Wyrak
rodzaj ssaka naczelnego
Wyrak[5] (Tarsius) – rodzaj ssaków z rodziny wyrakowatych (Tarsiidae).
| Tarsius | |||
| Storr, 1780[1] | |||
 Wyrak upiorny (Tarsius tarsier) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
wyrak | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Lemur tarsier Erxleben, 1777 | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Rozmieszczenie geograficzne
edytujRodzaj obejmuje gatunki występujące endemicznie na Celebes należącej do Indonezji[6][7][8].
Morfologia
edytujDługość ciała (bez ogona) 9,7–14 cm, długość ogona 20–31 cm; masa ciała samic 52–143 g, samców 48,1–150 g[7][9].
Systematyka
edytujRodzaj zdefiniował w 1780 roku niemiecki lekarz, chemik i przyrodnik Gottlieb Conrad Christian Storr w książce swojego autorstwa poświęconej wstępnym badaniom nad ssakami[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) wyrak upiorny (T. tarsier).
Etymologia
edytuj- Tarsius: gr. ταρσος tarsos ‘stęp’[10].
- Macrotarsus: gr. μακρος makros ‘długi’; ταρσος tarsos ‘stęp’[11]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Macrotarsus buffoni Link, 1795 (= Lemur tarsier Erxleben, 1777).
- Rabienus (Rubienus): autor opisu rodzaju nie wyjaśnił etymologii[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Tarsius spectrum Pallas, 1778 (= Lemur tarsier Erxleben, 1777).
Podział systematyczny
edytujDo rodzaju należą następujące gatunki[13][9][6]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[5] | Podgatunki[7][6][9] | Rozmieszczenie geograficzne[7][6][9] | Podstawowe wymiary[7][9][b] | Status IUCN[14] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Tarsius dentatus | G.S. Miller & Hollister, 1921 | wyrak sulaweski | gatunek monotypowy | wschodnio-środkowy Celebes do półwyspowej części na wschodzie, na północ do przesmyku Palu, południowe granice zasięgu nieznane; zakres wysokości: 1000–1500 m n.p.m. | DC: około 11,8 cm DO: 25–27 cm MC: 95–135 g |
VU |
| Tarsius pumilus | G.S. Miller & Hollister, 1921 | wyrak karłowaty | gatunek monotypowy | środkowy i południowy Celebes, rozproszony na szczytach gór Rano Rano i Gunung Latimojong; zakres wysokości: 1800–2200 m n.p.m. | DC: około 9,7 cm DO: 20–21 cm MC: 48–57 g |
EN | |
| Tarsius lariang | Merker & Groves, 2006 | wyrak skoczny | gatunek monotypowy | zachodnio-środkowy Celebes w dorzeczu rzeki Lariang w pobliżu ujścia do rzeki Meweh, na północ do Gimpu; granice zasięgu niejasne; zakres wysokości: 1100–1500 m n.p.m. | DC: 11,8–12,1 cm DO: 24–25 cm MC: 102–118 g |
DD | |
| Tarsius niemitzi | Shekelle, Groves, Maryanto, Mittermeier, Salim & Springer, 2019 | gatunek monotypowy | Wyspy Togian u wybrzeży wschodniej, półwyspowej części Celebesu | DC: brak danych[15] DO: 24,5–26,1 cm[15] MC: 104–138 g[15] |
EN | ||
| Tarsius pelengensis | Sody, 1949 | wyrak wyspowy | gatunek monotypowy | Wyspy Banggai (wyspa Peleng, być może pozostałe) u wybrzeży wschodniej, półwyspowej części Celebesu; zakres wysokości: do 520 m n.p.m. | DC: 12–14 cm DO: 25–27 cm MC: brak danych |
EN | |
 |
Tarsius sangirensis | A.B. Meyer, 1897 | wyrak archipelagowy | gatunek monotypowy | archipelag Wyspy Sangihe (wyspa Sangir Besar, być może pozostałe), u wybrzeży północnego Celebesu | DC: około 15 cm DO: 30–31 cm MC: 143–150 g |
EN |
 |
Tarsius tumpara | Shekelle, Groves, Merker & Supriatna, 2008 | wyrak wulkaniczny | gatunek monotypowy | archipelag Sangihe (wyspa Siau, być może na bardzo małych pobliskich wyspach), u wybrzeży północnego Celebesu | DC: około 15 cm DO: około 26 cm MC: około 104 g |
CR |
 |
Tarsius tarsier | (Erxleben, 1777) | wyrak upiorny | gatunek monotypowy | wyspa Selayar u wybrzeży południowo-zachodniej półwyspowej części Celebesu; zakres wysokości: 0–1100 m n.p.m. | DC: 12–14 cm DO: 23–26 cm MC: 98–103 g |
VU |
 |
Tarsius fuscus | G. Fischer, 1804 | gatunek monotypowy | południowo-zachodnia półwyspowa część Celebesu, prawdopodobnie na południe od depresji jeziora Danau Tempe; zakres wysokości: do około 1500 m n.p.m. | DC: 12,4–12,8 cm DO: 24–26 cm MC: 113–133 g |
VU | |
| Tarsius wallacei | Merker, Driller, Dahruddin, Wirdateti, Sinaga, Perwitasari-Farajallah & Shekelle, 2010 | wyrak nizinny | gatunek monotypowy | północno-zachodni Celebes (nieciągle w prowincji Celebes Środkowy) | DC: 11,3–12,4 cm DO: 24–27 cm MC: 84–124 g |
VU | |
 |
Tarsius spectrumgurskyae | Shekelle, Groves, Maryanto & Mittermeier, 2017 | gatunek monotypowy | wschodnia część północno-wschodniej półwyspowej części Celebesu od Tangkoko na północy do Suwawy na zachodzie (na zachód od Parku Narodowego Bogani Nani Wartabone) | DC: brak danych[16] DO: 21,3–26,8 cm[16] MC: 95–126 g[16] |
VU | |
| Tarsius supriatnai | Shekelle, Groves, Maryanto & Mittermeier, 2017 | gatunek monotypowy | północno-zachodnia półwyspowa część Celebesu od przesmyku Gorontalo na zachód co najmniej do Sejoli, prawdopodobnie do Ogatemuku | DC: brak danych[17] DO: 23,2–24,6 cm[17] MC: 104–135 g[17] |
VU |
Kategorie IUCN: VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b G.C.Ch. Storr: Prodromus methodi mammalium. Tubingae: Litteris Reissianis, 1780, s. 33. (łac.).
- ↑ J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 51, 65. (niem.).
- ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangement of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 299, 1821. (ang.).
- ↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 96. (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 170–172. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c d e M. Shekelle, S. Gursky-Doyen & M.C. Richardson: Family Tarsiidae (Tarsiers). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 258–261. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Tarsius. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-04].
- ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 110–111. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 664.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 394.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 600.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-23]. (ang.).
- ↑ Taxonomy: Tarsius – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-23]. (ang.).
- ↑ a b c M. Shekelle, C.P. Groves, I. Maryanto, R.A. Mittermeier, A. Salim & M.S. Springer. A New Tarsier Species from the Togean Islands of Central Sulawesi, Indonesia, with References to Wallacea and Conservation on Sulawesi. „Primate Conservation”. 33, s. 66, 2019. (ang.).
- ↑ a b c Shekelle i in. 2017 ↓, s. 3.
- ↑ a b c Shekelle i in. 2017 ↓, s. 4.
Bibliografia
edytuj- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- M. Shekelle, C.P. Groves, I. Maryanto & R.A. Mittermeier. Two New Tarsier Species (Tarsiidae, Primates) and the Biogeography of Sulawesi, Indonesia. „Primate Conservation”. 31 (1), s. 1–9, 2017. (ang.).