Uistiti białoucha

Uistiti białoucha
	Callithrix jacchus
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Rodzina	pazurkowcowate
Rodzaj	uistiti
Gatunek	uistiti białoucha
Synonimy
	Simia Jacchus Linnaeus, 1758; Simia Sagoinus jacchus moschatus Kerr, 1792; Jacchus vulgaris É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812; Lemur jaccus: J.E. Gray, 1821; Iacchus albicollis Spix, 1823; Jacchus vulgaris Rufus J.B. Fischer, 1829; Hapale leucotis Lesson, 1840; Hapale communis South, 1845; Hapale iacchus: J.E. Gray, 1866; Jacchus hapale J.E. Gray, 1871;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ten artykuł od 2009-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Uistiti białoucha^[12] (Callithrix jacchus) – gatunek małpy szerokonosej z rodziny pazurkowcowatych (Callitrichidae). Występuje w północno-wschodniej Brazylii. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku przyrodnik Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae, uznawanej za początek nomenklatury zoologicznej. Autor nadał gatunkowi nazwę Simia Jacchus^[1]. Miejsce typowe to według oryginalnego opisu „Ameryka” (łac. Habitat in America)^[1], ograniczone przez Oldfielda Thomasa^[13] do Pernambuco w Brazylii^[14]^[15]. Holotyp nie istnieje^[16], Linneusz swój opis oparł na swoich wcześniejszych pracach oraz na pracach innych autorów^[1].

Callithrix jacchus krzyżuje się z C. penicillata na niektórych obszarach swojego występowania (np. północna Bahia)^[17]^[18].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[18].

Etymologia

Callithrix: gr. καλλιθριξ kallithrix ‘z pięknymi włosami’, od καλλος kallos ‘piękno’, od καλος kalos ‘piękny’; θριξ thrix, τριχος trikhos ‘włos’^[19].
jacchus: być może zlatynizowana forma ‘jocko’, zwyczajowej nazwy stosowanej na określenie małpy^[20].

Zasięg występowania

Uistiti białoucha występuje w północno-wschodniej Brazylii (stany Maranhão, Piauí, Ceará, Rio Grande do Norte, Paraíba, Pernambuco, Alagoas, północna Bahia i prawdopodobnie północno-wschodnia część Tocantins); pierwotny zasięg rozciągał się na południe aż do rzeki São Francisco i jej zachodniego dopływu Rio Grande (ok. 11°30′S), w północno-zachodniej części stanów Maranhão i Piauí, rozciągając się do lewego brzegu rzeki Parnaíba, prawdopodobnie aż do międzyrzecza rzek Itapecuru i Mearim^[18]. Gatunek ten został introdukowany w wielu innych regionach na południe od São Francisco, Sergipe, północnej i północno-wschodniej Bahii oraz w bardziej wilgotnym, przybrzeżnym Mata Atlântica w stanach Espírito Santo, Rio de Janeiro i Santa Catarina w południowo-wschodniej Brazylii^[18].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 17–20 mm, samców 16–21 mm, długość ogona samic 24–30 mm, samców 25–31 mm; średnia masa ciała samic 322 g (n = 86), samców 317,9 g (n = 69)^[17]^[21]. Długi ogon w szaro-białe pręgi. Sierść nakrapiana, szarobrązowa, ciemniejsza na głowie. Czoło białe, nad uszami charakterystyczne kępki białej sierści. Młode jednolicie szare.

Ekologia

Siedlisko

Uistiti białoucha występuje powszechnie w lasach deszczowych położonych nad brzegiem morza i nad rzekami, zamieszkuje także inne tereny leśne na obszarze północno-wschodniej Brazylii. Populacje introdukowane dobrze zaadaptowały się do nowych warunków.

Pożywienie

Żywi się głównie żywicą drzew i słodkimi sokami spijanymi z nacięć na drzewach, które sama wydłubuje dolnymi siekaczami. Zjada także owoce i inne części roślin, dodatkowo wzbogacając dietę niewielkimi zwierzętami, np. owadami, żabami, ptasimi jajami, pisklętami.

Rozmnażanie

Dominujące w stadzie samice zaczynają rozmnażać się w wieku 14–24 miesięcy i co roku wydają na świat dwa mioty liczące po 1–4 młodych. W wychowaniu pomagają im partnerzy i inne marmozety. Ciąża trwa 130–150 dni, a młode są karmione mlekiem przez ok. 100 dni. Długość życia sięga 10 lat na wolności, a 16 w niewoli.

Tryb życia

Uistiti białoucha (inna nazwa: marmozeta) jest aktywna głównie za dnia. Łatwo przystosowuje się do nowych warunków. Żyje w stadach liczących do 15 osobników, a ich terytorium obejmuje obszar o powierzchni ok. 10–40 hektarów. Przywódczynią stada jest rozmnażająca się samica. Bywają też stada, w których dominującą pozycję zajmuje 1 lub 2 samice, a reszta grupy składa się z ich potomstwa oraz 1 lub 2 niespokrewnionych osobników. Dominująca w stadzie samica wydziela związki chemiczne zwane feromonami, które powstrzymują rozmnażanie pozostałych samic. Zaloty rozpoczyna zwykle samica, wpatrując się w wybranego samca i wykonując pokaz oblizywania i cmokania, który on następnie odwzajemnia. Pozostałe samice pomagają opiekować się młodymi samicy przywódczyni. Marmozeta ma silne poczucie własności terytorialnej.

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)^[11].

Uwagi

↑ ^a ^b ^c Nowa nazwa dla Simia Jacchus Linnaeus, 1758.
↑ ^a ^b Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Simia Jacchus Linnaeus, 1758.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 27. (łac.).
↑ R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 1–462. (ang.).
↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 119, 1812. Paris. (fr.).
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 298, 1821. (ang.).
↑ J.B. von Spix: Simiarum et Vespertilionum Brasiliensium species novae, ou histoire naturelle des espèces nouvelles de singes et de chauves-souris observées et recueillies pendant le voyage dans l’intérieur du Brésil exécuté par ordre de S. M. le roi de Bavière dans les années 1817, 1818, 1819, 1820. Monachii: typis F.S. Hübschmanni, 1823, s. 33. (łac.).
↑ J.B. Fischer: Synopsis Mammalium. Stuttgardtiae: J. G. Cottae, 1830, s. 60. (łac.).
↑ R.-P. Lesson: Species des Mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 186. (fr.).
↑ J F. South: Zoology. W: E. Smedley, H.J. Rose & H.J. Rose: Encyclopædia Metropolitana; or, Universal Dictionary of Knowledge, on an Original Plan: Comprising the Twofold Advantage of a Philosophical and an Alphabetical Arrangement, with Appropriate Engravings. Cz. 7. London: William Clowes, 1845, s. 383. (ang.).
↑ J.E. Gray. Notice of some new species of marmoset monkeys (Hapale and Midas). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 734, 1865. (ang.).
↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 62. (ang.).
↑ ^a ^b Callithrix jacchus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ O. Thomas. The mammals of the tenth edition of Linnaeus; an attempt to fix the types of the genera and the exact bases and localities of the species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1911 (1), s. 127, 1911. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Callithrix (Callithrix) jacchus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-09-11].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Callithrix jacchus (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-11]. (ang.).
↑ P. Hershkovitz: Living New World Monkeys (Platyrrhini). Cz. 1: With an Introduction to Primates (Platyrrhini: With an Introduction to Primates). Chicago: University of Chicago Press, 1977, s. 519. (ang.).
↑ ^a ^b A.B. Rylands & R.A. Mittermeier: Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 319–320. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 176. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 152.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 355.
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 114. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[nn-3] Nowa nazwa dla Simia Jacchus Linnaeus, 1758.

[npp-5] Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Simia Jacchus Linnaeus, 1758.

[lin-1] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 27. (łac.).

[kerr-2] R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 1–462. (ang.).

[geo-4] É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 119, 1812. Paris. (fr.).

[gray21-6] J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 298, 1821. (ang.).

[spix-7] J.B. von Spix: Simiarum et Vespertilionum Brasiliensium species novae, ou histoire naturelle des espèces nouvelles de singes et de chauves-souris observées et recueillies pendant le voyage dans l’intérieur du Brésil exécuté par ordre de S. M. le roi de Bavière dans les années 1817, 1818, 1819, 1820. Monachii: typis F.S. Hübschmanni, 1823, s. 33. (łac.).

[fis-8] J.B. Fischer: Synopsis Mammalium. Stuttgardtiae: J. G. Cottae, 1830, s. 60. (łac.).

[les-9] R.-P. Lesson: Species des Mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 186. (fr.).

[sou-10] J F. South: Zoology. W: E. Smedley, H.J. Rose & H.J. Rose: Encyclopædia Metropolitana; or, Universal Dictionary of Knowledge, on an Original Plan: Comprising the Twofold Advantage of a Philosophical and an Alphabetical Arrangement, with Appropriate Engravings. Cz. 7. London: William Clowes, 1845, s. 383. (ang.).

[gray66-11] J.E. Gray. Notice of some new species of marmoset monkeys (Hapale and Midas). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 734, 1865. (ang.).

[gray71-12] J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 62. (ang.).

[iucn-13] Callithrix jacchus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[miiz-14] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[tho-15] O. Thomas. The mammals of the tenth edition of Linnaeus; an attempt to fix the types of the genera and the exact bases and localities of the species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1911 (1), s. 127, 1911. (ang.).

[msw-16] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Callithrix (Callithrix) jacchus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-09-11].

[mdd-17] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Callithrix jacchus (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-11]. (ang.).

[her-18] P. Hershkovitz: Living New World Monkeys (Platyrrhini). Cz. 1: With an Introduction to Primates (Platyrrhini: With an Introduction to Primates). Chicago: University of Chicago Press, 1977, s. 519. (ang.).

[hmw-19] A.B. Rylands & R.A. Mittermeier: Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 319–320. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[icmw-20] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 176. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA152_152]-21] Palmer 1904 ↓, s. 152.

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA355_355]-22] Palmer 1904 ↓, s. 355.

[amw-23] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 114. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[12]

[1]

[2]

[a]

[3]

[b]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]