Władimir Propp

Władimir Jakowlewicz Propp (ur. 29 kwietnia 1895 w Sankt Petersburgu, zm. 22 sierpnia 1970) – rosyjski literaturoznawca.

Wiadomości ogólne

Reprezentant szkoły rosyjskich formalistów, bardzo rozszerzył ich metodę. Zajmował się strukturami narracyjnymi. Sławę przyniosła mu analiza struktury baśni ludowych (tzw. bajki magicznej) – początkowo jednak nie wykraczała ona poza Rosję. Dopiero odkrycie jego epokowej pracy przez francuskich strukturalistów na czele z Lévi-Straussem, który zachwycił się jego analizą, rozpoczęło światową karierę jego książki.

Analiza bajki Proppa

Propp tak opisał strukturę baśni ludowej (bajki magicznej):

Postaci

Działa w niej kilka typów postaci:

bohater
przeciwnik
donator (osoba poddająca bohatera próbie)
pomocnik
królewna lub jej ojciec
osoba wysyłająca
fałszywy bohater

Są to określenia umowne, na podstawie najczęściej występujących przypadków. W jakiejś konkretnej bajce może to być np. ktoś inny niż królewna czy jej ojciec, ale pełni tę samą funkcję.

Funkcje

Postaci te dokonują w narracji pewnych konkretnych posunięć decydujących o tym, że są właśnie postacią danego rodzaju. Te działania, formy aktywności, to funkcje:

odejście
zakaz
naruszenie zakazu
wywiadywanie się przeciwnika
udzielenie mu informacji o bohaterze
podstęp
wspomaganie
szkodzenie (lub brak kogoś albo czegoś)
pośredniczenie
rozpoczynające się przeciwdziałanie
wyprawa
pierwsza funkcja donatora
reakcja bohatera
przekazywanie środka magicznego
przemieszczenie przestrzenne między dwoma królestwami
walka
naznaczenie bohatera znamieniem
zwycięstwo
likwidacja wcześniej zaistniałego braku czegoś
powrót bohatera
prześladowanie bohatera
ocalenie bohatera od pościgu
nie rozpoznane przybycie
roszczenia fałszywego bohatera
trudne zadanie
wykonanie trudnego zadania
rozpoznanie
zdemaskowanie
transfiguracja
ukaranie
wesele

Nie wszystkie są równie niezbędne, zdarzają się bajki bez niektórych, zdarzają się pewne różnice w kolejności funkcji, ale niektóre, najważniejsze funkcje, występują zawsze.

Znaczenie odkryć Proppa

Obecnie analiza Proppa jest wykorzystywana do różnorodnych badań nad różnymi systemami kultury, zwłaszcza nad kulturą masową. Stanowi podstawę wielu analiz narracji filmowych i telewizyjnych, np. seriali kryminalnych, a także podstawę lub punkt wyjścia innych teorii narratologicznych.

Bibliografia

Prace Proppa

Morfologia bajki, przeł. Wiesława Wojtyga-Zagórska, Warszawa 1976.
Nie tylko bajka, przeł. Danuta Ulicka, Warszawa 2000.
Historyczne korzenie bajki magicznej, przeł. Jacek Chmielewski, Warszawa 2003.
Morfologia bajki magicznej, przeł. Paweł Rojek, Kraków 2011.
O komizmie i śmiechu, przeł. Paulina M.E. Knyż, Kraków 2016.
Russkij georiceskij epos, Leningrad 1955.
Russkije agrarnyje prazdniki, Moskwa 1963.
Folklor i dieistwitjelnost', Moskwa 1976.
Poetika folklora, Moskwa 1998.
Russkaja skazka, Moskwa 2000.
Skazka. Epos. Piesnia, Moskwa 2001.
Folklor. Literatura. Istoria, Moskwa 2002.

Prace innych autorów związane z koncepcjami Proppa

Claude Lévi-Strauss, Analiza morfologiczna bajki rosyjskiej, "Pamiętnik Literacki" 1968 (rocznik LIX) nr 4, s. 267–284.
R. Silverstone, The Message of Television: Myth and Narrative in Contemporary Culture, London 1981.
D. Giles, A Structural Analysis of the Police Story, [w:] American Television Genres, red. S. Kaminsky, J.H. Mahn, Chicago, 1986, s. 67–84.
A.A. Berger, Semiotics and TV, [w:] Understanding Television. Essays on Television as a Social and Cultural Force, red. R.P. Adler, New York 1981, s. 91–114.
S. Kozloff, Teoria narracji a telewizja, [w:] Teledyskursy. Telewizja w badaniach współczesnych, red. R.C. Allen, red. wyd. pol. A. Gwóźdź, Kielce 1998.
B. Świętochowska, Titanic Jamesa Camerona jako bajka magiczna, „Kwartalnik Filmowy” 2001 nr 34 (94), s. 63–76.
D. Olshansky The Birth of Structuralism from the Analysis of Fairy-Tales [w:] Toronto Slavic Quarterly, No. 25, 2008.