Wikipedia

Wierzbówka kiprzyca

Wierzbówka kiprzyca[4], wierzbówka wąskolistna[5] (Chamaenerion angustifolium) lub wierzbownica kiprzyca (Epilobium angustifolium)[6] – gatunek rośliny z rodziny wiesiołkowatych (Onagraceae). Polska nazwa gatunkowa pochodzi od liści wierzbówki, które podobne są do liści wierzby. Naukowa nazwa rodzajowa (Chamaenerion) wskazuje na podobieństwo rośliny do oleandra (gr. chamai = niski, nerion = oleander). Ujęcie systematyczne i nazwa naukowa zależy od ujęcia systematycznego – wyodrębnienia rodzaju wierzbówka Chamaenerion lub włączenia go w randze podrodzaju do rodzaju wierzbownica Epilobium.

Wierzbówka kiprzyca
Ilustracja
Morfologia
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mirtowce

Rodzina

wiesiołkowate

Rodzaj

wierzbówka

Gatunek

wierzbówka kiprzyca

Nazwa systematyczna
Epilobium angustifolium (L.) Holub)
Folia Geobot. Phytotax. 7:86. 1972[3]
Synonimy
  • Chamaenerion angustifolium (L.) Schur
Multimedia w Wikimedia Commons

Gatunek ma zasięg okołobiegunowy, występuje w Ameryce Północnej, Azji i w Europie[7]. W Polsce jest rośliną pospolitą zarówno na niżu, jak i w górach[8].

Morfologia

edytuj
Łodyga
Z kłącza wyrastają liczne łodygi o wysokości 50–150 cm (w sprzyjających warunkach nawet 2 m). Są one prosto wzniesione, obłe, pojedyncze lub rozgałęzione, nagie i często czerwono zabarwione[5].
Liście
Ulistnienie skrętoległe, liście lancetowate do podłużnie eliptycznych, miękkie, siedzące lub krótkoogonkowe, z zaostrzonymi nasadami i końcami, o szerokości ponad 10 mm. Pod spodem są jaśniejsze i mają wystające unerwienie boczne. Posiadają wyraźny nerw brzeżny, a nerwy boczne wychodzą od głównego pod niemal prostym kątem. Górne liście przechodzą w przysadki[9][8].
Kwiaty
Wyrastają w szczytowym gronie, mają średnicę 2–4 cm. Płatki korony różowoczerwone z lekkim fioletowym odcieniem, szerokie, płytko wycięte na szczycie lub ucięte, z krótkim paznokciem i przeważnie różnej wielkości (kwiaty słabo grzbieciste). Działki kielicha owłosione. Szyjka słupka z czterołatkowym znamieniem, zwykle odgięta. U jej nasady znajdują się miodniki. Pręcików 8, pozornie w jednym okółku[10][11].
Owoc
Przylegająco szaro owłosiona torebka o długości do 8 cm[10], o klapach skręcających się przy otwarciu. Nasiona bardzo liczne, gładkie, z białym puchem[11].
Część podziemna
Roślina posiada krótkie, czołgające się kłącze, które wytwarza liczne, mięsiste rozłogi z wydłużonymi międzywęźlami. Okryte jest mięsistymi, białymi, skrętolegle ustawionymi łuskami[11].

Biologia i ekologia

edytuj
Rozwój
Bylina, hemikryptofit[6]. Kwitnie od lipca do sierpnia, kwiaty przedprątne, zapylane przez błonkówki[12]. Wytwarzają bardzo duże ilości nektaru. Przedprątność występuje głównie u roślin rosnących na niżu, u roślin rosnących w górach słupek i pręcik dojrzewają równocześnie. Kwiaty zakwitają stopniowo od dołu ku górze łodygi. Nasiona rozsiewane przez wiatr[10]. Rozmnaża się także przez kłącza[13].
Siedlisko
Jest głównie rośliną synantropijną, rośnie na skrajach lasów, wiatrołomach, porębach, żwirowiskach, terenach kolejowych, nieużytkach, przydrożach[10], łąkach i pastwiskach, ale także na siedliskach naturalnych – w lasach, głównie iglastych. Często tworzy duże i niemal jednogatunkowe łany. Roślina wskaźnikowa gleb próchnicznych, azotolubna. Rośnie szybko, i wykazuje dużą konkurencyjność w wyścigu o składniki pokarmowe i wodę. Na zasiedlonym terenie zagłusza inne rośliny tworząc gęste, jednogatunkowe, zwarte łany[14]. W górach występuje aż po piętro kosówki, na niektórych dawnych halach tatrzańskich zarasta znaczną ich powierzchnię. Rośnie zarówno na podłożu granitowym, jak i na wapieniu[9], W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Epilobietea angustifolii, związku zespołów (All.) Epilobion angustifolii oraz Ass. Senecioni-Epilobietum[15].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n= 36[6].
Oddziaływania międzygatunkowe
Na nadziemnych pędach wierzbówki kiprzycy pasożytuje wiele gatunków grzybów: Sphaerotheca epilobii, Pucciniastrum epilobii, Puccinia pulverulenta, Coniothyrium conoideum, Coremiella cubispora, Lachnum clavigerum, Phaeoramularia punctiformis, Venturia maculiformis[16], Septoria epilobii, Septoria alpicola[17], na korzeniach opieńka miodowa (Armillaria mellea). Liczne gatunki grzybów jako saprotrofy rozwijają się na obumarłych pędach wierzbówki[16]. Krowy, owce i konie nie jedzą wierzbówki[11].

Zastosowanie i znaczenie

edytuj
  • W Anglii i Rosji ze świeżych liści gotowano dawniej namiastkę herbaty, a młode pędy i liście spożywane były na surowo jako warzywo. W Rosji herbatę taką sporządzano z liści suszonych. Na surowo jadali młode pędy również mieszkańcy Kamczatki, w Kanadzie jedzono je po ugotowaniu. Młode pędy, szczególnie te nabiegłe na czerwono, były zjadane na surowo po obraniu skórki, lub po ugotowaniu przez Inuitów i niektóre plemiona indiańskie (np. Czarne Stopy). Jadalne są także kłącza wierzbówki[18].
  • Z jej puchu kielichowego wykonywano knoty do świec[14].
  • W dawnej medycynie ludowej była stosowana jako roślina lecznicza[11]. Zawiera witaminę C i prowitaminę A[10].
  • Roślina miododajna o dużej wydajności miodowej. Z jednego ha zajętej przez nią powierzchni pszczoły wytwarzają około 600 kg miodu[19].
  • Jest chwastem. Na polach uprawnych nie stanowi problemu – pojawia się rzadko i tylko na ich obrzeżu i na miedzach. Jest natomiast rośliną niepożądaną na łąkach i pastwiskach. Zagłusza tutaj inne, cenne rolniczo rośliny łąkowe, sama zaś jest dla zwierząt gospodarskich bezwartościowa. Nie stosuje się ochrony chemicznej. Zazwyczaj systematyczne koszenie łąk i wykaszanie jej łanów na pastwiskach stopniowo doprowadza do jej wyginięcia. Ważną rolę odgrywa także wykaszanie jej łanów na miedzach, obrzeży i pobliskich nieużytków[14].
  • Ze względu na obficie zakwitające późnym latem kwiaty jest uprawiana jako roślina ozdobna. Jest łatwa w uprawie. Może być uprawiana z nasion, lub przez podział kłączy. Ze względu na ekspansywne rozrastanie się wymaga przycinania pędów i korzeni oraz usuwania przekwitniętych kwiatostanów, aby zapobiec samowysiewaniu się nasion[13].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-14] (ang.).
  3. ↑ The Plant List. [dostęp 2018-01-21].
  4. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. ↑ a b Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 241. ISBN 83-01-00129-1.
  6. ↑ a b c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  7. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-01-21].
  8. ↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  9. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
  10. ↑ a b c d e Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  11. ↑ a b c d e František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
  12. ↑ Rostafiński Józef, Seidl Olga. Przewodnik do oznaczania roślin. PWRiL, Warszawa, 1973
  13. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  14. ↑ a b c Grażyna Hołubowicz-Kliza: Rolniczy atlas chwastów. Puławy: Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy, 2011. ISBN 978-83-7562-092-4.
  15. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  16. ↑ a b Malcolm Storey: Chamerion angustifolium (L.) Holub (Rosebay Willowherb). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-21].
  17. ↑ Agata. Wołczańska: Grzyby z rodzaju Septoria w Polsce. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, 2013. ISBN 978-83-7784-428-1.
  18. ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
  19. ↑ Portal pszczelarski. [dostęp 2018-02-22].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wierzbówka_kiprzyca&oldid=73149054”