Wikipedia:Artykuły na medal/Maj i czerwiec 2013

zajawka

Sława (ros. Слава) – rosyjski pancernik (przeddrednot) z okresu I wojny światowej, jeden z pięciu okrętów typu Borodino. Budowany w latach 1902–1905 w Sankt-Petersburgu, nie został ukończony przed wypłynięciem na Daleki Wschód II Eskadry Oceanu Spokojnego, unikając w ten sposób losu siostrzanych jednostek, zatopionych lub zdobytych przez Japończyków. Przeznaczony do szkolenia przyszłych oficerów i specjalistów rosyjskiej marynarki, odbył szereg rejsów zagranicznych, głównie na Morze Śródziemne. Podczas I wojny światowej wszedł w skład sił obrony Zatoki Ryskiej. Brał udział w walkach Floty Bałtyckiej z Kaiserliche Marine latem 1915 roku. 4/17 października 1917 roku, w czasie niemieckiego desantu na Wyspy Moonsundzkie, odniósł poważne uszkodzenia w pojedynku artyleryjskim z niemieckimi pancernikami. Ponieważ na skutek zwiększonego zanurzenia okręt nie był w stanie sforsować Moonsundu, po ewakuacji załogi został zatopiony na jej płytkich wodach.

zajawka

Ząb ćwiekowy – stałe uzupełnienie protetyczne odbudowujące ząb. Stanowi rodzaj wkładu koronowo-korzeniowego, jest jednak uzupełnieniem samodzielnym i składa się zwykle z ćwieka oraz korony całkowitej połączonych na stałe i umieszczanych w jamie ustnej pacjenta razem podczas jednej wizyty. Mimo że przy stosowaniu się do wskazań i przeciwwskazań mogły utrzymać się długie lata, zęby ćwiekowe nie spełniły stawianych im wymagań i obecnie nie są już stosowane. Lepsze efekty uzyskuje się przez zacementowanie samego wkładu koronowo-korzeniowego na stałe i dalsze wykonawstwo korony w taki sposób, jakby to był kikut własnego zęba pacjenta opracowany pod koronę. W przeciwnym wypadku laboratoryjne połączenie korony z wkładem niesie większe ryzyko niedokładności, następczej nieszczelności korony, wypłukiwania cementu i próchnicy zęba.

zajawka

Walki o Wyspy Admiralicji – ciąg starć zbrojnych toczonych podczas walk na Nowej Gwinei w trakcie II wojny światowej, w wyniku których 1 Dywizja Kawalerii US Army zdobyła okupowany przez Japończyków archipelag Admiralicji. Polegając na informacjach rozpoznania lotniczego donoszącego, że na wyspach nie da się zauważyć żadnych śladów działalności nieprzyjaciela, generał Douglas MacArthur polecił natychmiast przeprowadzić lądowanie zwiadowcze. Działania zostały podjęte 29 lutego 1944, kiedy pierwszy oddział amerykański wylądował na wyspie Los Negros. Zespół uderzeniowy osiągnął taktyczny sukces przez zaskoczenie, ale jednocześnie przekonał się, że wyspa nie została przez Japończyków opuszczona. Pierwsze potyczki przekształciły się w ciąg zaciętych bitew. Dzięki przewadze w powietrzu i na morzu walki ostatecznie wygrali Amerykanie, ale boje toczyły się aż do 18 maja i przyniosły im znaczne straty. Alianckie zwycięstwo doprowadziło do całkowitego odcięcia od sił głównych japońskiej bazy w Rabaulu, która była głównym celem działań ofensywnych w 1942 i 1943 roku. Po zdobyciu Wysp Admiralicji stworzono tam wielką bazę lotniczą i morską, która okazała się niezwykle przydatną dla prowadzenia dalszych działań na Pacyfiku w wojnie przeciw Japonii, a w pierwszej mierze lądowania na Filipinach.

zajawka

Żaba trawna (Rana temporaria) – gatunek płaza z rodziny żabowatych. Podobnie jak żaba dalmatyńska i żaba moczarowa należy do tzw. żab brunatnych, która to nazwa bierze się od koloru skóry tych zwierząt. Gatunek posiada szeroki zasięg występowania, obejmujący większą część Europy (w tym północne wybrzeża kontynentu) i zachodnią Azję. Zasiedla różnorodne siedliska klimatu umiarkowanego, zwłaszcza lasy. Rozmnaża się w płytkich zbiornikach wodnych. Duży wpływ na rozród wywiera temperatura, swój udział mają też szerokość geograficzna i drapieżnictwo. Występuje kijanka żywiąca się roślinami wodnymi, glonami i drobnymi zwierzętami wodnymi. Osobniki dorosłe są mięsożerne, poza sezonem rozrodczym wiodą lądowy tryb życia, polując zmierzchem i nocą. Zdarzają się przypadki zmiany płci. Ten popularny płaz nie jest zagrożony wyginięciem, pomimo to figuruje w licznych Czerwonych Księgach i Listach. Negatywny wpływ wywierają nań m.in. zanieczyszczenie środowiska i fragmentacja siedlisk.

zajawka

Systemy oznaczania zębów zostały opracowane w celu ujednolicenia i ułatwienia komunikacji pomiędzy lekarzami, dentystami, technikami dentystycznymi, higienistami stomatologicznymi (i pracownikami innych zawodów mających do czynienia z zębami) szczególnie posługujących się różnymi językami. Ich zaletą jest ułatwienie zapisu i prowadzenia historii choroby w kartotece pacjenta. Każdy system stanowi zbiór zasad opisujących schemat, według którego każdemu zębowi w każdym łuku przyporządkowane jest określone i unikalne oznaczenie literowe lub liczbowe (również zęby mleczne i stałe mają odrębne oznaczenia). Przez lata rozwijały się różne systemy – od bardziej opisowych (łaciński) i wizualnych (Zsigmondy’ego, Haderupa) do czysto cyfrowych (Viohla, uniwersalny) ze względu na rozwój technologii informacyjnych oraz możliwość wprowadzania danych pacjenta do komputera.

zajawka

Papirus Bodmer XIV-XV, oznaczony symbolem ${\mathfrak {P}}^{75}$ (według systemu Gregory-Aland) – jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych wczesnych rękopisów Nowego Testamentu, paleograficznie datowany na lata 175–225 n.e. W IV wieku prawdopodobnie należał do biblioteki klasztoru Pachomiusza, a około roku 700 ukryty został w kopcu przy rzece Nil. Odkryty został w połowie XX wieku, od roku 2006 przechowywany jest w Bibliotece Watykańskiej. Tekst rękopisu jest wysoko oceniany przez współczesnych krytyków tekstu, cieszy się opinią najlepszej zachowanej kopii ewangelicznego tekstu i wraz z Kodeksem Watykańskim służy za podstawę w krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu w tekście Ewangelii Łukasza i Jana. Odkrycie rękopisu zmieniło poglądy krytyków tekstu na historię tekstu Nowego Testamentu.

zajawka

Jack Leonard „J. L.” Warner (ur. 2 sierpnia 1892 w London, zm. 9 września 1978 w Hollywood) – amerykański producent filmowy, współzałożyciel i prezes Warner Bros. Jego kariera w branży filmowej trwała około czterdziestu pięciu lat, najdłużej ze wszystkich ówczesnych prezesów hollywoodzkich wytwórni filmowych. Piastując stanowisko wiceprezesa ds. produkcji Warner Bros., wraz z bratem Samem doprowadził do powstania pierwszego filmu dźwiękowego pt. Śpiewak jazzbandu. Po śmierci Sama rozpoczął długoletnią walkę o władzę nad wytwórnią ze starszymi braćmi, Harrym i Albertem. W latach 50. XX wieku przejął wyłączną kontrolę nad Warner Bros., po tym jak potajemnie nabył udziały od braci, po uprzednim przekonaniu ich do wspólnej sprzedaży przedsiębiorstwa. Chociaż był zagorzałym republikaninem, w wielu swoich filmach propagował Nowy Ład, politykę demokratycznego prezydenta Franklina Roosevelta. Krytykował faszyzm i III Rzeszę na długo przed przyłączeniem się Stanów Zjednoczonych do II wojny światowej. Jednocześnie był przeciwnikiem komunizmu i po wojnie zeznawał przed Komisją Izby Reprezentantów ds. Działalności Nieamerykańskiej, gdzie dobrowolnie podał nazwiska scenarzystów zwolnionych z powodu przynależności do Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych lub sympatii prokomunistycznych. Pomimo kontrowersyjnego wizerunku publicznego, Warner odgrywał istotną rolę w przemyśle filmowym, aż do przejścia na emeryturę na początku lat 70. XX wieku.

zajawka

SMS Goeben – krążownik liniowy zbudowany dla Kaiserliche Marine w latach 1909–1912. Po wejściu do służby został skierowany na Morze Śródziemne, gdzie wraz z lekkim krążownikiem „Breslau” utworzył Eskadrę Śródziemnomorską reprezentującą interesy Rzeszy w regionie. W sierpniu 1914 roku, po wypowiedzeniu Niemcom wojny przez Wielką Brytanię, oba okręty były przez sześć dni ścigane przez jednostki Floty Śródziemnomorskiej Royal Navy, lecz ostatecznie wymknęły się i bezpiecznie dotarły do Konstantynopola. Włączony 16 sierpnia 1914 roku do floty tureckiej i przemianowany na „Yavuz Sultan Selim”, dawny „Goeben” był aktywnie wykorzystywany w działaniach I wojny światowej, przeciwko Rosji na Morzu Czarnym, a później także okrętom sprzymierzonych na Morzu Egejskim. Po zakończeniu wojny pozostał w składzie tureckiej marynarki wojennej, zmieniając nazwę kolejno na „Yavuz Selim”, a następnie na „Yavuz”. Z czynnej służby został wycofany dopiero w 1963 roku, jako ostatni przedstawiciel swojej klasy. Po nieudanych próbach sprzedania go rządowi Republiki Federalnej Niemiec i zachowania jako okrętu-muzeum, został ostatecznie zezłomowany w latach 70. XX wieku.

zajawka

Pesa Tramicus – jednoprzestrzenny, jednokierunkowy tramwaj niskopodłogowy, wyprodukowany w zakładach PESA w Bydgoszczy. Jest to tramwaj o trzech (121N) lub pięciu (120N i 122N) członach połączonych przegubami harmonijkowymi. W latach 2006–2008 wyprodukowano w sumie 33 sztuki Tramicusa, które trafiły do Warszawy, Łodzi, Elbląga i Bydgoszczy. Owocem doświadczeń przy konstrukcji i eksploatacji tramwajów rodziny Tramicus stały się pojazdy Swing. Tramwaje Tramicus to konstrukcje modułowe. 121N posiada trzy człony, a 120N i 122N po pięć. W 121N na wózkach napędowych opierają się skrajne sekcje, a środkowy człon jest między nimi podwieszony. Pojazdy 120N i 122N posiadają dodatkowo dwa człony pośrednie, z których jeden posiada wózek toczny, a drugi jest podwieszony. Tramwaje te są eksploatowane w Warszawie, Łodzi i Elblągu.

zajawka

Hilary z Chichesteru (ur. ok. 1110, zm. 1169) – angielski duchowny, biskup Chichesteru. Anglik z urodzenia, studiował prawo kanoniczne i pracował w Rzymie jako notariusz papieski. Poznał tam wielu dostojników kościelnych łącznie z przyszłym papieżem Hadrianem IV i pisarzem Janem z Salisbury. W Anglii był notariuszem z otoczenia Henryka z Blois, biskupa Winchester i brata króla Stefana z Blois. Po nieudanej nominacji na arcybiskupa Yorku, papież Eugeniusz III wynagrodził go biskupstwem Chichesteru w 1147. Hilary spędził wiele lat zmagając się z opactwem Battle usiłując wyegzekwować swe prawo jako biskupa do nadzoru nad tym klasztorem. Zmagał się również z Tomaszem Becketem, ówczesnym kanclerzem króla Henryka II Plantageneta, późniejszym arcybiskupem Canterbury. Hilary popierał króla Henryka II Plantageneta w jego konflikcie z Becketem. Henryk mianował Hilarego szeryfem i zatrudnił jako sędziego na dworze królewskim. Na polecenie papiestwa Hilary służył jako sędzia-delegat, by rozpoznawać sprawy, które przekazano do Anglii. Znany ze wspierania swych duchownych oraz jako specjalista od prawa kanonicznego, Hilary pracował nad kanonizacją Edwarda Wyznawcy, dawnego króla Anglii.

zajawka

William Ashley „Billy” Sunday (ur. 19 listopada 1862 w Ames, zm. 6 listopada 1935 w Chicago) – amerykański baseballista i ewangelista przebudzeniowy wyznania prezbiteriańskiego. Był najważniejszym ewangelistą w pierwszej połowie XX wieku i jednym z najbardziej wpływowych w historii Stanów Zjednoczonych. Często gościł na pierwszych stronach gazet, przyjaźnił się z wpływowymi politykami i biznesmenami, bywał w Białym Domu. Początkowo był baseballistą, ale karierę sportową poświęcił dla głoszenia Ewangelii. W swoim przesłaniu odwoływał się do patriotyzmu. Podczas I wojny światowej wzywał USA do militarnego uczestnictwa, a następnie to zaangażowanie popierał. Szczyt jego powodzenia przypada na drugą dekadę XX wieku, kiedy sprawami organizacyjno-administracyjnymi kierowała jego żona, Nell. Najbardziej udana kampania została przeprowadzona w 1917 r. w Nowym Jorku. Po roku 1920 jego kampanie nie cieszyły się już wielką popularnością.

zajawka

ORP Bałtyk, pierwotnie D’Entrecasteaux – francuski krążownik pancernopokładowy z początku XX wieku, następnie w okresie międzywojennym polski hulk szkolny. Krążownik „D’Entrecasteaux”, noszący imię na cześć francuskiego XVIII-wiecznego żeglarza, był jedynym zbudowanym okrętem swojego typu i unikatową jednostką we francuskiej marynarce wojennej – dużym krążownikiem I klasy skonstruowanym specjalnie do służby w koloniach na Dalekim Wschodzie. W czasie służby, między innymi, brał udział w tłumieniu powstania bokserów w Chinach. Podczas I wojny światowej służył aktywnie na Morzu Śródziemnym, odznaczając się zwłaszcza w obronie Kanału Sueskiego przed Turkami w 1915 roku. Po wojnie został w 1922 roku wycofany z czynnej służby i przekształcony w hulk bez napędu. W tym charakterze był przejściowo wypożyczony Belgii, a następnie w 1927 roku został zakupiony przez polską Marynarkę Wojenną, jako hulk szkolny. Był pierwszym polskim okrętem noszącym nazwę ORP „Bałtyk” i największym okrętem, jaki kiedykolwiek służył w PMW. Po wybuchu II wojny światowej został przejęty przez Niemców i po krótkim okresie wykorzystywania, złomowany do 1942 roku.