Złotorost pyszny
Złotorost pyszny (Xanthoria elegans (L.) Th. Fr.) – gatunek grzybów z rodziny złotorostowatych (Teloschistaceae)[1]. Ze względu na symbiozę z glonami jest zaliczany do porostów[2].
 Pojedyncza plecha na wapiennej skale | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
złotorost pyszny |
| Nazwa systematyczna | |
| Xanthoria elegans (Link) Th. Fr. Lich. Arctoi 3: 69 (1860) | |
.JPG)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Xanthoria, Teloschistaceae, Teloschistales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1791 przez Heinrich Friedrich Link jako Lichen elegans. Przez różnych mykologów zaliczany był do różnych rodzajów. Do rodzaju Xanthoria został przeniesiony w 1860 r.[1]
Niektóre synonimy nazwy naukowej[3]:
- Callopisma elegans (Link) Trevis. 1852
- Caloplaca dissidens (Nyl.) Mérat 1920
- Caloplaca elegans (Link) Th. Fr. 1871
- Gasparrinia elegans (Link) Stein1879
- Lecanora dissidens (Nyl.) Cromb.1894
- Lecanora elegans (Link) Ach.1810
- Lichen elegans Link 1791
- Parmelia elegans (Link) Ach. 1803
- Physcia dissidens (Nyl.) Arnold 1881
- Physcia elegans (Link) De Not. 1847
- Placodium dissidens Nyl. 1875
- Placodium elegans (Link) DC. 1805
- Rusavskia elegans (Link) S.Y. Kondr. & Kärnefelt 2003
- Squamaria elegans (Link) Fée 1829
- Teloschistes elegans (Link) Norman 1853
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Morfologia
edytujTworzy listkowatą, rozetkowatą lub nieregularną plechę z glonami protokokkoidalnymi. Plecha osiąga średnicę do 6 cm, rzadko więcej. Często sąsiednie plechy szczelnie zlewają się ze sobą tworząc większe kolonie. Plecha jest głęboko wcinana, jej odcinki są grzbietobrzusznie wypukłe, mają szerokość 0,4–1,3 mm, a ich zakończenia 0,3–0,7 mm. Odcinki są wąskie w stosunku do swojej długości, mniej lub więcej podzielone, zazwyczaj pogięte, pofalowane, w niektórych miejscach zgrubiałe, czasami mają boczne odgałęzienia. Stykają się brzegami lub zachodzą na siebie. Plecha jest dość gruba i ściśle przylega do podłoża, wznoszą się tylko jej brzegi. Powierzchnia górna ma barwę od żółtej przez pomarańczową do czerwonej, czasami jest lekko oprószona. Rdzeń plechy jest biały, gąbczasty, z krótkimi strzępkami. Dolna powierzchnia plechy jest nieco pomarszczona, biaława. Chwytników brak, lub występują bardzo rzadko. Reakcje barwne: plecha K+ purpurowa, C–, KC–, P–[4][5].
Na plesze zawsze występują apotecja lekanorowe, zazwyczaj licznie. Mają średnicę 0,3–1 mm, tarczki o barwie takiej, jak plecha, lub ciemniejszej. Ich brzeżek plechowy jest cienki, gładki lub karbowany[4]. Brązowe epitecjum ma grubość 10–60 μm. Hypotecjum jest bezbarwne lub jasnobrązowe i ma grubość 20–80 μm. W hymenium występują cylindryczne, proste lub rozgałęzione wstawki (parafizy). Zarodników powstaje po 8 w każdym worku, są dwukomórkowe, elipsoidalne o rozmiarze 11–18 × 5,5–6,5 μm z przegrodą o grubości 1–5 μm. W plesze zanurzone są pojedyncze lub w grupach pyknidia, zazwyczaj nieco ciemniejsze od górnej powierzchni plechy. Powstają w nich liczne konidiospory o rozmiarach 2,3–3,5 × 1–1,5 μm[5].
Występowanie i siedlisko
edytujSpotykany na wszystkich kontynentach (włącznie z Antarktydą), w Arktyce i na wielu wyspach[6]. W Polsce jest pospolity w górach i na wyżynach, na niżu występuje jedynie sporadycznie. Rośnie na różnego rodzaju skałach, zarówno krzemianowych, jak i wapiennych oraz na betonie. Dużo rzadziej występuje na drewnie, słomianych dachach i obumarłych mszakach[4].
Jest przystosowany do życia w trudnych warunkach; w wysokich górach i w Arktyce. Doskonale znosi długotrwały brak wody, może rozwijać się nawet tam, gdzie średnia ilość opadów nie przekracza 6 cm rocznie. Z drugiej strony może rosnąć także na kamieniach, które przez większą część sezonu wegetacyjnego są zanurzone w wodzie[7], oraz na stale zbryzgiwanych słoną wodą morską podłożach (zarówno naturalnych, jak i sztucznych)[8].
Znaczenie
edytujZłotorost jest modelowym organizmem przy badaniach zdolności przetrwania organizmów żywych w warunkach ekstremalnych. W maju 2005 umieszczono na orbicie wokółziemskiej otwartą kapsułę zawierającą złotorost pyszny i wzorzec geograficzny (Rhizocarpon geographicum). Po 15 dniach przebywania w warunkach niskiej temperatury, próżni i promieniowania, na Ziemi wznowiły czynności życiowe, a w ich DNA nie stwierdzono uszkodzeń[9]. Parametry fotosyntezy, określane jako wymiana gazowa oraz fluorescencja chlorofilu, zmierzone w 24 godziny od powrotu na Ziemię, nie odbiegały od wartości zmierzonych przed lotem[10][11].
Wyciąg z X. elegans wykazuje znaczną zdolność do zwiększenia aktywności reduktazy chinonowej, enzymu rozkładającego niektóre substancje o działaniu rakotwórczym[12].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b Wiesław Fałtynowicz, Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, s. 342, ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2014-04-25] (ang.).
- ↑ a b c Hanna Wójciak, Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 182, ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ a b Consortium of North American Lichen Herbaria [online] [dostęp 2014-06-23].
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].
- ↑ D. Fahselt, M. Krol, Biochemical comparisons of two ecologically distinctive forms of Xantharia elegans in the Canadian High Arctic, „Lichenologist”, 21, 1989, s. 135–45.
- ↑ J.W. Hinds, Marine influence on the distribution of Xanthoria parietina, X. elegans, and X. ulophyllodes on marble gravestones in Maine, „Bryologist”, 98 (3), 1995, s. 402–10.
- ↑ Anna Matwiejuk, Matuzalemowy gatunek porostu wzorzec geograficzny Rhizocarpon geographicum (L.) Dc. – jego właściwości i wykorzystanie, „Kosmos”, 1–2 (274–275), 56, 2007, s. 175–180.
- ↑ Sancho Leopoldo G. de la Torre i inni, Lichens Survive in Space: Results from the 2005 LICHENS Experiment, „Astrobiology”, 3, 7, 2007, s. 443–454, DOI: 10.1089/ast.2006.0046, ISSN 1531-1074 (ang.).
- ↑ Sancho Leopoldo G., Torre Rosa, Pintado Ana, Lichens, new and promising material from experiments in astrobiology, „Fungal Biology Reviews”, 3–4, 22, 2008, s. 103–109, DOI: 10.1016/j.fbr.2008.12.001, ISSN 1749-4613 (ang.).
- ↑ K. Ingólfsdóttir i inni, Evaluation of selected lichens from Iceland for cancer chemopreventive and cytotoxic activity, „Pharmaceutical Biology”, 38 (4), 2000, s. 313–317.