Wieża śrutowa
Wieża śrutowa – wieża, najczęściej murowana, wybudowana w celu produkcji śrutu ołowianego metodą opatentowaną w 1782 przez Williama Wattsa, hydraulika z Bristolu[1][2]. Na szczycie wieży umieszczone były piece do topienia ołowiu i sita, a na dole zbiornik z wodą lub innym chłodziwem, do którego wpadał śrut[3].
.jpg)
Metoda produkcji
edytujJedną z metod produkcji śrutu było lanie roztopionego ołowiu na sito umieszczone nad beczką z wodą. Otrzymywany śrut o dość nieregularnych kształtach był następnie segregowany na sitach o coraz mniejszych oczkach. Opatentowana w 1782 przez Williama Wattsa metoda produkcji śrutu była udoskonaleniem tego procesu. Głównym pomysłem Wattsa było znaczne zwiększenie wysokości, na której znajdowały się sita, a tym samym wydłużenie drogi spadania ołowianych kropel. Do ołowiu dokładano dodatki mające wpływ na napięcie powierzchniowe roztopionego ołowiu, co w efekcie sprawiało, że krople spadając nabierały kulistego kształtu. W czasie dłuższego spadania krople zastygały, a znajdująca się na dole w zbiorniku woda miała za cel przede wszystkim amortyzować upadek śrucin co zapobiegało ich deformacji[1][2].
Pod koniec lat 70. XVIII w. Watts nadbudował swój dom i jednocześnie pogłębił piwnice tworząc pierwszą wieżę do produkcji śrutu o wysokości 27 m (przy Redcliffe Hill w Bristolu)[1]. Wieża używana była do produkcji śrutu aż do 1968 roku, kiedy to ówczesny jej właściciel Sheldon, Bush and Patent Shot Company zdecydował o przeniesieniu produkcji do nowej wieży (Cheese Lane Shot Tower). W tym samym roku wieża śrutowa przy Redcliffe Hill została wyburzona[2][4].
Do produkcji śrutu budowane były wysokie wieże z umieszczonymi na szczycie piecami do topienia ołowiu i sitami oraz zbiornikami z wodą (w późniejszym okresie również z innymi rodzajami chłodziwa, np. olejem). W połowie XIX wieku opracowano metodę produkcji śrutu nie wymagającą dużych wysokości (metoda Bliemeistera)[1]. Metoda opracowana przez Wattsa była powszechnie stosowana jeszcze w połowie XX wieku. Około 1980 roku rozpoczął się proces wycofywania z użycia, ze względów ekologicznych, śrutu ołowianego, na rzecz śrutu stalowego, który powstaje w innym procesie produkcyjnym[2][5]. Sporadycznie stosuje się tę metodę również współcześnie np. do produkcji proszków ołowianych[2].
Wieże śrutowe
edytujMetoda produkcji śrutu w wieżach śrutowych szybko się rozpowszechniła, już w końcu XVIII wieku zaczęły powstawać wieże śrutowe w Londynie, następnie kolejne w całej Europie. W Stanach Zjednoczonych budowę wież rozpoczęto po 1808 roku, kiedy to prezydent Thomas Jefferson wprowadził embargo na handel zagraniczny[2].
Wieże budowane były w różnych kształtach – murowane, na planie kwadratu, koła lub wieloboku. Z czasem pojawiły się wieże o konstrukcji stalowej (np. Colwell Tower w Nowym Jorku). Za najwyższą wybudowaną wieżę śrutową uważa się wieżę w Baltimore (ok. 70 m)[2].
Budowa wieży śrutowej była droga, podejmowano zatem próby wprowadzania produkcji śrutu do istniejących wież (np. adaptacja wieży wodnej w Katowicach-Szopienicach czy wieży Saint Jacques w Paryżu). Do produkcji śrutu metodą Wattsa wykorzystywano również nieczynne szyby kopalniane[2] czy nawet studnie[6].
| zdjęcie | państwo | miejscowość | rok budowy | nazwa | uwagi |
|---|---|---|---|---|---|
|
Belgia | Bruksela | 1885 | ||
|
Łotwa | Dyneburg | 1885 | jedyna w Europie czynna wieża śrutowa[7] | |
|
Niemcy | Berlin | 1908 | ||
|
Polska | Katowice | 1911-12 | Wieża wodna przy ul. Korczaka w Katowicach | wieża ciśnień, w latach 60. XX wieku produkowano w niej śrut metodą Wattsa[3] |
|
Stany Zjednoczone | Dubuque | 1856 | The George W. Rogers Company Shot Tower | |
.jpg)
|
Wielka Brytania | Bristol | 1969 | Cheese Lane Shot Tower | zastąpiła pierwszą wieżę śrutową wybudowaną przez Williama Wattsa (Redcliffe Shot Tower) wyburzoną w 1968[4] |
|
Wielka Brytania | Boughton | Chester Shot Tower |
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Piotr Bochyński i inni, Śrut myśliwski – ewolucja technologii jego wytwarzania, „Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii”, 66 (1), 2016, s. 43–45.
- ↑ a b c d e f g h Walter Minchinton, The shot tower, „The Shot Peener”, 7 (3), 1991 (ang.).
- ↑ a b Wieże do produkcji śrutu [online], retronauta.pl [dostęp 2020-05-24].
- ↑ a b John Mosse, REDCLIFF SHOT TOWER, Bristol Industrial Archaeological Society (BIAS), 1969 [dostęp 2020-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-03-22] (ang.).
- ↑ Donald R. Smith, A. Russell Flegal, Lead in the Biosphere: Recent Trends, „Ambio”, 24 (1), 1995, s. 21–23, ISSN 0044-7447, JSTOR: 4314280 [dostęp 2020-05-29].
- ↑ Produkcja śrutu – Jura-Pilica.com [online], jura-pilica.com [dostęp 2020-05-25].
- ↑ Daugavpilska Fabryka Śrutu [online], www.visitdaugavpils.lv [dostęp 2020-05-24].