Władcy ziem polskich w czasie zaborów

lista w projekcie Wikimedia

Władcy ziem polskich w czasie zaborów – w związku z rozbiorami Polski oraz brakiem istnienia w latach 1795–1807 i 1831–1918 suwerennego państwa polskiego, władcy państw, które zagarnęły terytoria I Rzeczypospolitej, używali niektórych tytułów polskich władców – bądź na podstawie uzurpacji, bądź traktatów międzynarodowych.

Ziemie polskie po rozbiorach Polski (1772–1815)

edytuj

Cesarze rosyjscy (imperatorowie wszech Rosji) z dynastii Romanowów.

Władca Portret władcy Lata panowania Informacje dodatkowe Dynastia
Katarzyna II   1772–1796 Cesarzowa Rosji, księżniczka von Anhalt-Zerbst dynastia askańska
Paweł I   1796–1801 Cesarz Rosji 1796-1801 Romanowowie
Aleksander I   1801–1815 Cesarz Rosji 1801-1825

Królowie pruscy z dynastii Hohenzollernów[1]

Władca Portret władcy Lata panowania Informacje dodatkowe Dynastia
Fryderyk II Wielki   1772–1786 Król Prus 1740–1786 Hohenzollernowie
Fryderyk Wilhelm II   1786–1797 Król Prus 1786–1797
Fryderyk Wilhelm III   1797–1815 Król Prus 1797–1840
Cesarze rzymsscy, królowie Niemiec i arcyksiążęta Austrii (do 1806 r.), a następnie cesarze austriaccy, zarazem królowie Czech, Węgier, Chorwacji, Slawonii, Dalmacji i Iliryi – z dynastii Habsburgów[2].
Władca Portret władcy Lata panowania Informacje dodatkowe Dynastia
Maria Teresa   1772–1780 Królowa Węgier, Czech, Chorwacji etc. i arcyksiężna Austrii 1740-1780. Małżonka cesarza rzymskiego Franciszka I. Habsburgowie-Lotaryńscy
Józef II   1772–1790 Od 1765 jako współregent. Od 1780 władca samodzielny. Cesarz rzymski, król Niemiec, Węgier, Czech, Chorwacji etc. i arcyksiążę Austrii 1765–1790.
Leopold II   1790–1792 Cesarz rzymski, król Niemiec, Węgier, Czech, Chorwacji etc. i arcyksiążę Austrii 1790–1792.
Franciszek II   1792–1815 Cesarz rzymski i król Niemiec 1792–1806, cesarz Austrii (jako Franciszek I) 1804–1835, Król Węgier, Czech, Chorwacji etc. i arcyksiążę Austrii 1792–1835, Król Lombardii i Wenecji 1815–1835, Prezydent Związku Niemieckiego 1815-1835.

Księstwo Warszawskie utworzył w 1807 roku z ziem zaboru pruskiego Napoleon Bonaparte, po zwycięstwie nad Prusami. W 1809 roku, po zwycięstwie Francji i Księstwa nad Austrią, przyłączono do niego III zabór austriacki. 26 czerwca 1812 Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego proklamowała odrodzenie Królestwa Polskiego, a Fryderyk August przyjął koronę króla polskiego. Księstwo było okupowane przez Rosjan w latach 1812-1815, a zlikwidowano je na kongresie wiedeńskim w 1815.

Władca Portret władcy Daty panowania Informacje dodatkowe Dynastia
Fryderyk August I   1807–1815 Elektor Saksonii 1763–1806 jako Fryderyk August III, król Saksonii 1806-1827[3]. Wettynowie

Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim (1815–1918)

edytuj

Cesarze rosyjscy używali m.in. tytułów cesarza Kijowa, króla Polski (w dokumentach rosyjskojęzycznych Царь Польский)[a], wielkiego księcia Litwy, Podola i Wołynia, księcia Inflant, Kurlandii, Semigalii, Żmudzi i Białegostoku, pana i wielkiego księcia Połocka, Witebska i Mścisławia. Królestwo Polskie było związane unią personalną z Imperium Rosyjskim, a cesarze rosyjscy byli koronowani w Warszawie, co wynikało z unii. Po likwidacji odrębności Królestwa Polskiego w 1831 koronacja na króla Polski odbywała się w Rosji przy okazji koronacji na cesarza imperium i podkreślała zależność od Rosji. Królestwo Polskie było autonomiczną częścią Rosji. Autonomię ciągle ograniczano szczególnie w 1874 roku, ale nigdy formalnie jej nie zniesiono i Królestwo miało odrębny system prawny.

Unia personalna z Rosją

edytuj
Władca Portret władcy Daty panowania Informacje dodatkowe Dynastia
Aleksander I   1815–1825 Cesarz Rosji 1801–1825. Romanowowie
Mikołaj I   1825–1831 Cesarz Rosji w latach 1825–1855; koronowany na króla polskiego 24 maja 1829 w Warszawie, zdetronizowany przez Sejm Królestwa Polskiego 25 stycznia 1831.
Rząd Narodowy 1831 Po powołaniu 1 grudnia 1830 przez Radę Administracyjną Wydziału Wykonawczego o składzie mieszanym, 3 grudnia rada ta formalnie przestała istnieć, cedując swoje kompetencje na pięcioosobowy Rząd Tymczasowy pod prezesurą księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Organ ten z kolei przekształcił się 21 grudnia 1830 w Radę Najwyższą Narodową. Po przeprowadzeniu 25 stycznia 1831 przez Sejm detronizacji króla Mikołaja I Romanowa zaistniała potrzeba przeniesienia kompetencji głowy państwa.

Unia realna z Rosją po 1831 r.

edytuj
Władca Portret władcy Daty panowania Informacje dodatkowe Dynastia
Mikołaj I   1831–1855 Cesarz Rosji 1825–1855 Romanowowie
Aleksander II   1855–1881 Cesarz Rosji 1855–1881
Rząd Narodowy 1863–1864 Centralny tajny organ władz powstania styczniowego działający na ziemiach zaboru rosyjskiego.Rząd Narodowy posiadał władzę ustawodawczą i wykonawczą, utworzył własną tajną administrację państwową, odpowiedzialną m.in. za pobór podatków, działanie tajnej poczty, edycję prasy.
Aleksander III   1881–1894 Cesarz Rosji 1881–1894
Mikołaj II   1894–1917 Cesarz Rosji 1894–1917.
Michał II   1917 Domniemany cesarz Rosji. Nie przyjął tytułu cesarskiego, 16 marca 1917 r. abdykował na rzecz Rządu Tymczasowego.

Królowie Prus, zarazem od 1866 prezydenci Związku Północnoniemieckiego, a od 1871 cesarze niemieccy[1], używali tytułu wielkiego księcia poznańskiego, mimo likwidacji autonomii samego księstwa w 1849 roku oraz włączenia go do Niemiec w 1866 r., ponadto nosili tytuły suwerena i księcia zwierzchniego Śląska i hrabstwa kłodzkiego, księcia Krosna [Odrzańskiego], Pomorza, Kamienia [Pomorskiego], Wendów i Kaszubów, margrabiego Górnych i Dolnych Łużyc, pana na Lęborku i Bytowie[4].

Władca Portret władcy Daty panowania Informacje dodatkowe Dynastia
Fryderyk Wilhelm III   1815–1840 Do 1831 reprezentowany przez księcia-namiestnika Antoniego Henryka Radziwiłła, król Prus 1797–1840 Hohenzollernowie
Fryderyk Wilhelm IV   1840–1861 W 1849 ostatecznie zniósł autonomię Wielkiego Księstwa używając jednak nadal tytułu, podobnie jak jego następcy, król Prus 1840–1861
Wilhelm I   1861–1888 Za jego rządów polskie prowincje Prus formalnie uznano za część Rzeszy Niemieckiej. Król Prus 1861–1888, prezydent Związku Północnoniemieckiego 1866–1871, cesarz niemiecki 1871–1888
Fryderyk III   1888 Król Prus 1888, cesarz niemiecki 1888
Wilhelm II   1888–1918 Król Prus 1888–1918, cesarz niemiecki 1888–1918

Cesarze austriaccy z dynastii Habsburgów[2], w latach od 1815 do 1866 prezydenci Związku Niemieckiego, zarazem królowie Czech, Węgier, Chorwacji, Slawonii, Dalmacji i Iliryi, władający ziemiami polskimi[2], nosili tytuły: tytuł króla Galicji i Lodomerii, wielkiego księcia Krakowa[5], księcia Oświęcimia, Zatoru, Cieszyna oraz Górnego i Dolnego Śląska, margrabiego Moraw, margrabiego Łużyc Dolnych i Górnych.

Władca Portret władcy Daty panowania Informacje dodatkowe Dynastia
Franciszek I   1815–1835 Cesarz Austrii, Król Węgier, Czech, Chorwacji, Lombardii i Wenecji etc. Prezydent Związku Niemieckiego. Habsburgowie-Lotaryńscy
Ferdynand I   1835–1848 Cesarz Austrii, Król Węgier, Czech, Chorwacji, Lombardii i Wenecji etc. Prezydent Związku Niemieckiego.
Franciszek Józef I   1848–1916 Cesarz Austrii, Król Węgier, Czech, Chorwacji etc. 1848–1916. Król Lombardii i Wenecji 1848–1866. Prezydent Związku Niemieckiego 1848–1866.
Karol I   1916–1918 Cesarz Austrii, Król Węgier, Czech i Chorwacji etc.

Królestwo Polskie (1917–1918) zależne od Cesarstwa Niemieckiego i Austro-Węgier

edytuj

W czasie I wojny światowej ziemie polskie zaboru rosyjskiego były okupowane przez Niemcy i Austro-Węgry, które aktem 5 listopada 1916 r. zadeklarowały utworzenie Królestwa Polskiego. Od 12 września 1917 do 11 listopada 1918 roku monarchę i regenta Królestwa Polskiego aktu 5 listopada zastępowała samodzielnie Rada Regencyjna[6], Orędziem do Narodu Polskiego z 7 października 1918 roku proklamowała niepodległość Polski, następnie od 11 do 14 listopada sprawowała władzę wspólnie z Naczelnym Dowódcą Józefem Piłsudskim, zaś w okresie od 14 listopada aż do wejścia w życie w dniu 29 listopada 1918 r. dekretu Naczelnego Dowódcy z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, kompetencje Rady Regencyjnej wykonywał samodzielnie Naczelny Dowódca Józef Piłsudski[7].

Portret Herb Imię Okres rządów Informacje dodatkowe
  Rada Regencyjna 1917–1918 W skład rady wchodzili: Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski, Józef Ostrowski
    Józef Piłsudski 1918 Od 11 do 14 listopada 1918 władzę zwierzchnią sprawował wraz z Radą Regencyjną jako Naczelny Dowódca Wojsk Polskich; następnie od dnia 14 listopada samodzielnie, formalnie jako regent Królestwa Polskiego[b], aż do wejścia w dniu 29 listopada 1918 w życie dekretu Naczelnego Dowódcy z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej (Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 40).

Zobacz też

edytuj
  1. nie używali go przed 1815, zgodnie z ustaleniami podjętymi z Austrią i Prusami. Ustalenia te zmienił kongres wiedeński 1815.
  2. tytuł ten jednak nigdy nie był używany.

Przypisy

edytuj
  1. a b Jerzy Krasuski Historia Niemiec, Ossolineum, Wyd. I, ISBN 83-04-04422-6, Tablice genealogiczne - cz. VI Hohenzollernowie
  2. a b c Stanisław Grodziski Franciszek Józef I, Ossolineum, Wyd. III, ISBN 83-04-01541-2, str. 192
  3. Jerzy Krasuski Historia Niemiec, Ossolineum, Wyd. I, ISBN 83-04-04422-6, Tablice genealogiczne – cz. V Wettinowie
  4. Wilhelm II, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-10-29].
  5. Wielkie Księstwo Krakowskie utworzono po włączeniu Wolnego Miasta Krakowa w 1846 roku w skład zaboru austriackiego. Jednakże tytuł wielkiego księcia Krakowa został włączony do tytułu cesarskiego już 9 sierpnia 1806 roku. Zob.: Georges Frédéric de Martens: Supplement au recueil des principaux traités d’Alliance, de Paix, de Trêve, de Neutralité, de Commerce, de Limites, d’Echange etc. et de plusieurs autres actes servant a la connaissance des relations étrangères des Puissances et Etats de l’Europe. T. IV. Göttingen: Dieterich, 1808, s. 335–336.
  6. Art. I ust. 1 patentu w sprawie Władzy Państwowej w Królestwie Polskiem.
  7. Orędzie Rady Regencyjnej w przedmiocie rozwiązania Rady Regencyjnej i przekazania Najwyższej Władzy Państwowej Naczelnemu Dowódcy Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu z 14 listopada 1918 r. Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 39 oraz dekret Naczelnego Dowódcy a dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej Dz.U. z 1918 r. nr 17, poz. 40, ogłoszone 29 listopada 1918 r.