Wikipedia

Wyspa Livingstona

wyspa w Antarktyce
Nie mylić z: Wyspa Livingstone’a na rzece Zambezi, w obrębie Wodospadów Wiktorii.

Wyspa Livingstona[1] (ang. Livingston Island, hiszp. Isla Livingston[1]; ros. Смоленск = Smolensk) – druga co do wielkości wyspa w archipelagu Szetlandów Południowych w Antarktyce.

Wyspa Livingstona
Ilustracja
Wyspa Livingstona (2015)
Kontynent

Antarktyda

Akwen

Ocean Południowy

Archipelag

Szetlandy Południowe

Powierzchnia

798 km²

Najwyższy punkt

Mount Friesland m n.p.m.

Populacja 
• liczba ludności


ok. 50 (latem)

Położenie na mapie Antarktyki
Mapa konturowa Antarktyki, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Wyspa Livingstona”
Położenie na mapie Szetlandów Południowych
Mapa konturowa Szetlandów Południowych, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Wyspa Livingstona”
Ziemia62°36′S 60°30′W/-62,600000 -60,500000
Mapa wyspy
Multimedia w Wikimedia Commons
Mount Friesland (1700 m n.p.m.)
Perunika Glacier
Byers Peninsula

Wyspa leży na północny wschód od Snow Island, na południowy zachód od Greenwich Island i na północ od Deception Island. Najwyższym szczytem jest Mount Friesland (1700 m n.p.m.). Ponad 87% powierzchni wyspy zajmuje pokrywa lodowa, a jedynymi obszarami pozbawionymi lodu są jej część najbardziej wysunięta na zachód – półwysep Byers Peninsula, niektóre obszary przybrzeżne – Cape Shirreff, Siddins Point, Williams Point, Rozhen Peninsula, Hurd Peninsula, Hannah Point i Elephant Point oraz strome stoki gór i wzgórz. Panuje tu klimat polarny, latem temperatura powietrza rzadko przekracza +3°C a zimą spada poniżej -11°C.

Obszar Byers Peninsula jest ostoją ptaków IBA z uwagi na zamieszkujące go duże kolonie ptaków morskich – rybitw antarktycznych i mew południowych. W 1966 roku Byers Peninsula został desygnowany jako Szczególnie Chroniony Obszar Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – a od 2002 roku desygnowany jako ASPA 126: Byers Peninsula, Livingston Island, South Shetland Islands. W 1966 roku jako Szczególnie Chroniony Obszar Antarktyki desygnowany został również obszar Cape Shirreff pomiędzy Barclay Bay i Hero Bay, który od 2002 roku obejmuje także San Telmo Island – ASPA 149: Cape Shirreff and San Telmo Island, Livingston Island, South Shetland Islands. Ostoją ptaków IBA jest również Barnard Point, gdzie gniazduje pingwin maskowy, pingwin białobrewy a także petrelec olbrzymi.

Wyspa Livingstona została odkryta 19 lutego 1819 roku przez angielskiego żeglarza Williama Smitha (1775–1847) – było to pierwsze udokumentowane odkrycie lądu w regionie Antarktyki. Wyspa i całe Południowe Szetlandy szybko stały się celem wypraw amerykańskich i brytyjskich łowców fok, którzy bytowali m.in. na Byers Peninsula. Polowania nie podlegały żadnej regulacji i w ciągu paru lat wybito prawie wszystkie foki, co zmusiło łowców do wycofania się z regionu, a Wyspa Livingstona przez lata pozostała opuszczona. W XX w. zaczęto prowadzić tu badania naukowe m.in. z zakresu geologii, glacjologii, biologii i klimatologii. Na wyspie funkcjonują cztery sezonowe stacje badawcze: hiszpańska Juan Carlos I, bułgarska Kliment Ochridski, chilijska Guillermo Mann i Cape Shirreff Field Camp.

Na terenie bułgarskiej bazy działa muzeum Wyspa Livingstona – Lame Dog Hut – od 2012 roku oddział Narodowego Muzeum Historycznego w Sofii, ulokowane w najstarszym zachowanym budynku na wyspie, wzniesionym w 1988 roku, który w 2015 roku został wpisany na listę historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica)) jako HSM 91: Lame Dog Hut at the Bulgarian base St. Kliment Ohridski, Livingston Island. Wyspa Livingstona jest jednym z popularnych celów turystyki antarktycznej.

Do wyspy zgłaszają roszczenia terytorialne Argentyna, Chile i Wielka Brytania.

Nazwa

edytuj

Wyspa początkowo nosiła nazwę Frieseland (także Freesland i Freeseland), a następnie Livingstone’s Island, najprawdopodobniej na cześć szkockiego kapitana Andrew Livingstona[2].

Geografia

edytuj

Położenie i powierzchnia

edytuj

Wyspa Livingstona położona jest w archipelagu Szetlandów Południowych, na północny wschód od Snow Island, na południowy zachód od Greenwich Island[2] i na północ od Deception Island[3]. Od przylądka Cape Roquemaurel na Półwyspie Antarktycznym oddalona jest o 100 km[3]. Wyspę okalają liczne mniejsze wysepki, m.in. na zachodzie Rugged Island i Window Island, na północnym zachodzie San Telmo Island, na północy Desolation Island, na wschodzie Half Moon Island oraz na północnym wschodzie niewielkie archipelagi Dunbar Islands i Zed Islands u wybrzeży Varna Peninsula[3].

Zajmuje 798 km², co czyni ją drugą pod względem powierzchni wyspą Szetlandów Południowych (po Wyspie Króla Jerzego)[3]. Jej długość maksymalna to 72,4 km (od Start Point na zachodzie do Renier Point na wschodzie), a maksymalna szerokość – 35,85 km (między Williams Point na północy a Botev Point na południu[3][a].

Rzeźba terenu

edytuj

Wyspa ma kilka dużych zatok – False Bay, South Bay, Walker Bay, Osogovo Bay, New Plymouth, Barclay Bay, Hero Bay i Moon Bay – oddzielonych półwyspami Rozhen Peninsula, Hurd Peninsula, Byers Peninsula, Ioannes Paulus II Peninsula, Varna Peninsula i Burgas Peninsula[3].

Wzdłuż jej południowo-wschodniego wybrzeża rozciąga się pasmo górskie o długości 30 km – Tangra Mountains – biegnące od Barnard Point do Renier Point[3]. Najwyższym szczytem Tangra Mountains, a zarazem najwyższym wzniesieniem wyspy jest Mount Friesland (1700 m n.p.m.)[3], który po raz pierwszy został zdobyty w grudniu 1991 roku przez dwóch wspinaczy katalońskich z hiszpańskiej stacji badawczej Juan Carlos I – Francesca Sàbata i Jorge Enrique[4]. Na północy góry łączą się z leżącym na wschodzie Bowles Ridge, którego wysokość dochodzi do 822 m n.p.m.[3] Na wschodzie i zachodzie wyspy wznoszą się liczne wzgórza[3].

Hydrosfera

edytuj

Ponad 87% powierzchni wyspy zajmuje pokrywa lodowa, której krańce formują linię brzegową wyspy[3]. Górskie doliny na wschodzie wypełniają lodowce, a w częściach środkowej i zachodniej leżą lodowe płaskowyże i czapy[3]. Jedynymi obszarami pozbawionymi lodu są jej część najbardziej wysunięta na zachód – półwysep Byers Peninsula, niektóre obszary przybrzeżne – Cape Shirreff, Siddins Point, Williams Point, Rozhen Peninsula, Hurd Peninsula, Hannah Point i Elephant Point oraz strome stoki gór i wzgórz[3]. W lodach wyspy uwięzione są popioły wyrzucone podczas działalności wulkanu na sąsiedniej wyspie Deception Island[3]. Występują tu także lodowce gruzowe – Hurd Glacier, Mackay Glacier i Renier Glacier[5]. Pokrywa lodowa ulega topnieniu, odkrywając liczne zatoczki na wybrzeżu wyspy[3]. Na przestrzeni ostatnich 60 lat lodowce Huron Glacier, Huntress Glacier, Perunika Glacier i Verila Glacier cofnęły się o kilometr lub nawet więcej[3].

Latem na obszarach wolnych od lodu płynie wiele strumieni zasilanych wodami roztopowymi[3]. Na półwyspie Byers Peninsula występuje ponad 60 jezior[6], m.in. Midge Lake, Limnopolar Lake i Basalt Lake[3].

Klimat

edytuj

Wyspa leży w strefie klimatu polarnego, w klimacie tundry według klasyfikacji klimatów Köppena[3]. Latem temperatura powietrza rzadko przekracza +3°C a zimą spada poniżej -11°C[3]. Najwyższa zanotowana temperatura powietrza to +19,9ºC, a najniższa – -22.4°C (stan na 2015)[3]. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi -1ºC, przy czym najcieplejszym miesiącem jest styczeń a najzimniejszym lipiec[3].

Pogoda jest przeważnie pochmurna, a opady odnotowywane są średnio przez 148 dni w roku i średnio wynoszą 377 mm rocznie[3]. Średnia wilgotność powietrza to 81,4%[3].

Średnia prędkość wiatru dochodzi do 13,3 km/h, a wichury występują przez ok. 64 dni w roku, przede wszystkim zimą[3]. Wiatry wieją przeważnie z południa i południowego zachodu, a latem z północy i północnego wschodu[7].

Średnia temperatura i opady dla Stacji antarktycznej Juan Carlos I
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C] 15.5 11.0 9.4 8.7 5.5 5.9 5.0 6.9 10.8 10.6 10.2 15.0 15,5

Średnie dobowe temperatury [°C] 2.6 2.3 1.3 -0.3 -1.5 -3.8 -4.6 -4.4 -3.4 -2.3 0.3 1.4 −1,0

Rekordy minimalnej temperatury [°C] -3.2 -4.7 -10.9 -10.7 -12.8 -18.0 -22.4 -18.9 -16.9 -15.0 -8.9 -7.0 −22,4
Opady [mm] 44.8 58.5 47.3 43.0 29.3 10.1 4.0 7.7 17.6 45.3 30.8 38.8 377,2
Średnia liczba dni z opadami 16 17 15 16 11 6 4 6 12 17 13 15 148
Wilgotność [%] 81 83 80 82 82 82 83 83 84 78 80 79 81,4
Źródło: The International Antarctic Weather Forecasting Handbook[7] 2023-07-22

Flora i fauna

edytuj
 
Byers Peninsula
 
Cape Shirreff
 
Mirungi południowe, Hannah Point

Na obszarze Byers Peninsula występują dwa gatunki roślin nasiennych: śmiałek antarktyczny i kolobant antarktyczny[8]. Odnotowano tu również występowanie przynajmniej 56 gatunków porostów, 29 mchów i 5 wątrobowców[8]. W okolicach hiszpańskiej stacji badawczej Juan Carlos I odnotowano natomiast występowanie 110 gatunków porostów i 50 gatunków mszaków[9].

Obszar Byers Peninsula jest ostoją ptaków IBA z uwagi na zamieszkujące go duże kolonie ptaków morskich – rybitw antarktycznych i mew południowych[8]. Na półwyspie gniazdują również: pingwiny maskowe, pingwiny białobrewe, oceanniki żółtopłetwe, warcabniki, petrelce olbrzymie, oceanniki czarnobrzuche, kormorany niebieskookie, wydrzyki brunatne oraz pochwodzioby żółtodziobie[8]. Zaobserwowano tu także jedyne skrzydlate owady Antarktyki – Parochlus steinenii oraz nielotne muchówki Belgica antarctica[6].

Plaże South Beaches zamieszkują mirungi południowe. Odnotowano tu także okazjonalne występowanie weddelek arktycznych (fok Weddela), krabojadów foczych i amfitryt lamparcich (lampartów morskich)[8]. Plaże Cape Shirreff i San Telmo Island zamieszkuje największa kolonia kotików antarktycznych w regionie Półwyspu Antarktycznego, licząca 5727 osobników (stan na 2021 rok)[10].

W 1966 roku Byers Peninsula został desygnowany jako Szczególnie Chroniony Obszar Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – a od 2002 roku desygnowany jako ASPA 126: Byers Peninsula, Livingston Island, South Shetland Islands[11]. W 1966 roku jako Szczególnie Chroniony Obszar Antarktyki desygnowany został również obszar Cape Shirreff pomiędzy Barclay Bay i Hero Bay, który od 2002 roku obejmuje także San Telmo Island – ASPA 149: Cape Shirreff and San Telmo Island, Livingston Island, South Shetland Islands[12].

Ostoją ptaków IBA jest również Barnard Point, gdzie gniazduje pingwin maskowy, pingwin białobrewy a także petrelec olbrzymi[13].

Na terenie wyspy odkryto skamieniałości roślin z okresu wczesnej i późnej kredy, m.in. paprotniki[14].

Historia

edytuj
Osobny artykuł: Odkrycia i badania Antarktyki.
 
Williams Point
 
Hiszpański okręt wojenny „San Telmo”, Alejo Berlinguero (1750–1810), Museo Naval w Madrycie

Wyspa Livingstona została odkryta 19 lutego 1819 roku przez angielskiego żeglarza Williama Smitha (1775–1847)[2], który w drodze na statku „Williams” z Buenos Aires do Valparaíso, został zniesiony z kursu w Cieśninie Drake’a[15]. Smith dostrzegł ląd lub lód, lecz dopiero następnego dnia, po rozpogodzeniu i poprawie widoczności, stwierdził jednoznacznie, że ma przed sobą nowy ląd[15]. Było to pierwsze udokumentowane odkrycie lądu w regionie Antarktyki[15][b]. Smith zszedł na ląd w pobliżu Williams Point (miejsce nazwał na cześć swojego statku „Williams”[16]) i pobieżnie zmapował teren[2].

We wrześniu 1819 roku u wybrzeży wyspy zatonął hiszpański okręt wojenny „San Telmo”[17]. Zginęło wówczas 644 marynarzy – byli to zapewne pierwsi ludzie, którzy zginęli w Antarktyce[18]. Pozostałości statku odnaleziono na Cape Shirreff[18]. Kopiec na Half Moon Beach i tabliczka na „Cerro Gaviota” naprzeciwko San Telmo Island upamiętniają załogę[19]. W 1991 roku kopiec został wpisany na listę historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica)) jako HSM 59: San Telmo Cairn[20]. Wrak statku wpisano na listę w 2021 roku jako HSM 95: Wreck of San Telmo[21].

W grudniu 1819 rok statek Smitha wyczarterował dowódca Royal Navy na Pacyfiku William Shirreff (1785–1847), który wysłał na Południowe Szetlandy Smitha wraz z Edwardem Bransfieldem (1785–1852)[3]. Region został zmapowany a archipelag ogłoszony terytorium Wielkiej Brytanii[3]. Wyspa znalazła się następnie na mapach rosyjskiej ekspedycji antarktycznej z 1821 roku[2].

6 lutego 1821 roku do wyspy przypłynął Fabian von Bellingshausen (1778–1852) dowódca rosyjskiej ekspedycji antarktycznej, który spotkał się tu z amerykańskim kapitanem Nathanielem Palmerem (1799–1877)[3]. Bellingshausen nazwał wyspę Smolensk na cześć bitwy pod Smoleńskiem[3].

Południowe Szetlandy szybko stały się celem wypraw amerykańskich i brytyjskich łowców fok, m.in. Josepha Herringa, Jamesa P. Sheffielda i Jamesa Weddella[3]. Zapoczątkowało to rozwój polowań na foki na południe od 60°S[3]. Statki łowców fok stacjonowały m.in. w zatokach New Plymouth i Johnsons Dock na Wyspie Livingstona[3]. W latach 1820–1823 wyspa miała najwięcej mieszkańców ze wszystkich wysp archipelagu[3] – ok. 200 w okresie letnim[22]. Osady znajdowały się na Byers Peninsula w pobliżu Nikopol Point, Sealer Hill, Negro Hill, Rish Point, Sparadok Point, Lair Point i Varadero Point, oraz na przylądku Cape Shirreff i Elephant Point[3]. Podczas prac archeologicznych odkryto pozostałości 25 schronisk na samym półwyspie Byers Peninsula[3]. Polowania nie podlegały żadnej regulacji i w ciągu paru lat wybito prawie wszystkie foki, co zmusiło łowców do wycofania się z regionu[3]. Wyspa Livingstona przez lata pozostała opuszczona i dopiero w 1935 roku przybyli tu Brytyjczycy, by przeprowadzić badania hydrograficzne[3].

Na początku lat 50. XX wieku argentyńska marynarka założyła na wyspie schronisko La Argentina, którego pozostałości zostały usunięte na początku XXI w.[3] W kwietniu 1953 roku Argentyna zbudowała stację Cámara, która wkrótce została zamknięta, lecz sporadycznie jest jeszcze używana w okresie letnim[3]. W sezonie 1957/1958 funkcjonowała brytyjska baza Station P, która została zamknięta, ponieważ na wyspę nie dotarły gotowe elementy do budowy chaty[3].

Na przestrzeni lat roszczenia terytorialne do wyspy zgłaszały Wielka Brytania (od 1820 roku), Chile (od 1940 roku) i Argentyna (od 1942 roku)[3]. Wraz z podpisaniem Układu Antarktycznego, roszczenia te zostały „zamrożone”[23][c]

Stacje Badawcze

edytuj

Na wyspie funkcjonują cztery sezonowe stacje badawcze:

Państwo Zdjęcie Nazwa stacji Rok otwarcia/Lata działalności Max populacja Działalność
  Wielka Brytania Station P[24] 1957–1958[24] Prowadzono badania z zakresu geodezji, geologii i biologii[24].
  Hiszpania   Juan Carlos I 1988[25] 50[25] Prowadzone są badania m.in. z zakresu chemii i fizyki atmosfery, klimatologii i zmian klimatu, ekologii, geologii, glacjologii, geomorfologii, geodezji, limnologii, biologii morskiej, mikrobiologii, oceanografii, gleboznawstwa[25].
  Chile   Guillermo Mann[d] 1991[26] 6[26] Prowadzone są badania m.in. z zakresu biologii morskiej, geologii i glacjologii[26].
  Bułgaria   Kliment Ochridski 1993[27] 25[27] Prowadzone są badania m.in. z zakresu geologii, sejsmologii, klimatologii i zmian klimatu, biologii, glacjologii i topografii[27].
  Stany Zjednoczone   Cape Shirreff Field Camp[e]
1996[28] Prowadzone są badania m.in. z zakresu biologii morskiej[29].
 
Lame Dog Hut na terenie Kliment Ochridski – zielony budynek

Na terenie bułgarskiej bazy działa muzeum Wyspa Livingstona – Lame Dog Hut – od 2012 roku oddział Narodowego Muzeum Historycznego w Sofii[3]. Muzeum ulokowane jest w najstarszym zachowanym budynku na wyspie, wzniesionym w 1988 roku jako główny budynek bazy, który w 2015 roku został wpisany na listę historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica)) jako HSM 91: Lame Dog Hut at the Bulgarian base St. Kliment Ohridski, Livingston Island[30]. W pobliżu muzeum znajdują się kaplica Jana Rilskiego oraz pomnik cyrylicy[30].

Turystyka

edytuj

Wyspa Livingstona jest jednym z popularnych celów turystyki antarktycznej[3]. Turyści przybywają głównie na statkach wycieczkowych a na ląd dowożeni są na pontonach[3].

W sezonie 2022/2023 Hannah Point odwiedziło 2379 turystów, a False Bay – 1637[31].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica i United States Gazetteer podają, że ma 38 mil (ok. 61 km) długości, a jej szerokość waha się od 2 do 20 mil (od ok. 3 do ok. 32 km), zob. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer ↓.
  2. ↑ Południowe Szetlandy mogły zostać odkryte wcześniej – w 1599 roku przez holenderskiego żeglarza Dircka Gerritsza Pompa (1544–1608) lub w 1603 roku przez hiszpańskiego nawigatora Gabriela de Castillę (1577–1620), jednak nie ma na to wystarczających dowodów. Również nie ma dowodów na obecność w archipelagu przed Smithem łowców fok z Ameryki Północnej czy Ameryki Południowej, zob. Iwanow 2015 ↓.
  3. ↑ Na mocy Artykułu 4 Układu Antarktycznego żadne z państw nie może zgłaszać w czasie obowiązywania traktatu roszczeń terytorialnych, a roszczenia, które zostały zgłoszone przed wejściem w życie traktatu, nie zostały nim ani anulowane, ani zanegowane; zob. Boczek 2005 ↓, s. 205.
  4. ↑ Stacja sąsiaduje z amerykańską bazą Cape Shirreff Field Camp; na zdjęciu zabudowania stacji chilijskiej po lewej stronie.
  5. ↑ Stacja sąsiaduje z chilijską bazą Guillermo Mann; na zdjęciu zabudowania bazy amerykańskiej po prawej stronie.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b KSNG 2006 ↓, s. 25.
  2. ↑ a b c d e SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and Gazetteer of the British Antarctic Territory ↓.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar Iwanow 2015 ↓.
  4. ↑ Gildea 2015 ↓, s. 192.
  5. ↑ Serrano i López-Martínez 2000 ↓, s. 148.
  6. ↑ a b Management Plan for Antarctic Specially Protected Area No. 126 2022 ↓.
  7. ↑ a b Labajo Salazar 2008 ↓.
  8. ↑ a b c d e Bird Life International 2023 ↓.
  9. ↑ Sancho i in. 1999 ↓, s. 301.
  10. ↑ Management Plan for Antarctic Specially Protected Area No. 149 2022 ↓.
  11. ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty i ASPA 126 2023 ↓.
  12. ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty i ASPA 149 2023 ↓.
  13. ↑ Bird Life International – Barnard Point 2023 ↓.
  14. ↑ Leppe i in. 2011 ↓, s. 1.
  15. ↑ a b c Riffenburgh 2007 ↓, s. 926.
  16. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and Gazetteer of the British Antarctic Territory – Williams Point ↓.
  17. ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 480.
  18. ↑ a b Riffenburgh 2007 ↓, s. 922.
  19. ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 778.
  20. ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty – HSM 59 2023 ↓.
  21. ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty – HSM 95 2023 ↓.
  22. ↑ Lewis Smith i Simpson 1987 ↓, s. 49.
  23. ↑ Boczek 2005 ↓, s. 205.
  24. ↑ a b c British Antarctic Survey 2023 ↓.
  25. ↑ a b c Unidad de Tecnología Marina 2023 ↓.
  26. ↑ a b c Chilean Antarctic Institute (INACH) ↓.
  27. ↑ a b c Bulgarian Antarctic Institute ↓.
  28. ↑ NOAA Fisheries 2022 ↓.
  29. ↑ NOAA Fisheries 2023 ↓.
  30. ↑ a b Secretariat of the Antarctic Treaty – HSM 91 2023 ↓.
  31. ↑ Secretariat of the Antarctic Treaty – Most Visited Sites 2023 ↓.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wyspa_Livingstona&oldid=74978480”