracąc nic ze swych oryginalnych, renesansowych cech, nabrał charakteru romantycznego.

W wyposażeniu i urządzeniu wnętrz zamkowych Izabella akcentowała związki Gołuchowa z rodem Leszczyńskich poprzez umieszczanie Wieniawy (herbu Leszczyńskich), często z koroną, w wielu widocznych miejscach, m.in. nad kominkami. Paradoksalnie, król Stanisław Leszczyński nigdy w Gołuchowie nie przebywał.

Zamek jest otoczony 158-hektarowym parkiem-arboretum zaprojektowanym przez Adama Kubaszewskiego, zawierającym wiele okazów rzadkich i egzotycznych drzew (świadectwo dendrologicznych pasji Działyńskich, które w pełni zamanifestowały się w Kórniku). Jednakże najokazalszym drzewem jest rodzimy dla polskiej flory dąb szypułkowy, zwany „Janem”, to drzewo mające wyjątkowy, osobliwy pokrój oraz obwód 540 cm i wysokość 25 m (w 2014)[2]. Również w parku znajduje się mauzoleum-kaplica grobowa (dawna kaplica pw. św. Jana Chrzciciela), w którym spoczywa fundatorka, Elżbieta Izabella z Czartoryskich Działyńska.

W grudniu 2016 zamek został odkupiony od Fundacji Książąt Czartoryskich przez Skarb Państwa za kwotę 20 mln zł[3].

Muzeum zamkowe

edytuj

W przebudowanym zamku Izabella umieściła swoją kolekcję dzieł sztuki, przeznaczając go na ogólnodostępne muzeum, sama zaś zamieszkała w pobliskiej oficynie (dawnej gorzelni), tzw. pałacu Czartoryskich.

Po śmierci Izabelli w 1899 majątek, przekształcony w ordynację (wraz z obowiązkiem opieki nad muzeum), odziedziczył jej bratanek, książę Witold Czartoryski (ordynat). Gołuchów pozostawał w rękach rodziny Czartoryskich aż do wybuchu II wojny światowej. W czasie wojny zbiory dzieł sztuki rozproszone, a zamek częściowo zdewastowany.

Od 1951 w zamku mieści się oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu z ekspozycją zabytkowych wnętrz i dzieł sztuki. Galeria ma w swoich zbiorach prace takich artystów jak: Frans Floris (Ostatnia wieczerza) oraz część zbioru starożytnych waz greckich pozyskanych przez Jana Działyńskiego z wykopalisk w Noli, Capui i Neapolu (tzw. wazy gołuchowskie), zaś w oficynie Muzeum Leśnictwa i restauracja.

Na zamku odbywają się koncerty, wnętrza służą niekiedy jako plan zdjęciowy do realizacji filmów (m.in. serialu Królowa Bona). Na dziedzińcu nakręcono kilka scen z filmów Akademia Pana Kleksa z 1983 roku[5] oraz kolejnej jego wersji z 2023 roku[6].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  2. ↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s.298-299
  3. ↑ Piotr Bojarski. Minister kupił też zamek Czartoryskich. „Gazeta Wyborcza”, s. 19, 11 stycznia 2017. 
  4. ↑ Napoleon Orda, Album widoków historycznych Polski : poswięcony rodakom. Seria 5, Album widoków przedstawiających miejsca historyczne Księstwa Poznańskiego i Prus Zachodnich, W Warszawie: lit. M. Fajansa, 1880.
  5. ↑ FilmPolski.pl [online].
  6. ↑ Zamek w Gołuchowie w zaczarowanym świecie Pana Kleksa [online], radiopoznan.fm [dostęp 2023-12-11] (pol.).

Bibliografia

edytuj
  • Nikodem Pajzderski, Przewodnik po muzeum w Gołuchowie, Poznań 1913
  • Teresa Jakimowicz, Elżbieta Działyńska, w: Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa-Poznań 1981
  • Róża Kąsinowska, Gołuchów. Rezydencja magnacka w świetle źródeł, Gołuchów: Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, 2006, ISBN 83-922141-1-0, OCLC 831167298.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Zamek_w_Gołuchowie&oldid=74120145”