Wół (rodzaj)

Wół
	Bubalus
	C.H. Smith, 1827
	; Anoa nizinny (B. depressicornis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	przeżuwacze
Infrarząd	Pecora
Rodzina	wołowate
Podrodzina	bawoły
Plemię	Bovini
Rodzaj	wół
	Typ nomenklatoryczny
	Bos bubalus J.F. Gmelin, 1788 (= Bos bubalis Linnaeus, 1758)
Synonimy
	Bubalus Frisch, 1775; Anoa C.H. Smith, 1827; Buffelus Rütimeyer, 1865; Probubalus Rütimeyer, 1865; Pseudonovibos Peter & Feiler, 1994;
	Bubalus Frisch, 1775; Anoa C.H. Smith, 1827; Buffelus Rütimeyer, 1865; Probubalus Rütimeyer, 1865; Pseudonovibos Peter & Feiler, 1994;
Gatunki
	18 gatunków (w tym 13 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	18 gatunków (w tym 13 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wół^[8] (Bubalus) – rodzaj ssaków z podrodziny bawołów (Bovinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Azji^[9]^[10]^[11].

Morfologia

Długość ciała 122–300 cm, długość ogona 60–100 cm, wysokość w kłębie 60–190 cm; długość rogów 14,6–51 cm; masa ciała 200–1200 kg^[10]^[12].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1827 roku angielski przyrodnik Charles Hamilton Smith w rozdziale poświęconym systematyce ssaków w publikacji traktującej o królestwie zwierząt^[1]. Na gatunek typowy wyznaczył (absolutna tautonimia) woła domowego (B. bubalis).

Etymologia

Bubalus: łac. bubalus ‘bawół’, od gr. βουβαλος boubalos ‘bawół’^[13].
Anoa: rodzima, celebeska nazwa anoa dla anoa nizinnego^[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Anoa depressicornis C.H. Smith, 1827.
Buffelus: nowołac. buffelus ‘bawół’, od ang. buffalo ‘bawół’^[15]. Gatunek typowy: Rütimeyer wymienił trzy gatunki – †Bos palaeindicus Falconer, 1859, †Bubalus antiquus Duvernoy, 1854 oraz Bos indicus Rütimeyer, 1865 (= Bos bubalis Linnaeus, 1758) – z których typem nomenklatorycznym jest Buffelus indicus Rütimeyer, 1865 (= Bos bubalis Linnaeus, 1758).
Probubalus: gr. προ pro ‘blisko, w pobliżu’; rodzaj Bubalus C.H. Smith, 1827^[16]. Gatunek typowy: Rütimeyer wymienił trzy gatunki – Probubalus celebensis Rütimeyer, 1865 (= Anoa depressicornis C.H. Smith, 1827), †Probubalus sivalensis Rütimeyer, 1865 (= †Hemibos triquetricornis Rütimeyer, 1865) oraz †Amphibos acuticornis Rütimeyer, 1865 (= †Bos (Amphibos) acuticornis Falconer & Cautley, 1868) – nie wyznaczając typu nomenklatorycznego.
Pseudonovibos: gr. ψευδος pseudos ‘fałszywy’; rodzaj Novibos Coolidge, 1940^[7]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Pseudonovibos spiralis Peter & Feiler, 1994 (= Bos bubalis Linnaeus, 1758).

Podział systematyczny

Podział anoa na formę nizinną B. depressicornis (anoa nizinny) i formę górską B. quarlesi (anoa górski)^[11] wymaga dalszych badań ze względu na ogromną zmienność leżącą u ich podstaw (np. wygląd zewnętrzny, anatomia, chromosomy, białka i DNA) które uniemożliwiają ostateczną klasyfikację^[9].

Arni azjatycki i wół domowy bywają zaliczane do odrębnych podgatunków nadrzędnego gatunku Bubalus bubalis, jako kolejno Bubalus bubalis arnee i Bubalus bubalis bubalis^[11].

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[17]^[12]^[9]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[8]	Podgatunki^[10]^[9]^[12]	Rozmieszczenie geograficzne^[10]^[9]^[12]^[18]	Podstawowe wymiary^[10]^[12]^[b]	Status IUCN^[19]
Bubalus arnee	(Kerr, 1792)	arni azjatycki	4 podgatunki	południowy Nepal, środkowe i północno-wschodnie Indie, południowa Sri Lanka, północna Mjanma, zachodnia Tajlandia i wschodnio-środkowa Kambodża	DC: 240–300 cm DO: 60–100 cm MC: 250–1200 kg	EN
Bubalus bubalis	(Linnaeus, 1758)	wół domowy	2 podgatunki	północno-wschodnie Indie (Asam) przez południowo-wschodnią Azję aż do doliny rzeki Jangcy w Chińskiej Republice Ludowej, ale gatunek ten występuje na całym subkontynencie indyjskim; obecnie w stanie dzikim w całej Azji, z introdukowanymi populacjami w Ameryce Północnej i Południowej oraz północnej Australii	DC: 240–300 cm DO: 60–100 cm MC: 250–1200 kg	GU
Bubalus mindorensis	Heude, 1888	wół mindorski	gatunek monotypowy	Mindoro, Filipiny	DC: około 220 cm DO: około 60 cm MC: 200–300 kg	CR
Bubalus depressicornis	(C.H. Smith, 1827)	anoa nizinny	gatunek monotypowy	Celebes (północne, środkowe, wschodnie i południowo-wschodnie) oraz wyspa Buton; nie ma pewności, czy jest sympatryczny, czy parapatryczny w stosunku do B. quarlesi	DC: 122–188 cm DO: brak danych MC: do 300 kg	EN
Bubalus quarlesi	(Ouwens, 1910)	anoa górski	gatunek monotypowy	Celebes (głównie środkowe, także w części północnej i południowo-wschodniej) oraz północna część wyspy Buton; nie ma pewności, czy jest sympatryczny, czy parapatryczny w stosunku do B. depressicornis	DC: 122–188 cm DO: brak danych MC: do 300 kg	EN

Kategorie IUCN: EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony; GU – gatunek udomowiony.

Opisano również gatunki wymarłe:

Bubalus bathygnathus Akhtar, 1992^[20]
Bubalus brevicornis Yang Zhongjian, 1936^[21]
Bubalus cebuensis Croft, Heaney, Flynn & Bautista, 2006^[22]
Bubalus grovesi Rozzi, 2017^[23]
Bubalus jarikasensis Akhtar, 1992^[20]
Bubalus mephistopheles (Hopwood, 1925)^[24]
Bubalus murrensis (Berckhemer, 1927)^[25]
Bubalus palaeindicus (Falconer, 1859)^[26]
Bubalus palaeokerabau Dubois, 1908^[27]
Bubalus platyceros Lydekker, 1877^[28]
Bubalus teilhardi Yang Zhongjian, 1932^[29]
Bubalus wansjocki Boule & Teilhard de Chardin, 1928^[30]
Bubalus youngi Zhou Mingzhen & Xu Yuxuan, 1957^[31]

Uwagi

↑ Nazwa odrzucona, publikacja Frischa Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego, na mocy uprawnień ICZN^[2].
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Zobacz też

wół

Przypisy

↑ ^a ^b Smith 1827 ↓, s. 371.
↑ ICZN. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).
↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der vierfüßigen Thiere in. Tabellen, darinnen alle Ordnungen, Geschlechte und Arten, nicht nur mit bestimmenden. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 1. (niem.).
↑ Smith 1827 ↓, s. 355.
↑ Rütimeyer 1865 ↓, s. 334.
↑ Rütimeyer 1865 ↓, s. 331.
↑ ^a ^b W.P. Peter & A. Feiler. Eine neue bovidenart aus Vietman und Cambodia (Mammalia: Ruminantia). „Zoologische Abhandlungen, Staatlichen Museum für Tierkunde Dresden”. 48 (2), s. 169, 1994. (niem.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 180. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 324–354. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 583–585. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
↑ ^a ^b ^c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Bubalus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-10]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 600. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 146.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 104.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 147.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 565.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-11-29]. (ang.).
↑ Appendix 2. Domestic species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 712. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-12]. (ang.).
↑ ^a ^b M.M. Akhtar M.M., Taxonomy and Distribution of the Siwalik Bovids, [w:] Praca doktorska, University of the Punjab,Lahore, Pakistan 1992, s. 1–475 (ang.).
↑ Z.-j. Yang. New finds of fossil Bubalus in China. „Bulletin of the Geological Society of China”. 15 (4), s. 505, 1936. DOI: 10.1111/j.1755-6724.1936.mp15004007.x. (ang.).
↑ D.A. Croft, L.R. Heaney, J.J. Flynn & A.P. Bautista. Fossil remains of a new, diminutive Bubalus (Artiodactyla: Bovidae: Bovini) from Cebu Island, Philippines. „Journal of Mammalogy”. 87 (5), s. 1039, 2006. DOI: 10.1644/06-MAMM-A-018R.1. (ang.).
↑ R. Rozzi. A new extinct dwarfed buffalo from Sulawesi and the evolution of the subgenus Anoa: An interdisciplinary perspective. „Quaternary Science Reviews”. 157, s. 191, 2017. DOI: 10.1016/j.quascirev.2016.12.011. (ang.).
↑ A.T. Hopwood. A new species of buffalo from the Pleistocene of China. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 16 (92), s. 238, 1925. DOI: 10.1080/00222932508633297. (ang.).
↑ F. Berckhemer. Buffelus murrensis n. sp. Ein diluvialer Büffelschädel von Steinheim a. d. Murr. „Jahreshefte des Vereins für vaterländische Naturkunde in Württemberg”. 83, s. 146, 1927. (niem.).
↑ H. Falconer: Descriptive catalogue of the fossil remains of vertebrata from the Sewalik Hills, the Nerbudda, Perim Island, &c. in the museum of the Asiatic society of Bengal. Calcutta: Printed by C.B. Lewis, 1859, s. 230. (ang.).
↑ E. Dubois. Das geologische Alter der Kendeng- oder Trinil-Fauna. „Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap”. 28 (2^e série), s. 1263, 1908. (niem.).
↑ R. Lydekker. Notices of new and other Vertebrata from Indian Tertiary and Secondary Rocks. „Records of the geological survey of India”. 10 (1), s. 31, 1877. (ang.).
↑ Z.-j. Yang. On the Artiodactyla from the Sinanthropus site at Choukoutien. „Palaeontologia Sinica C”. 8, s. 1–100, 1932. (ang.).
↑ M. Boule, H, Breuil, E. Licent & P. Teilhard de Chardin: Le Paléolithique de la Chine. Paris: Masson et de, Editeurs, 1928, s. 1–138. (fr.).
↑ 周明镇 & 徐余瑄 / M.-z. Zhou & Y.-h. Xu. 河南孟县一新种水牛化石 / A new species of fossil Bubalus from Menghsien, Henan. „古生物学报 / Acta Palaeontologica Sinica”. 5, s. 457–469, 1957. (chiń. • ang.).

Bibliografia

C.H. Smith: Synopsis of the species of the class Mammalia. W: G. Cuvier & E. Griffith (red.): The animal kingdom: arranged in conformity with its organization. Cz. 5. London: G.B. Whittaker, 1827, s. 1–391. (ang.).
L. Rütimeyer. Beitrage zu einer paleontologischen Geschichte der Wiederkauer, zunächst an Linné’s Cienus Bos. „Verhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft in Basel”. 4, s. 299–, 1867. (niem.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[3] Nazwa odrzucona, publikacja Frischa Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego, na mocy uprawnień ICZN^[2].

[20] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[CITEREFSmith1827[https://www.biodiversitylibrary.org/page/34790565_371]-1] Smith 1827 ↓, s. 371.

[ICZN-2] ICZN. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).

[Frisch-4] J.L. Frisch: Das Natur-System der vierfüßigen Thiere in. Tabellen, darinnen alle Ordnungen, Geschlechte und Arten, nicht nur mit bestimmenden. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 1. (niem.).

[CITEREFSmith1827[https://www.biodiversitylibrary.org/page/34790549_355]-5] Smith 1827 ↓, s. 355.

[CITEREFRütimeyer1865[https://www.biodiversitylibrary.org/page/32284310_334]-6] Rütimeyer 1865 ↓, s. 334.

[CITEREFRütimeyer1865[https://www.biodiversitylibrary.org/page/32284307_331]-7] Rütimeyer 1865 ↓, s. 331.

[pet&fei-8] W.P. Peter & A. Feiler. Eine neue bovidenart aus Vietman und Cambodia (Mammalia: Ruminantia). „Zoologische Abhandlungen, Staatlichen Museum für Tierkunde Dresden”. 48 (2), s. 169, 1994. (niem.).

[miiz-9] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 180. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[icmw-10] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 324–354. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[hmw-11] C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 583–585. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-12] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Bubalus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-10]. (ang.).

[amw-13] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 600. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791893_146]-14] Palmer 1904 ↓, s. 146.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791851_104]-15] Palmer 1904 ↓, s. 104.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791894_147]-16] Palmer 1904 ↓, s. 147.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792312_565]-17] Palmer 1904 ↓, s. 565.

[mdd-18] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-11-29]. (ang.).

[amw2-19] Appendix 2. Domestic species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 712. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[21] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-12]. (ang.).

[akh-22] M.M. Akhtar M.M., Taxonomy and Distribution of the Siwalik Bovids, [w:] Praca doktorska, University of the Punjab,Lahore, Pakistan 1992, s. 1–475 (ang.).

[yang1936-23] Z.-j. Yang. New finds of fossil Bubalus in China. „Bulletin of the Geological Society of China”. 15 (4), s. 505, 1936. DOI: 10.1111/j.1755-6724.1936.mp15004007.x. (ang.).

[cro&inni-24] D.A. Croft, L.R. Heaney, J.J. Flynn & A.P. Bautista. Fossil remains of a new, diminutive Bubalus (Artiodactyla: Bovidae: Bovini) from Cebu Island, Philippines. „Journal of Mammalogy”. 87 (5), s. 1039, 2006. DOI: 10.1644/06-MAMM-A-018R.1. (ang.).

[roz-25] R. Rozzi. A new extinct dwarfed buffalo from Sulawesi and the evolution of the subgenus Anoa: An interdisciplinary perspective. „Quaternary Science Reviews”. 157, s. 191, 2017. DOI: 10.1016/j.quascirev.2016.12.011. (ang.).

[hop-26] A.T. Hopwood. A new species of buffalo from the Pleistocene of China. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 16 (92), s. 238, 1925. DOI: 10.1080/00222932508633297. (ang.).

[ber-27] F. Berckhemer. Buffelus murrensis n. sp. Ein diluvialer Büffelschädel von Steinheim a. d. Murr. „Jahreshefte des Vereins für vaterländische Naturkunde in Württemberg”. 83, s. 146, 1927. (niem.).

[fal-28] H. Falconer: Descriptive catalogue of the fossil remains of vertebrata from the Sewalik Hills, the Nerbudda, Perim Island, &c. in the museum of the Asiatic society of Bengal. Calcutta: Printed by C.B. Lewis, 1859, s. 230. (ang.).

[dub-29] E. Dubois. Das geologische Alter der Kendeng- oder Trinil-Fauna. „Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap”. 28 (2^e série), s. 1263, 1908. (niem.).

[lyd-30] R. Lydekker. Notices of new and other Vertebrata from Indian Tertiary and Secondary Rocks. „Records of the geological survey of India”. 10 (1), s. 31, 1877. (ang.).

[yang1932-31] Z.-j. Yang. On the Artiodactyla from the Sinanthropus site at Choukoutien. „Palaeontologia Sinica C”. 8, s. 1–100, 1932. (ang.).

[bou&cha-32] M. Boule, H, Breuil, E. Licent & P. Teilhard de Chardin: Le Paléolithique de la Chine. Paris: Masson et de, Editeurs, 1928, s. 1–138. (fr.).

[zhou&xu-33] 周明镇 & 徐余瑄 / M.-z. Zhou & Y.-h. Xu. 河南孟县一新种水牛化石 / A new species of fossil Bubalus from Menghsien, Henan. „古生物学报 / Acta Palaeontologica Sinica”. 5, s. 457–469, 1957. (chiń. • ang.).

[8]

[1]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[b]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[2]