Uskok

Uskok – struktura tektoniczna powstała w wyniku rozerwania mas skalnych i przemieszczenia ich wzdłuż powstałej powierzchni (lub wąskiej strefy zniszczenia), zwanej powierzchnią uskoku (lub strefą uskokową). Uskokom mogą towarzyszyć inne struktury tektoniczne (przyuskokowe podgięcia warstw, fałdy, fleksury).

Z uskokami związane jest powstawanie zrębów i zapadlisk (np. rowów tektonicznych).

Podział skrzydeł uskoku

• Skrzydło zrzucone – masy skalne przemieszczone wzdłuż powierzchni uskoku w dół
• Skrzydło wiszące – masy skalne przemieszczone w górę
• Skrzydło spągowe – skrzydło znajdujące się pod powierzchnią uskokową
• Skrzydło stropowe – skrzydło znajdujące się nad powierzchnią uskokową

Podział uskoków

Uskoki
Od góry:• uskok przesuwczy
(o pionowej powierzchni uskokowej)
• uskok normalny
• uskok odwrócony

• Ze względu na działające naprężenia:
  • uskoki normalne (powstałe na skutek rozciągania skorupy ziemskiej)
  • uskoki odwrócone (naprężenia ściskające)
  • uskoki przesuwcze (naprężenia ścinające)
    • prawoskrętne
    • lewoskrętne

• Ze względu na nachylenie i kierunek przemieszczenia:
  • uskoki zrzutowe – przesunięcie w płaszczyźnie pionowej
    • normalne
    • odwrócone
  • uskoki przesuwcze – przesunięcie w płaszczyźnie poziomej
    • normalnoprzesuwcze
    • inwersyjnoprzesuwcze
  • uskoki progowe – przesunięcie w powierzchni pionowej
  • uskoki rotacyjne – wielkość przemieszczenia może się zmieniać wzdłuż biegu powierzchni uskokowej
    • nożycowe
    • zawiasowe
  • nasunięcia – uskoki o powierzchniach nachylonych pod bardzo małym kątem, w których masy skalne są przemieszczone na znaczną odległość

• Ze względu na nachylenie powierzchni uskokowej:
  • uskoki poziome: kąt upadu (α) = 0°
  • uskoki połogie: 0°< α < 45°
  • uskoki strome: 45° < α < 90°
  • uskoki pionowe: α = 90°

• Ze względu na stosunek uskoków do regionalnej rozciągłości struktur:
  • uskoki podłużne – równoległe do struktur
  • uskoki poprzeczne – przecinające struktury pod kątem prostym
  • uskoki diagonalne – skośne względem struktur

• Ze względu na stosunek wieku powierzchni uskokowej do wieku przemieszczenia:
  • Uskoki pierwotne
  • Uskoki wtórne (odmłodzone)

• Uskoki transformujące: przecinające grzbiety śródoceaniczne, odkryte w połowie XX w. w związku z badaniami dna oceanicznego (przede wszystkim stref spreadingu).

Uskoki w Polsce

• Uskok kłodnicki
• Uskok środkowej Odry
• Sudecki uskok brzeżny
• Nasunięcie ramzowskie
• Uskok roztoczański

Zobacz też

• sieć regmatyczna
• strefa Teisseyre’a-Tornquista

Bibliografia

• WojciechW. Jaroszewski WojciechW., LeszekL. Marks LeszekL., AndrzejA. Radomski AndrzejA., Słownik geologii dynamicznej, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1985, s. 272-278, ISBN 83-220-0196-7, OCLC 830183626 .