Ulica św. Marka w Krakowie
ulica w Krakowie
Ulica św. Marka – ulica w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, na Starym Mieście. Biegnie równolegle do ul. św. Tomasza; od ul. Pijarskiej łącząc ulice: Sławkowską, św. Jana, Floriańską, Szpitalną i św. Krzyża.
| Stare Miasto | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Ulica św. Marka widziana ze wschodu. Perspektywę ulicy zamyka kościół reformatów | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
ok. 660 m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Plan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Krakowa  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 50,063428°N 19,940941°E/50,063428 19,940941 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Początkowo wschodnią część ulicy nazywano Szrotarską, mieszkał przy niej szrotmistrz miejski (na rogu z ul. Szpitalną). Przewoził beczki piwa i wina od producentów do szynków wraz z wynoszeniem z piwnic i wnoszeniem do nich oraz załadunkiem. Opłaty pobierane przez szrotmistrza związane z monopolem miasta na ten przewóz były w średniowieczu jednym z ważnych źródeł dochodów Krakowa. System tego miejskiego monopolu funkcjonował od końca XIV w. do co najmniej XVI w.[1] Zachodnia część ulicy od strony Reformatów nosiła nazwę Rogackiej – od charakterystycznego rogatego kształtu kapeluszy zakonników klasztoru św. Marka. Wschodni odcinek ulicy był też nazywany ul. św. Scholastyki. Ulica otrzymała nazwę św. Marka w końcu XIX wieku[2].
W maju 2021 roku imieniem Jadwigi i Zygmunta Karłowskich Rada Miasta Krakowa nazwała skwer u zbiegu ulic św. Marka i Reformackiej, naprzeciwko ich dawnego miejsca zamieszkania[3].
11 sierpnia 2023 roku przy kamienicy na ulicy św.Marka 8 w Krakowie odbyła się uroczystość odsłonięcia i poświęcenia tablicy upamiętniającej Państwa Karłowskich[4].
Niektóre kamienice
edytuj- 2-4 (róg ul. Pijarska 1) – gmach Komunalnej Kasy Oszczędności Powiatu Krakowskiego wybudowany w latach 1897–1899 przez Tadeusza Stryjeńskiego. Jest siedzibą Banku PeKaO SA.
- 7 – kamienica projektu Józefa Pokutyńskiego (1878), była siedzibą Konsulatu Generalnego Republiki Węgierskiej (do września 2009 r.)[5]
- 8 Kamienica Pod Pszczółkami
- 10 Kościół św. Marka w Krakowie – na rogu ulicy Sławkowskiej.
- 13 (róg ul. Sławkowska 13) Pałac Tarnowskich – powstał w XVII wieku z połączenia dwóch domów. Zachowana barokowa sień oraz portale.
- 15 (róg ul. św. Jana 20) Kamienica Kołłątajowska (Popielów) – przerobiona przez Franciszka Placidiego z dwóch kamienic mieszczańskich na zlecenie cystersów z Jędrzejowa. W latach 1782–1791 zamieszkiwał tu ks. Hugo Kołłątaj. Na początku XIX w. należała do rodziny Wielogłosowskich, którzy w 1817 odsprzedali ją Konstantemu Popielowi. W tej kamienicy odbywały się spotkania czwartkowe gromadzące elitę intelektualną Krakowa.
- (róg z ul. św. Jana 11) Pałac Wodzickich – powstał w XIX w. przez połączenie dwóch kamienic. Około 1780 r. był przebudowany na pałac przez starostę krakowskiego Przebedowskiego. Po pożarze z 1781 roku został zakupiony przez Franciszka Wodzickiego i przebudowany zgodnie z projektem Ferdynanda Naxa.
- 16 (róg ul. św. Jana 13) Kamienica Chwalibogowskich – powstała przez połączenie czterech XV-wiecznych domów. Najprawdopodobniej zaprojektowana przez Franciszka Placidiego jako pałac w typie dworu. W 1. połowie XIX w. właścicielem został prawnik i polityk Konstanty Leon Chwalibogowski. Drugie i trzecie piętro nadbudowano kolejno w 2. połowie XIX i w 1. połowie XX w.
- 17 – Biblioteka Czartoryskich, przeniesiona tutaj w 1961 r. z Arsenału Miejskiego, budynek projektu arch. Mariana Jaroszewskiego powstał na pustej (od 1939 r) parceli, specjalnie dla celów bibliotecznych, dzięki staraniom Dyrekcji Muzeum Narodowego, w oparciu o kredyty Społecznego Funduszu Ochrony Zabytków oraz wsparciu Ministerstwa Kultury i Sztuki[6]. Zbiory liczą blisko 225 tys. druków[7].
- 24 (róg ul. Szpitalna 21) Dom pod Krzyżem – siedziba Muzeum Teatralnego im. Stanisława Wyspiańskiego, będącego oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Pierwotnie w budynku mieścił się szpital ubogich scholarów, od XVI w. noszący imię św. Rocha – patrona przyszpitalnej kaplicy. Dom stał się własnością szpitala św. Ducha w latach 1458–1460. Gruntowna przebudowa obiektu trwała do roku 1474. Kolejny gruntowny remont budynku przeprowadził pod koniec XVI w. prowizor Antoni Franckiewicz i reaktywował działalność szpitala. Z tego okresu pochodzi także połączona przewiązką z gmachem głównym piętrowa, renesansowa oficyna[8]. Dom stanowi jedyny zachowany fragment dawnych średniowiecznych szpitalnych zabudowań wyburzonych pod koniec XIX wieku. Nazwa budynku pochodzi od krzyża, zawieszonego na jego zewnętrznej ścianie.
- 31 Pałacyk Zieleniewskiego – niewielki, jednopiętrowy, neorenesansowy budynek wzniesiony dla znanego krakowskiego fabrykanta Ludwika Zieleniewskiego. Autorem opracowanego w 1857 r. projektu pałacyku był architekt Stanisław Gołębiowski. Budynek zwraca uwagę swoją charakterystyczną fasadą z umieszczoną po lewej stronie bramą wjazdową i trzema dużymi oknami w środkowej części pierwszego piętra. Środkowa część fasady na całej swojej wysokości jest nieco wysunięta do przodu, a parter oddziela od piętra szeroki gzyms. Według zachowanych planów, na parterze obok sieni przejazdowej znajdowała się półokrągła klatka schodowa, obok niej magazyn, a dalej kantor fabryczny, mieszkanie pisarza, mieszkanie przewodnika fabryki, kuchnia dla pisarza i sionka. Ta część domu stanowiła zatem połączenie mieszkań służbowych pracowników fabryki z biurem i zapleczem gospodarczym. Natomiast na pierwszym piętrze umieszczone zostały pomieszczenia typowo mieszkalne i reprezentacyjne. Nad sienią znajdowała się pracownia-gabinet właściciela pałacyku, obok zaś przedpokój z wejściem na klatkę schodową. Z przedpokoju szerokie drzwi wiodły do dużej sali oświetlonej przez wspomniane trzy wysokie okna, a obok znajdowała się sypialnia, jadalnia i niewielka oranżeria. Pałacyk Zieleniewskiego dotrwał do naszych czasów w dobrej formie i jest jednym z nielicznych, zachowanych w Krakowie przykładów XIX-wiecznego domu fabrykanckiego. Po II wojnie światowej mieściło się w nim kilka rozmaitych spółdzielni i firm[9].
- 31a Kamienica Zieleniewskich
- 33 Kamienica Krongoldów – na rogu ulicy św. Krzyża.
- 34 Cafe Gallery Zakopianka – kawiarnia, na Plantach obok niej stoi altana przeznaczona dla muzyki. Jest to najstarsza kawiarnia plantacyjna[10]. Początki działalności gastronomicznej sięgają 1826 roku.
-
Wschodnia część, pomiędzy ul. Szpitalną a Plantami. Po lewej Dom Pod Krzyżem a dalej dawny klasztor ss. duchaczek. -
Widok ze skrzyżowania z ul. św. Jana na wschód. Po lewej kamienica Chwalibogowskich, po prawej pałac Wodzickich, dalej Biblioteka Książąt Czartoryskich. -
Widok ze skrzyżowania z ul. św. Jana na zachód. Po prawej kamienice PAU, po lewej Pałac Popielów. -
Widok ze skrzyżowania z ul. Sławkowską na wschód. Po lewej gmach Polskiej Akademii Umiejętności.
Zabudowa
edytuj-
ul. św. Marka 2-4 (ul. Pijarska 1)
Budynek KKOPK -
ul. św. Marka 8
Kamienica Pod Pszczółkami -
ul. św. Marka 10
Kościół św. Marka
od którego ulica wzięła nazwę. -
ul. św. Marka 12 (ul. Sławkowska 17)
Budynek PAU -
ul. św. Marka 16 (ul. św. Jana 13)
Kamienica Chwalibogowskich -
ul. św. Marka 15 (ul. św. Jana 20)
Pałac Popielów -
ul. św. Marka 24
Dom pod Krzyżem -
ul. św. Marka 33
Kamienica Krongoldów -
ul. św. Marka 34a
Cafe Gallery Zakopianka
Przypisy
edytuj- ↑ "Cracoviana na polskich monetach", oprac. Bogdan Kasprzyk, wyd. Urząd Miasta Krakowa, Kraków 2007
- ↑ Jan Adamczewski Kraków od A do Z, KAW Kraków
- ↑ Jakub Wojajczyk, Działacze opozycyjni patronami skwerów w Krakowie [online], PortalKomunalny.pl, 27 maja 2021 [dostęp 2023-08-11] (pol.).
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej- Kraków, Kraków. IPN ufundował tablicę upamiętniającą Jadwigę i Zygmunta Karłowskich, żołnierzy AK [online], Instytut Pamięci Narodowej - Kraków [dostęp 2023-08-11] (pol.).
- ↑ Krakow.pl – "Pożegnanie z Konsulem Generalnym Republiki Węgierskiej w Krakowie, pożegnanie z Konsulatem..."; Węgierskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych podjęło decyzję o zamknięciu od września 2009 r. Konsulatu Generalnego w Krakowie.
- ↑ Muzeum Narodowe – O Bibliotece. [dostęp 2009-11-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
- ↑ Muzeum Czartoryskich – Biblioteka
- ↑ Muzeum Historyczne – Dom pod Krzyżem
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Pałace Krakowa. Pałac Zieleniewskiego, "Echo Krakowa", 114 (13175) 1990.
- ↑ J. Torowska Planty Krakowskie i ich przestrzeń kulturowa, s. 95
Źródła
edytuj- Kraków w XVIII w. według K. Bąkowskiego
- Archiwum fotografii miasta Krakowa
- Praca zbiorowa Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce. Kraków Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków Warszawa 2007, ISBN 978-83-922906-8-1
- Encyklopedia Krakowa red. Antoni Henryk Stachowski, PWN 2000, ISBN 83-01-13325-2