Wikipedia

Wawrzyniec Pisz

polski wydawca

Wawrzyniec Pisz[a] (ur. 1801 w Dukli, zm. 19 września 1875) – polski wydawca, drukarz, księgarz i pisarz działający w Bochni.

Wawrzyniec Pisz
Data i miejsce urodzenia

1801
Dukla

Data śmierci

19 września 1875

Zawód, zajęcie

wydawca,
drukarz,
księgarz,
pisarz

Narodowość

polska

Małżeństwo

Marianna Krawczyńska

Dzieci

Władysław,
Jan,
Feliks,
Antoni,
Matylda

Życiorys

edytuj

Urodził się w Dukli[1]. Był synem Jana i Marianny z Bakucińskich. W świetle przekazów rodzinnych miał pochodzić z osiadłej w Jasielskiem rodziny węgierskiej, nobilitowanej za zasługi oddane Rzeczypospolitej w wojnach z Turkami. Przedstawiciele tej rodziny prowadzili w XIX wieku drukarnie w Nowym Sączu i Tarnowie[2][3].

Wawrzyniec Pisz zdobył kwalifikacje zawodowe w Cieszynie. W 1835 roku nabył w Bochni drukarnię po zmarłym Antonim Sonku[1][3]. Wkrótce potem założył przy niej księgarnię, w której obok „najnowszych płodów literatury polskiej i niemieckiej” sprzedawano wydawnictwa własne firmy oraz materiały piśmienne[3]. Niewielką drukarnię Sonka w krótkim czasie przekształcił w „dobrze zorganizowane przedsiębiorstwo drukarsko-księgarskie”[3]. Drukarnię wyposażył w nowe maszyny i kaszty zecerskie z nowymi krojami pisma oraz elementami zdobniczymi[3]. Drukarnia-księgarnia Wawrzyńca Pisza mieściła się przy ul. Kazimierza Wielkiego w Bochni[1]. W ocenie historyka Jana Flasza, dyrektora Muzeum im. Stanisława Fischera w Bochni, należała do „znaczniejszych i najwyżej cenionych w Galicji”[2].

Profil wydawniczy Pisza należał do „szerokiego nurtu popularnej literatury XIX stulecia. Dostosowany był zatem do gustów i oczekiwań mało, lub zupełnie nie wyrobionego odbiorcy”[3], a poprzez swoją prostą formę i umiarkowaną cenę[2] „wypełniał ważną misję społeczną”[3]. Piszowi udało się nakłonić do współpracy wielu poczytnych wówczas autorów, w tym Józefa Lompę[3]. Drukował książki polskie, niemieckie, francuskie, przekłady wydawnictw niemieckich na język polski[3][4], nuty muzyczne[5], wydawnictwa religijne. Drukował pisma działaczki oświatowej kobiet Julii Goczałkowskiej, utwory sceniczne Aleksandra Ładnowskiego i poezje Wincentego Pola. W sierpniu 1865 roku drukował afisze dla Teatru Polskiego w Krynicy.

Jego drukarnia w 1845 roku drukowała piętnaście utworów rocznie, zaś w 1858 roku było to już trzydzieści utworów, co było „liczbą bardzo wysoką jak na region Galicji”[5]. Wydawnictwa z jego drukarni były dystrybuowane m.in. w księgarniach Kajetana Jabłońskiego i Volkmara Stockmana we Lwowie, oraz w księgarniach Friedleina i Józefa Cypera w Krakowie oraz E. Rhode w Lipsku[6][7]. Pisz prowadził subskrypcję, sprzedaż ratalną i wysyłkową[2]. Drukował także spisy swoich nakładów, które kolportował także poza zaborem austriackim: w Królestwie Polskim, w zaborze pruskim, m.in. w Poznaniu, a także w Dreźnie i Berlinie[2]. Pisz utrzymywał kontakty z przebywającym w Dreźnie Józefem Ignacym Kraszewskim (zachowała się korespondencja)[2].

Wawrzyniec Pisz był autorem kilku „powiastek dla ludu”[3], a także poradników gospodarczych z zakresu sadownictwa, warzywnictwa i pielęgnacji krzewów ozdobnych[3].

Zmarł 19 września 1875[1]. Został pochowany na cmentarzu miejskim w Bochni, w grobowcu rodzinnym[b][8].

Życie prywatne

edytuj

Wawrzyniec Pisz był żonaty z Marianną z domu Krawczyńską (1821–1905). Mieli siedmioro dzieci:

  • Władysława Gustawa (ur. 3 września 1849, zm. 6 lipca 1898);
  • Jana Franciszka (ur. 12 maja 1851, zm. 24 marca 1855);
  • Feliksa Antoniego (ur. 13 maja 1851, zm. 10 sierpnia 1867);
  • Adelajdę Mariannę Annę (ur. 12 grudnia 1852), żonę Henryka Kretschmera;
  • Antoniego Jana (ur. 13 czerwca 1854, zm. 1913);
  • Florianę Bolesławę Florentynę (ur. 4 maja 1856), żonę Romualda Barona;
  • Matyldę Mariannę (ur. 10 lutego 1861, zm. 15 grudnia 1891).

Synowie Władysław i Antoni kontynuowali działalność drukarską ojca[2].

Córka Matylda 19 listopada 1887 zawarła związek małżeński z profesorem gimnazjalnym Romanem Vetulanim[9]. W 1889 urodził się ich syn, Kazimierz Vetulani. Matylda Pisz zmarła w Sanoku po czterech latach małżeństwa, 15 grudnia 1891[10], w wieku trzydziestu lat. Została pochowana w grobowcu rodzinnym w Bochni.

Twórczość literacka

edytuj
  • Czarnoksiężnik Hokus-Pokus, czyli nauka tajemnic najzabawniejszych sztuczek czarodziejskich, oraz innych pięknych wiadomości ala Bosko, Schwanenfeld, Twardowski, Faust, Theophrastus Paracelsus, Döbler, Filadelfia itd. (1864)

Wydawnictwa

edytuj

Dziedzictwo i upamiętnienie

edytuj

Jego nazwiskiem nazwano ulicę w Bochni, na osiedlu Krzęczków-Łychów.

W 1995 roku Muzeum im. Stanisława Fischera i Oddział Bocheński Towarzystwa Przyjaciół Książki zorganizowały wystawę Bocheńskie inspiracje bibliofilskie – Wawrzyniec Pisz, Robert Jahoda, Przecław Smolik[11]. We wrześniu 2015 w Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Bochni, w Czytelni dla Dorosłych zorganizowano wystawkę Wawrzyniec Pisz – drukarz bocheński[12].

Wzornik czcionek drukarni Wawrzyńca Pisza znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie.

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Nazwisko niekiedy pojawia się zgodnie z zapisem niemieckim: Wawrzyniec Pisch.
  2. ↑ Grób ten znajduje się blisko starej kaplicy cmentarnej, po jej lewej stronie.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Kalendarz – 19 września. Miasto Bochnia. [dostęp 2020-05-03].
  2. ↑ a b c d e f g Pejzaże regionalne. Radio Kraków, 18 października 2015. [dostęp 2020-05-03].
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Muzeum im. S. Fischera w Bochni – Wawrzyniec Pisz. Facebook.com. [dostęp 2020-05-03].
  4. ↑ a b Jacek St Buras: Bibliographie deutscher Literatur in polnischer Übersetzung: vom 16. Jahrhundert bis 1994. Otto Harrassowitz Verlag, 1996, s. 540.
  5. ↑ a b Jolanta T. Pekacz: Music in the Culture of Polish Galicia, 1772–1914. University of Rochester Press, 2002, s. 48, seria: Rochester Studies in East and Central Europe. ISBN 978-1580461092.
  6. ↑ Karol Estreicher: Bibliografia XIX wieku. T. XV. s. 201–203.
  7. ↑ Jolanta T. Pekacz: Music in the Culture of Polish Galicia, 1772–1914. University of Rochester Press, 2002, s. 56, seria: Rochester Studies in East and Central Europe. ISBN 978-1580461092.
  8. ↑ Apel Komitetu Ratowania Zabytkowej Części Cmentarza Komunalnego w Bochni. bochnianin.pl, 31 października 2019. [dostęp 2020-05-03].
  9. ↑ Roman Kucharski. Rodzina Vetulanich i jej związki z Bochnią. „Wiadomości Bocheńskie. Kwartalnik Społeczno-Kulturalny Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej”. 1 (100), s. 11–14, wiosna 2014. ISSN 1426-1952. 
  10. ↑ Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 191 (poz. 139).
  11. ↑ Jan Flasza, Janina Kęsek (oprac.): Trzy głosy do wystawy „Bocheńskie inspiracje bibliofilskie” – Wawrzyniec Pisz, Robert Jahoda, Przecław Smolik zorganizowanej przez Muzeum im. Stanisława Fischera i Oddział Bocheński Towarzystwa Przyjaciół Książki z okazji XI Walnego Zjazdu TPK obradującego w Bochni 25 i 26 listopada. Bochnia: Muzeum im. Stanisława Fischera, Oddział Bocheński Towarzystwa Przyjaciół Książki, 1995.
  12. ↑ Sprawozdanie z działalności Burmistrza Miasta Bochnia w okresie od 27 sierpnia 2015 do 23 września 2015. 2015.

Bibliografia

edytuj
  • Józef Stąsiek: Pisz Wawrzyniec (ok. 1800–1875). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXVI. 1981, s. 574–575.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wawrzyniec_Pisz&oldid=71794689”