Liberia
Liberia (Republika Liberii – Republic of Liberia) – państwo położone w Afryce Zachodniej. Sąsiaduje z Gwineą, Wybrzeżem Kości Słoniowej oraz Sierra Leone. Pod koniec lat 80. XX wieku sytuacja gospodarcza i polityczna tego kraju stała się niestabilna, co było skutkiem przewrotów wojskowych i dwóch wojen domowych (1989–1996 i 1999–2003). Członek Unii Afrykańskiej i ECOWAS.
| |||||
| Dewiza: The love of liberty brought us here (Umiłowanie wolności przywiodło nas tutaj) | |||||
| Hymn: All Hail, Liberia, Hail! (Chwała wszystkim, Liberii chwała!) | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Data powstania |
26 lipca 1847 (niepodległość od Stanów Zjednoczonych) | ||||
| Prezydent | |||||
| Powierzchnia |
111 370 km² | ||||
| Populacja (2017) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
42 os./km² | ||||
| Kod ISO 3166 |
LR | ||||
| Waluta |
dolar liberyjski (LRD) | ||||
| Telefoniczny nr kierunkowy |
+231 | ||||
| Domena internetowa | |||||
| Kod samochodowy |
LB | ||||
| Kod samolotowy |
EL | ||||
| Strefa czasowa |
UTC 0 | ||||
| Narody i grupy etniczne | |||||
| Język urzędowy | |||||
| Religia dominująca | |||||
| PKB (2023) • całkowite • na osobę |
|||||
| PKB (PSN) (2023) • całkowite • na osobę |
| ||||
_-_LBR_-_UNOCHA.svg)
| |||||
Położenie na mapie
| |||||
Geografia
edytujPaństwo położone w Afryce Zachodniej kilkaset kilometrów na północ od równika. Połowa powierzchni pokryta jest lasem tropikalnym. Ukształtowanie terenu zmienia się wraz z oddaleniem od wybrzeża – początkowa równina przechodzi stopniowo w pofałdowany płaskowyż, a następnie w niewysokie góry w północno-wschodniej części kraju. Średnia temperatura utrzymuje się na poziomie 21 stopni Celsjusza. Maksimum to 37 °C. Stosunkowo niewielkie są wahania temperatury spowodowane zmianą pór dnia i roku. Występują dwie pory roku: sucha i deszczowa.
Historia
edytujJest to najstarsza republika w Afryce. Powstała w wyniku umowy między Amerykańskim Towarzystwem Kolonizacyjnym a autochtonami, podpisanej w 1821 roku. Dzięki niej wyzwoleni niewolnicy ze Stanów Zjednoczonych mieli osiedlić się w tej części kontynentu, na wykupionych przez Towarzystwo terenach, i żyć w zgodzie z 18 plemionami tubylczymi. Początkowo Liberia była zależna od Stanów Zjednoczonych. 26 lipca 1847 roku Amerykano-Liberyjczycy uchwalili konstytucję, jednocześnie deklarując własną niepodległość. Nazwa kraju pochodzi od łacińskiego słowa liber – „wolny”.
Historia Liberii zdominowana była przez konflikty pomiędzy kolonią wyzwolonych niewolników, a rdzenną ludnością (zapoczątkowane rozszerzaniem terytorium kolonii poza wykupione wcześniej ziemie) oraz przez spory terytorialne z sąsiadującymi koloniami europejskimi. Do 1945 rdzenna ludność nie posiadała reprezentacji w parlamencie. Prawo do głosowania – ograniczone cenzusem majątkowym – uzyskała w 1947 roku, za rządów prezydenta Williama Tubmana, który dążył do zmniejszenia nierówności społecznej między potomkami wyzwoleńców, a rdzenną ludnością. Dominacja Amerykano-Liberyjczyków zakończyła się w 1980 roku[2].
W 1980 Samuel K. Doe przeprowadził przewrót wojskowy, w którym zabito urzędującego prezydenta Williama Tolberta, a władzę przejęła Ludowa Rada Ocalenia (pod przywództwem S.K. Doe). Pogłębiający się kryzys gospodarczy doprowadził do wybuchu wojny domowej w 1989, podczas której S.K. Doe poniósł śmierć[2]. W 1997 Charles Taylor, jeden z przeciwników Doe’a, został wybrany na prezydenta Liberii. W czasie jego rządów Liberia z jednego z najzamożniejszych krajów afrykańskich stała się krajem biednym. W 1999 roku wybuchła druga wojna domowa. Na Liberię pod rządami Taylora zostały nałożone międzynarodowe sankcje, a sam dyktator został oskarżony przez Sąd Specjalny dla Sierra Leone o handel bronią i podsycanie wojny domowej w sąsiednich krajach. W 2003 roku pod naciskiem społeczności międzynarodowej i pokojowego ruchu kobiet (Masowa Akcja Kobiet Liberii na rzecz Pokoju wspierana przez organizację Women in Peacebuilding Network Africa)[3] Taylor zdecydował się na rozmowy pokojowe z pozostałymi stronami konfliktu i jeszcze przed ich zakończeniem zrzekł się władzy. Udał się do Nigerii, gdzie otrzymał azyl polityczny (cofnięty w 2006 roku). Pokój kończący krwawą wojnę domową w Liberii został zawarty 18 sierpnia 2003 roku w stolicy Ghany Akrze[4].
Między sierpniem a październikiem 2003 prezydentem był Moses Blah. 14 października 2003 sformowano rząd przejściowy pod przewodnictwem Gyude Bryanta. W wyborach prezydenckich na jesieni 2005 zwyciężyła Ellen Johnson-Sirleaf, pokonując w drugiej turze znanego piłkarza George’a Weah. W 2011 Johnson-Sirleaf została wybrana na kolejną, 6-letnią kadencję. 22 stycznia 2018 prezydentem został George Weah – liberyjski piłkarz, działacz humanitarny i polityk.
W maju 2012 roku w Hadze Sąd Specjalny dla Sierra Leone skazał Charlesa Taylora na 50 lat więzienia za zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości[5].
Demografia
edytujW skład blisko 5-milionowej populacji Liberii wchodzą liczne grupy etniczne. Żyją tam potomkowie uwolnionych amerykańskich niewolników oraz niewolników z Karaibów (ok. 5%), nazywanych Amerykanoliberyjczykami, którzy stanowili w Liberii wyższą warstwę społeczną. Zdecydowaną większość stanowią jednak plemiona tubylcze (95%), wśród których przeważają liczne plemiona Mande, oraz Kru. Różnorodność etniczna umocniona jest współistnieniem w Liberii ponad 20 języków (urzędowym jest język angielski), a także kultywowaniem animizmu przez dużą część ludności.
| Grupa etniczna[6] | Język | Liczebność w tys. | Procent ludności |
|---|---|---|---|
| Kpelle (Mande) | język kpelle | 1022 | 21,83% |
| Bassa (Kru) | język bassa | 749 | 16,00% |
| Mano (Mande) | język mano | 406 | 8,67% |
| Grebo (7 grup – Kru) | język grebo | 376 | 8,02% |
| Kru | język kru | 275 | 5,87% |
| Loma (Mande) | język loma | 247 | 5,28% |
| Dan (Mande) | język dan | 190 | 4,06% |
| Gola | język gola | 165 | 3,52% |
| Kissi | język kissi | 145 | 3,10% |
| Amerykanoliberyjczycy | język angielski | 141 | 3,01% |
| Krahn (2 grupy – Kru) | język krahn | 141 | 3,01% |
| Vai (Mande) | język vai | 134 | 2,86% |
| Maninka (2 grupy – Mande) | język maninka | 120 | 2,56% |
| Gbandi (Mande) | język gbandi | 106 | 2,26% |
Miasta Liberii
edytujPoniższa lista przedstawia największe miasta Liberii według spisu z 2008 roku[7]:
| Lp. | Miasto | Hrabstwo | Liczba mieszkańców |
|---|---|---|---|
| 1. | Monrovia | Montserrado | 1 010 970 |
| 2. | Ganta | Nimba | 41 106 |
| 3. | Buchanan | Grand Bassa | 34 270 |
| 4. | Gbarnga | Bong | 34 046 |
| 5. | Kakata | Margibi | 33 945 |
| 6. | Voinjama | Lofa | 26 594 |
| 7. | Zwedru | Grand Gedeh | 23 903 |
| 8. | Harbel | Margibi | 23 402 |
| 9. | Pleebo | Maryland | 22 963 |
| 10. | Foya | Lofa | 19 522 |
Ustrój polityczny
edytujZgodnie z konstytucją z 1986 (modyfikowana 1988) Liberia jest republiką. Na jej czele stoi prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 6-letnią kadencję, będący jednocześnie szefem rządu. Władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu pochodzącego z wyborów powszechnych (Senat, o 9-letniej kadencji, liczy 30 senatorów, Izba Reprezentantów, o 6-letniej kadencji – 64 członków). Władzę wykonawczą sprawuje rząd powoływany przez prezydenta.
Podział administracyjny
edytujPaństwo podzielone jest na 15 hrabstw:
Gospodarka
edytujLiberia jest znana jako kraj „taniej bandery”. Zarejestrowane tu statki tworzą największą flotę na świecie. Ich łączny tonaż wynosi 99 mln DWT.
ONZ zalicza Liberię do grupy jednych z najsłabiej rozwiniętych państw świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)[8].
Religia
edytuj_(4).jpg)
Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[9][10]:
- protestantyzm – 76,0%
- islam – 12,0%
- katolicyzm – 7,2%
- inni chrześcijanie – 1,5% (w tym Świadkowie Jehowy)[11]
- brak religii – 1,4%
- prawosławie – 0,9%
- tradycyjne religie afrykańskie – 0,5%
- inne religie – 0,5%.
W protestantyzmie liberyjskim największe denominacje (z ponad 25 tys. wiernych) stanowią kolejno: Zjednoczony Kościół Metodystyczny, Konwencja Baptystyczna, Kościół Luterański w Liberii, Zbory Boże w Liberii, Kościół Pana „Aladura”, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, African Christian Fellowship International, Kościół Episkopalny, Zielonoświątkowe Zbory Świata, Zjednoczony Kościół Zielonoświątkowy, United Liberian Inland Church, Afrykański Kościół Metodystyczno-Episkopalny i Betel World Outreach[12].
Siły zbrojne
edytujArmia Liberii z rocznym budżetem na cele obronne wynoszącym 14,5 mln dolarów (USD) jest na przedostatnim (138) miejscu w rankingu Global Firepower 2021[13]. Liberia posiada jedynie siły lądowe wyposażone w 55 pojazdów opancerzonych[13]. Aktywny personel wojskowy liczy 2200 osób[13].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
- ↑ a b Liberia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-12-06].
- ↑ Leymah Gbowee at Nobel Women’s Initiative. [dostęp 2012-06-09]. (ang.).
- ↑ Peace Agreements: Liberia na stronie United States Institute of Peace. [dostęp 2012-06-09].
- ↑ Strona Sądu Specjalnego dla Sierra Leone. [dostęp 2012-06-07]. (ang.).
- ↑ Country Liberia – People Groups. Joshua Project, 2017. [dostęp 2017-10-25]. (ang.).
- ↑ 2008 National Population and Housing Census: Preliminary Results, Appendix 2. The Executive Mansion. [dostęp 2018-08-05]. (ang.).
- ↑ List of Least Developed Countries (as of May 2016)*. un.org. [dostęp 2017-10-22]. (ang.).
- ↑ Religious Composition by Country, in Percentages [online], The Pew Research Center, 2012 [dostęp 2014-07-03].
- ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country [online], The Pew Research Center, 2011 [dostęp 2014-07-03].
- ↑ Liberia – Ilu tam jest Świadków Jehowy [online], jw.org [dostęp 2020-12-29].
- ↑ Operation World, 2010.
- ↑ a b c 2021 Liberia Military Strength [online], www.globalfirepower.com [dostęp 2021-01-29].