Wikipedia:Artykuły na medal/Marzec 2012

zajawka

Filaret, imię świeckie Fiodor Nikiticz Romanow (ur. 1553 w Moskwie, zm. 1 października 1633 tamże) – patriarcha moskiewski i całej Rusi w latach 1609–1633. Pochodził z rodziny Romanowów. Skoligacony z carem Fiodorem I, był jednym z kandydatów do sukcesji po nim, przegrał jednak walkę o władzę: po soborze ziemskim carem został Borys Godunow. Romanowowie nie zarzucili prób objęcia władzy, w efekcie czego Borys Godunow w 1600 roku podjął rozprawę z całym rodem. Fiodor, będący jego głową, został zmuszony do złożenia wieczystych ślubów mniszych w Monasterze Antoniewo-Sijskim; przyjął imię zakonne Filaret. Klasztor opuścił po pojawieniu się Dymitra Samozwańca I, którego poparł. W rewanżu został przez niego mianowany metropolitą rostowskim i jarosławskim. Niezadowolony ze swojej pozycji w otoczeniu Dymitra, przeszedł do obozu Wasyla IV Szujskiego i poparł zorganizowany przez niego zamach stanu. Po sukcesie przewrotu stronnictwo Romanowów początkowo wysuwało kandydaturę Filareta na tron carski; objęcie władzy przez duchownego było jednak niemożliwe. Nowy car Wasyl IV Szujski początkowo zamierzał powierzyć mu godność patriarchy moskiewskiego i całej Rusi, zmienił jednak zdanie w tym zakresie, nie będąc pewnym lojalności metropolity rostowskiego.

zajawka

Państwowe Wyższe Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Prużanie – gimnazjum w Prużanie działające w czasach II Rzeczypospolitej, nauczające na poziomie ośmioletniej szkoły średniej w okresie w latach 1922–1939 oraz w formie tajnych kompletów podczas okupacji II wojny światowej; szkoła została utworzona z inicjatywy mieszkańców miasta, do roku 1924 miała profil matematyczno-przyrodniczy, potem humanistyczny; funkcjonowały przy niej m.in. organizacja harcerska i szkolna orkiestra dęta.

zajawka

Lotus T127 – samochód Formuły 1 zaprojektowany przez Mike’a Gascoyne’a, Marka Tathama i Jeana-Claude’a Migeota dla zespołu Lotus Racing. Model ten wziął udział w sezonie 2010 i był pierwszym samochodem Lotusa ścigającym się w Formule 1 od sezonu 1994, kiedy to uczestniczyły Lotus 107C i Lotus 109. Kierowcami samochodu byli Jarno Trulli oraz Heikki Kovalainen. Samochód, napędzany przez silniki Cosworth, nie był konkurencyjny, przez co Lotus nie był w stanie nawiązać rywalizacji z najlepszymi dziewięcioma zespołami sezonu i nie zdobył ani punktu, ale okazał się najlepszy spośród zespołów, które debiutowały w 2010 roku (były to Lotus, HRT i Virgin). Lotus sezon zakończył na dziesiątym miejscu w klasyfikacji konstruktorów. Następcą modelu był Lotus T128.

zajawka

W latach 1769–1773 Wolfgang i Leopold Mozartowie odbyli trzy podróże do Włoch. W czasie pierwszej, która trwała 15 miesięcy, odwiedzili najważniejsze włoskie miasta, gdzie młody kompozytor występował przed arystokracją i dla szerokiej publiczności. Celem drugiej i trzeciej był Mediolan, gdzie Mozart miał ukończyć opery, których stworzenie zlecono mu w czasie pierwszej wizyty w mieście. Opery, które Mozart napisał dla mediolańskiego teatru Regio Ducal, zyskały uznanie krytyków i publiczności. Leopold Mozart liczył na to, że jego syn, a może także i on sam, zostaną zatrudnieni na jednym z dworów habsburskich we Włoszech, co było jedyną możliwością zdobycia szerszego uznania. Podróże zakończyły się nie sukcesem, lecz wielkim rozczarowaniem, jednak młodemu Mozartowi przyniosły sławę i uznanie, dowodem czego m.in. było nadanie mu przez papieża tytułu Kawalera Orderu Złotej Ostrogi.

zajawka

Pasja – instalacja polskiej artystki współczesnej Doroty Nieznalskiej, należąca do nurtu sztuki krytycznej, wystawiona w gdańskiej Galerii Wyspa w 2001 roku. Instalacja składała się z dwóch części: filmu wideo przedstawiającego mężczyznę ćwiczącego na siłowni oraz zawieszonego na łańcuchu metalowego krzyża z wkomponowanym zdjęciem prącia w centralnym miejscu. Zestawienie tych dwóch elementów – symbolu świętego dla chrześcijan i męskich genitaliów – wywołało duże kontrowersje w mediach, a następnie w społeczeństwie, sprowokowało dyskusję o granicach sztuki i wolności wypowiedzi artystycznej. Nieznalska została oskarżona o obrazę uczuć religijnych i w 2003 roku skazana na karę wykonania prac społecznych. Od wyroku jednak się odwołała i w 2010 roku została oczyszczona z zarzutów.

zajawka

Wołanie o prawa kobiety – utwór autorstwa Mary Wollstonecraft (1792), uważany za jedną z najwcześniejszych prac z zakresu filozofii feministycznej. Wollstonecraft odpowiada w nim ówczesnym teoretykom polityki i edukacji, uważającym, że kobiet nie powinno się kształcić. Jej zdaniem kobiety powinny odbierać wykształcenie odpowiadające ich pozycji w społeczeństwie. Mogą one być „towarzyszkami życia” swoich mężczyzn, a nie jedynie ich małżonkami. Zamiast postrzegać kobiety jako ornament czy własność przekazywaną na drodze małżeństwa, należy w nich widzieć istoty ludzkie wyposażone w te same fundamentalne prawa, co mężczyźni. Chociaż Wollstonecraft wzywa do równości płci w poszczególnych obszarach życia takich jak moralność, nie twierdzi jednak, że kobiety i mężczyźni są równi. Niejednoznaczność jej stanowiska utrudnia jej klasyfikację jako feministki, zwłaszcza że to pojęcie nie istniało jeszcze w jej czasach.

zajawka

Kryzys polityczny w Wybrzeżu Kości Słoniowej w 2010/2011 roku – kryzys polityczny po wyborach prezydenckich w Wybrzeżu Kości Słoniowej, w czasie którego funkcjonowały dwa niezależne od siebie i nieuznające się wzajemnie ośrodki władzy państwowej. 2 grudnia 2010 komisja wyborcza za zwycięzcę drugiej tury wyborów prezydenckich z 28 listopada 2010 uznała kandydata opozycji, Alassane’a Ouattarę. Jednak decyzję tę unieważniła Rada Konstytucyjna, która następnego dnia ogłosiła wygraną urzędującego prezydenta Laurenta Gbagbo. Równocześnie obaj kontrkandydaci ogłosili własne zwycięstwo i 4 grudnia 2010 złożyli niezależnie od siebie przysięgi prezydenckie, a następnie powołali odrębne gabinety. Kryzys polityczny spowodował wybuch przemocy w kraju, w jej wyniku zginęło około 3 tysięcy osób. Ofiarami naruszeń praw człowieka i ataków ze strony wojska, bojówek i zagranicznych najemników byli w większości zwolennicy Alassane’a Ouattary. Z powodu zagrożenia granicę z Liberią i Gwineą przekroczyły dziesiątki tysięcy uchodźców. W sumie około milion osób opuściło swoje miejsca zamieszkania.