Willa Sobtzicków w Raciborzu
Willa Sobtzicków – dawna reprezentacyjna willa przemysłowej rodziny Sobtzick wybudowana w latach 80. XIX wieku, obecnie znajduje się w niej Urząd Skarbowy w Raciborzu. W latach 30. XX wieku na terenie ogrodu dobudowano dwa budynki na potrzeby banku, obecnie mieści się w nich ING Bank Śląski Oddział w Raciborzu. Pierwotnie willa wybudowana została w stylu neorenesansowym, a obecnie posiada cechy modernizmu. Do dnia dzisiejszego z pierwotnego wyglądu wnętrz zachował się hol główny, w którym znajdują się dwa portale małych drzwi, osiem kolumn w porządku doryckim i czterej atlanci.
 Willa Sobtzicków obecnie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Drzymały 32 |
| Styl architektoniczny |
modernizm |
| Kondygnacje |
3 |
| Ukończenie budowy |
lata 80. XIX wieku |
| Ważniejsze przebudowy |
lata 30. XX wieku |
| Pierwszy właściciel |
Rodzina Samoje |
| Kolejni właściciele |
Rodzina Sobtzick, Ratiborer Zuckerfabrik GmbH, Provinzialbank, Reichsfinanzverwaltung, Narodowy Bank Polski |
| Obecny właściciel |
Urząd Skarbowy w Raciborzu, ING Bank Śląski |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu raciborskiego  | |
Położenie na mapie Raciborza  | |
 50°05′18,9″N 18°13′14,2″E/50,088583 18,220611
| |
Historia
edytujPierwszym znanym właścicielem działki, która znajdowała się między ul. Górnych Wałów, a ul. Kolejową był sędzia Panstczick. Zakupił ją w 1817 roku. Kolejnym właścicielem była Jeanette von Hippel, która pochodziła ze znanej rodziny Strachwitz. W 1883 roku teren ten znalazł się w rękach rodziny Samoje[1]. To oni w latach 80. XIX wieku wznieśli dom mieszkalny[1]. 23 listopada 1899 roku został odkupiony od wdowy po Maksymilianie Samoje przez właściciela fabryki czekolady Franza Sobtzicka. Dokonał on przebudowy budynku na willę reprezentacyjną[1][2][3][4]. Willa zwana była przez raciborzan Sobtzick-Villa[5].
W 1915 roku w spadku willę otrzymała Anna Sobtzick, która była wdową po radcy handlowym Franzu juniorze. W 1918 roku budynek zajął Herman Sobtzick, syn Franza, który był jednym z właścicieli zakładów Roka, dawnej fabryki czekolady Franza Sobtzicka[5].
5 grudnia 1929 roku po bankructwie rodziny Sobtzicków willę przejęła raciborska cukrownia (Ratiborer Zuckerfabrik GmbH), a następnie około 1930 roku Bank Prowincji (Provinzialbank)[2][3][4][5]. Dokonał on gruntownej przebudowy budynku w celu adaptacji wnętrz obiektu na potrzeby świadczenia usług dla ludności[2][4][6]. Mimo to uznano, że powierzchnia budynku jest niewystarczająca[4]. Wtedy też dobudowano dwupiętrowe skrzydło od strony ul. Sienkiewicza, które mieściło na parterze najnowocześniejszą i największą na ówczesne czasy w Raciborzu bankową salę operacyjną[2][4][6]. Ponadto znajdowały się w nim również dobrze zabezpieczone, nowoczesne i przestronne pomieszczenia skarbcowe[4]. Budynek był wyposażony w najnowocześniejsze urządzenia, m.in. klimatyzację, czujniki temperatury czy automatyczną centralę telefoniczną[6]. Od strony pl. Jagiełły dobudowano skrzydło trzypiętrowe[2][4][6]. W kotłowni można było sprawdzić temperaturę w niektórych bankowych pomieszczeniach. W ważniejszych pokojach była możliwość regulacji napływu ciepłego i zimnego powietrza[4]. Elewacja zyskała modernistyczny wygląd[2][3]. W głównym holu kolumny i figury atlantów zostały zasłonięte otynkowaną ścianą. Dokonali tego 14 lipca 1931 roku Kaspar Krzisok i Georg Friemel[4][6]. Napis o tym mówiący znajduje się po prawej stronie na kapitelu nad głową jednego z atlantów[4]. W tym samym roku budowa pozostałych dwóch skrzydeł została zakończona[4][6]. Data ta widoczna jest przed wejściem do budynku banku[4].
W 1933 roku po objęciu władzy w Niemczech przez nazistów zlikwidowano wszystkie urzędy prowincji górnośląskiej mieszczące się w mieście[4]. W 1934 roku zlikwidowano Bank Prowincji. Budynek stał się wtedy własnością skarbu III Rzeszy, a pomieszczenia od strony ul. Sienkiewicza i pl. Jagiełły użyczono filii wrocławskiego Śląskiego Banku Krajowego (Schlesische Landesbank). Natomiast pomieszczenia przy ul. Drzymały zajął urząd skarbowy (Finanzamt)[4][6]. 29 marca 1940 roku budowlę przejęło ministerstwo finansów III Rzeszy (Reichsfinanzverwaltung)[2][4][6].
Po przejęciu miasta przez wojska radzieckie budynek nie doznał większych zniszczeń. W 1945 roku wojska radzieckie przy pomocy wystrzału z działa 76 mm wykonały otwór w ścianie skarbca, gdyż nie udało im się otworzyć ani wysadzić jego drzwi[4]. W marcu 1945 roku pomieszczenia bankowe zajął Narodowy Bank Polski[2][7]. W skrzydle od strony pl. Jagiełły na wszystkich trzech kondygnacjach urządzono mieszkania, a dawną willę od strony ul. Drzymały zajął urząd skarbowy[4][7]. W 1945 roku radzieccy szabrownicy odsłonili kolumny i figury atlantów znajdujące się w holu budynku, lecz zostały ponownie zasłonięte w 1950 roku[1][4]. W tym samym roku urząd skarbowy stał się wydziałem finansowym prezydium powiatowej rady narodowej. Wtedy też do budynku przy ul. Drzymały przeniosły się władze powiatowe. W 1975 roku rady powiatowe zostały zlikwidowane, a budynek był zajmowany przez wiele instytucji i organizacji[4][7]. Znajdowało się tutaj m.in. Archiwum Państwowe oraz biuro opracowujące projekty dla Zakładów Elektrod Węglowych[4]. W 1990 roku biuro projektów zostało zlikwidowane, a do budynku przeniósł się Urząd Skarbowy w Raciborzu[2][4]. W maju 1995 roku uroczyście oddano odrestaurowany hol główny budynku[4].
Architektura
edytuj
Willa powstała w latach 80. XIX wieku, obecnie elewacja posiada modernistyczny wygląd[2]. Jest to trzykondygnacyjny budynek (pierwotnie był dwukondygnacyjny) z modernistyczną fasadą[3].
W wyniku przebudowy przez Franza Sobtzicka powstała neorenesansowa willa. Budynek zyskał dodatkową kondygnację i był piętrowy. W elewacji widoczne były bogate zdobienia[4][5]. Parter oraz naroża były boniowane. Naroże od strony ul. Sienkiewicza zyskało kształt rotundy, w której na każdej kondygnacji znajdowały się 3 okna. Dodatkowo między oknami pierwszego piętra znajdowały się pilastry z jońskimi kapitelami. Całość nakryta była kopułą z licznymi zdobieniami. Wzdłuż ul. Drzymały nad oknami pierwszego piętra znajdowały się ozdobne kartusze. Natomiast na piętrze części przy ul. Sienkiewicza okna były znacznie wyższe i znajdowało się tam wyjście na taras[4]. Płaski dach otaczała balustrada[5]. Od strony ul. Drzymały prowadziło główne wejście do rezydencji[4]. W holu głównym, a dawnym westybule po obu stronach znajdowały się drzwi do pomieszczeń dla służby i pomieszczeń gospodarczych. Znajdowały się one w niskich, ale bogato zdobionych portalach[1][4]. Ściany są zdobione dekoracją stiukową[1]. W głębi, na wysokości schodów widoczna para kolumn w porządku doryckim po każdej stronie, które podtrzymują belkę architrawu[1][3][4]. Dalej, pośrodku znajdują się przy ścianie pary atlantów po każdej stronie, które podtrzymują architraw[1][2][3][4]. Za figurami atalntów znajduje się po obu stronach para tych samych, doryckich kolumn, prowadziły one niegdyś do hallu[1]. W środku prostokąta, który tworzą architrawy widoczny płaski kaseton z secesyjną polichromią z roślinnymi motywami[1][2][3][4]. Na freskach widoczne są przede wszystkim liście dębowe z dużą liczbą złoceń[1][4]. Dwubiegowe schody prowadziły z dużego hallu na parterze na reprezentacyjne piętro[4][5]. Można przypuszczać, że klatka schodowa oraz halle na parterze i piętrze były równie okazałe jak hol przy wejściu[4]. W części od ul. Sienkiewicza i narożniku w kształcie rotundy znajdowała się sala koncertowo-balowa[2][4][5]. Za nią na dużej działce ciągnącej się od ul. Sienkiewicza przez pl. Jagiełły w stronę ul. Kolejowej znajdował się ogród, mały park oraz duża oranżeria[2][4][5]. W oranżerii znajdowała się również sala bilardowa z kilkoma stołami do gry[4]. W suterenie budynku mieściły się mieszkania dla służby i ogrodnika, pomieszczenia gospodarcze oraz kuchnia[1][4].
W wyniku przebudowy w latach 30. XX wieku elewacja została pozbawiona wszelkich zdobień, a wysokość rotundy została podwyższona do wysokości dachu[4]. Kunsztowna balustrada mieszcząca się na dachu została zdjęta. Na strychu znalazły się biura z bardzo szerokimi oknami, które znacznie różnią się od tych znajdujących się na piętrze[2][4][6]. Wzdłuż ul. Sienkiewicza powstało dwukondygnacyjne skrzydło, które było niższe od budynku dawnej willi[2][4][6]. Podobnie jak w przypadku starego budynku, dach nowego był również płaski. Bryła starego i nowo wybudowanego budynku znacznie różniły się wysokością. Widoczne jest to po przekroczeniu głównego wejścia do pomieszczeń obecnego banku. W hallu banku po lewej stronie znajdują się schody, które prowadzą na wysokość parteru dawnej rezydencji Sobtzicków[4]. Podobne skrzydło powstało od strony pl. Jagiełły, jednak posiadało ono trzy kondygnacje i wysoki, spadzisty dach[2][4][6]. Związane to było z dostosowaniem budynku do istniejącej i przyległej zabudowy Domu św. Notburgi. Oba nowe skrzydła zostały wybudowane w modernistycznym stylu. Na potrzeby banku przeznaczono również część dawnej willi, m.in. dawną salę balowo-koncertową. Usunięto z nich elementy dekoracyjne i podzielono na mniejsze pomieszczenia. Do dzisiaj pozostały dwubiegowe, marmurowe schody ze zwykłą metalową poręczą. Wcześniej schody zdobiła dekoracyjna balustrada. Kolumny i figury atlantów zostały przesłonięte gipsową ścianą, gdyż ich usunięcie mogło naruszyć konstrukcję stropu[4].
Do dnia dzisiejszego przetrwała jedynie dekoracja holu głównego. Wnętrza odkryto ponownie w 1994 roku i zostały odrestaurowane przez rzeźbiarza Georga Lattona z Krzyżanowic[1][4]. Pierwotna dekoracja była utrzymana w kolorach czerni, a jej fragment widoczny jest do dziś nad drzwiami wejściowymi[4]. Jest to jedyna pozostałość po wnętrzach dawnej willi[1][4].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Paweł Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. s. 227.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Grzegorz Wawoczny: Zabytki powiatu raciborskiego. s. 68.
- ↑ a b c d e f g Alicja Gałecka-Paduchowa: Zabytkowa architektura municypalna i przemysłowa Raciborza. s. 28.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as Tablica informacyjna znajdująca się w Urzędzie Skarbowym w Raciborzu
- ↑ a b c d e f g h Paweł Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. s. 228.
- ↑ a b c d e f g h i j k Paweł Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. s. 229.
- ↑ a b c Paweł Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. s. 230.
Bibliografia
edytuj- Grzegorz Wawoczny: Zabytki powiatu raciborskiego. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2007. ISBN 978-83-89802-36-1.
- Alicja Gałecka-Paduchowa: Zabytkowa architektura municypalna i przemysłowa Raciborza. Katowice: Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska, 2004. ISBN 83-85871-36-5.
- Paweł Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2008. ISBN 978-83-89802-73-6.
- Tablica informacyjna znajdująca się w Urzędzie Skarbowym w Raciborzu