USS Chicago (1885)
USS Chicago – amerykański krążownik pancernopokładowy, który wszedł do służby w United States Navy w 1889 roku. Był jednym z pierwszych okrętów o stalowym kadłubie zbudowanych w ramach amerykańskiego programu „Nowej Marynarki” z 1880 roku. Klasyfikowany jako krążownik I klasy. Nie brał w toku służby udziału w walkach. Podczas I wojny światowej służył jako okręt flagowy Floty Okrętów Podwodnych na Atlantyku. Wycofany z czynnej służby w 1923 roku, do 1935 roku używany był jako hulk mieszkalny. W lipcu 1928 roku imię okrętu zmieniono na „Alton”. Zatonął podczas holowania na złom na Oceanie Spokojnym w 1936 roku.
.jpg) USS „Chicago” w 1891 roku | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ |
pojedynczy okręt |
| Historia | |
| Stocznia |
John Roach & Sons w Chester |
| Początek budowy |
29 grudnia 1883 |
| Wodowanie |
5 grudnia 1885 |
 US Navy
| |
| Nazwa |
Chicago |
| Wejście do służby |
17 kwietnia 1889 |
| Wycofanie ze służby |
30 września 1923 |
| Los okrętu |
służył jako hulk do 1935, zatonął podczas holowania w 1936 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
4500 ts |
| Długość |
104,29 m |
| Szerokość |
14,7 m |
| Zanurzenie |
5,8 m |
| Materiał kadłuba |
stal |
| Napęd | |
| 2 maszyny parowe o łącznej mocy 5000 KM, 2 śruby, żagle | |
| Prędkość |
14 węzłów |
| Uzbrojenie | |
| • stan początkowy: 4 działa 203 mm (4 × I) 8 dział 152 mm (8 × I) 2 działa 127 mm (2 × I) 2 działa 57 mm (2 × I) 2 działa 37 mm (2 × I) | |
| Załoga |
471 |
Wyporność krążownika wynosiła 4500 ton, a długość 104,3 m. Napędzały go maszyny parowe, pozwalające na osiąganie prędkości 14 węzłów, a po modernizacji – 18 węzłów. Uzbrojenie stanowiły początkowo cztery działa kalibru 203 mm, osiem dział kalibru 152 mm i dwa kalibru 127 mm oraz lżejsza artyleria.
Projekt i budowa
edytuj„Chicago” został zamówiony w stoczni John Roach & Sons w Chester w ramach kontraktu na cztery jednostki, określanego od ich nazw jako „program ABCD”, obejmującego trzy krążowniki i awizo[1][a]. Ich zamówienie zatwierdził Kongres USA ustawą z 3 marca 1883 roku[2]. Były to pierwsze amerykańskie okręty tak zwanej „Nowej Marynarki” (New Navy), tworzonej po okresie zastoju po wojnie secesyjnej[3]. „Chicago” był największym z nich i jedynym klasyfikowanym jako krążownik I klasy[1].
Budowa okrętu rozpoczęła się 29 grudnia 1883 roku[1]. Został zwodowany 5 grudnia 1885 roku, jednak wkrótce po tym stocznia zbankrutowała, przez co budowa „Chicago” przedłużyła się o trzy lata i ostatecznie została dokończona w nowo powstałej stoczni Delaware River Iron Ship Building and Engine Works[1]. Matką chrzestną okrętu była panna E. Cleborne[4]. Wejście do służby okrętu nastąpiło 17 kwietnia 1889 roku[2]. Koszt budowy wyniósł niecałe 890 tysięcy dolarów[b]. Na początku XX wieku okręt miał przydzieloną literę sygnałową: Q[5].
Wadami krążownika była mała prędkość jak na lata 90. XIX wieku[1], a także słaba ochrona pancerna, ograniczona do częściowego pokładu pancernego o małej grubości[2].
Opis techniczny
edytujArchitektura i kadłub
edytuj
Okręt miał architekturę charakterystyczną dla jednostek z okresu przejściowego między epoką żagla i pary, z gładopokładowym kadłubem z wysokimi burtami, minimalnymi nadbudówkami i dwoma kominami[6]. Dziobnica była taranowa, a rufa krążownicza z dużym nawisem[6]. Artyleria okrętowa rozmieszczona była w stanowiskach burtowych[6]. Miał pomocnicze ożaglowanie barku, z trzema masztami i bukszprytem, które usunięto po modernizacji w 1898 roku[2]. Usunięto również środkowy maszt (grotmaszt), pozostawiając dwa lżejsze maszty i unowocześniając wygląd okrętu[c]. Zamieniono też wówczas kominy na wyższe i cieńsze[7].
Kadłub dzielił się wewnątrz na 13 poprzecznych przedziałów wodoszczelnych[5]. Okręt miał dno podwójne[8]. Przedziały siłowni zajmowały 42,7 m długości, w tym maszynownie znajdujące się za kotłowniami 16,8 m[8]. Wzdłuż burt na całej długości siłowni znajdowały się zasobnie węglowe o szerokości 2,1 m[8].
Wyporność normalna wynosiła początkowo 4500 ts (długich ton), pełna 4864 ts[2]. Po modernizacji w 1898 roku wyporność normalna wzrosła do (w zaokrągleniu) 5000 ts[d]. Spotykana jest też w rocznikach flot wyporność 5273 ts[9]. Długość całkowita wynosiła 104,29 m, szerokość 14,7 m, a zanurzenie 5,79 m[2]. Roczniki flot określały długość (być może między pionami) na 99,6 m (325′)[9] lub 100 m (328′)[5].
Załoga liczyła od 409 do 471 osób[2].
Uzbrojenie
edytuj
Główną artylerię stanowiły początkowo cztery armaty kalibru 203 mm (8 cali) Mk II o nominalnej długości lufy L/30 (30 kalibrów)[10]. Ich lufy mierzyły 6217 mm (244,78″ – L/30,6)[10]. Ustawione były na sponsonach na górnym pokładzie, po dwie na burtę[2]. Strzelały pociskami o masie 113,4 kg (250 funtów) z prędkością wylotową 609,6 m/s przy użyciu prochu brązowego[10]. „Chicago” miał działa o numerach od 5 do 8[10]. Po modernizacji w 1898 roku zamieniono je na cztery nowocześniejsze działa kalibru 203 mm Mk IV L/35 (o numerach od 69 do 72)[10]. Ich długość lufy wynosiła faktycznie 7493 mm (295″ – L/36,9), a strzelały takimi samymi pociskami z prędkością wylotową 634 m/s[10]. Szybkostrzelność nowszych dział wynosiła do 1 strz./min, a przy użyciu prochu bezdymnego – na 40 sekund[10]. Przed I wojną światową działa te zdjęto, pozostawiając tylko artylerię szybkostrzelną średniego kalibru[11].
Artylerię średnią stanowiło początkowo osiem dział kalibru 152 mm (6 cali) L/30 i dwa kalibru 127 mm (5 cali) L/30 w kazamatach burtowych pod pokładem górnym (działa kalibru 127 mm na rufie)[2]. Działa 6-calowe strzelały pociskami o masie 47,6 kg (105 funtów)[10]. „Chicago” był jedynym okrętem używającym dział 5-calowych L/30 Mk I (o numerach 1 i 2)[10]. Po modernizacji w 1898 roku artylerię średnią zamieniono na 14 szybkostrzelnych dział kalibru 127 mm L/40 Mk III[2][10]. Strzelały one pociskami o masie 22,7 kg (50 funtów)[10].
Uzbrojenie uzupełniały dwa działa kalibru 57 mm (6-funtowe), dwa 37 mm (1-funtowe) i dwie kartaczownice Gatlinga kalibru 11,43 mm[1]. Nietypowo dla tej epoki, okręt nie miał wyrzutni torped[2]. Po modernizacji, w 1905 roku roczniki flot podawały także sześć dział kalibru 57 mm (6-funtowych) i cztery małego kalibru[5].
Bezpośrednio przed I wojną światową, gdy okręt służył do celów szkolnych, uzbrojenie stanowiło tylko osiem dział kalibru 127 mm L/40 i sześć kalibru 102 mm L/40[11]. W 1918 roku zamieniono je na cztery nowsze działa kalibru 127 mm L/50 i dwie armaty przeciwlotnicze kalibru 76 mm[11].
Opancerzenie
edytujOpancerzenie kadłuba stanowił tylko częściowy pokład pancerny o grubości 38 mm w płaskiej części nad siłownią i 19 mm nad komorami amunicyjnymi, a 38 mm na bocznych skosach[e]. Długość pokładu nad siłownią wynosiła tylko 41,5 m[2]. Po modernizacji w 1898 (lub 1904) roku dodano pancerz 38 mm nad maszyną sterową, pas burtowy grubości 25 mm chroniący kazamaty i pas wzmacniający dziób o grubości 29 mm i długości 21,3 m na wypadek taranowania[f]. Pewną ochronę przeciw pociskom mniejszego kalibru dawały zasobnie węglowe wzdłuż burt nad pokładem pancernym na śródokręciu (poniżej stanowisk dział 203 mm i pomiędzy nimi)[5].
Działa głównego kalibru miały maski grubości 102 mm[1]. Po modernizacji wieża dowodzenia miała pancerz 76 mm[f].
Napęd
edytuj_engine.jpg)
Napęd stanowiły początkowo dwie poziome dwucylindrowe maszyny parowe podwójnego rozprężania, umieszczone jedna za drugą, rozwijające moc indykowaną 5000 hp, zapewniając osiąganie prędkości maksymalnej 14 węzłów[2]. Napędzały dwa wały śrub[2]. Były zasilane w parę przez pięć kotłów cylindrycznych[1]. Zastosowano poziome silniki i odpowiednio niskie kotły z uwagi na nisko poprowadzony pokład pancerny (maksymalna wysokość maszynowni wynosiła 6,1 m)[8]. Pomocniczy napęd stanowiło ożaglowanie barku. Na próbach okręt rozwinął prędkość 15,4 węzła, przy mocy indykowanej 5084 hp[2][1]. Zapas węgla wynosił 593 t, a maksymalnie 831 t[2].
Po modernizacji w 1898 roku wymieniono całkowicie siłownię na dwie poziome maszyny parowe potrójnego rozprężania oraz sześć kotłów wodnorurkowych Babcock & Wilcox i cztery nowe kotły cylindryczne[8]. Maszyny rozwijały projektową moc indykowaną 9000 hp przy ciągu wymuszonym i zapewniały projektową prędkość maksymalną 18,5 węzłów[8]. W praktyce w 1905 roku okręt rozwijał niewiele ponad 16 węzłów[5]. Maszyny i kotły cylindryczne wykonane były w stoczni Brooklyn Navy Yard[8]. Średnice cylindrów maszyn wynosiły 85 cm, 128 cm i 193 cm, a skok tłoka 102 cm[8]. Jednostronne kotły cylindryczne były typu szkockiego, o średnicy 4,2 m, i miały łączną powierzchnię rusztów 25,4 m² i powierzchnię ogrzewalną 794,5 m², a kotły wodnorurkowe miały powierzchnię rusztów 33,4 m² i powierzchnię ogrzewalną 1672,3 m²[8]. Kotły wodnorurkowe były w pierwszej kotłowni, a cylindryczne w drugiej, oddzielonej przedziałem dmuchaw; spaliny z obu grup odprowadzane były przez indywidualne kominy[8]. Kotły cylindryczne były trójpaleniskowe, umieszczone poprzecznie, po dwa przy burtach (obsługiwane z przestrzeni na środku)[8]. Przy pełnej mocy wał śruby obracał się z prędkością 135 obr./min[8]. Podczas modernizacji usunięto także ożaglowanie pomocnicze[2]. Zasięg po modernizacji wynosił 5300 mil morskich przy prędkości 10 węzłów[1]. W publikacjach z epoki podawano jednak, że okręt spalał „ogromne ilości węgla”[5].
Służba
edytuj.jpg)
.jpg)
Pierwszym dowódcą był komandor (Captain) H.B. Robeson[4]. 7 grudnia 1889 roku „Chicago” wypłynął z Bostonu do Europy, przypływając 21 grudnia do Lizbony[4]. Odwiedzał następnie porty w Europie i rejonie Morza Śródziemnego jako okręt flagowy Eskadry Ewolucji (Squadron of Evolution, tzw. „białej eskadry”)[4]. 31 maja 1890 roku wyruszył z Madery w rejs powrotny, odwiedzając Brazylię i Indie Zachodnie i dopływając 29 lipca do Nowego Jorku[4]. Do 1893 roku był okrętem flagowym Eskadry Ewolucji oraz późniejszej Eskadry Północnego Atlantyku (North Atlantic Squadron) i odwiedzał porty wschodniego wybrzeża obu Ameryk i Karaibów[4]. W kwietniu tego roku brał udział w międzynarodowej paradzie okrętów na wodach Hampton Roads[4].
Między czerwcem 1893 a marcem 1895 roku powtórnie odbył rejs na wody europejskie jako okręt flagowy stacjonującej tam eskadry amerykańskiej[4]. W tym czasie jego dowódcą został późniejszy wybitny teoretyk wojskowości Alfred Thayer Mahan[11]. 11 lipca 1894 roku został lekko uszkodzony w kolizji ze statkiem „Azov” w Antwerpii[7]. Po powrocie do Nowego Jorku został 1 maja 1895 roku wycofany do rezerwy w celu remontu połączonego z modernizacją[4]. W latach 1895–1898 okręt przechodził remont i wymianę urządzeń napędowych, przez co nie wziął udziału w wojnie z Hiszpanią[12]. Modernizację prowadzono w stoczni Brooklyn Navy Yard[8]. Powrócił do czynnej służby 1 grudnia 1898 roku[4].
18 kwietnia 1899 roku „Chicago” po raz trzeci popłynął do Europy, powracając do Nowego Jorku już 27 września tego roku[4]. Uczestniczył 2 października w paradzie celebrującej zwycięstwo admirała George′a Deweya w bitwie pod Manilą[4]. Następnie od listopada 1899 do lipca 1901 roku był okrętem flagowym amerykańskiej eskadry na stacji Południowego Atlantyku (South Atlantic Station), po czym ponownie stał się okrętem flagowym stacji europejskiej[4]. Odwiedzał przy tym Morze Śródziemne i Europę północną[4]. W czerwcu 1903 roku w składzie eskadry z pancernikiem USS „Kearsarge” wziął udział w Tygodniu Kilońskim[13]. Powrócił po tym na wody amerykańskie, biorąc udział w przeglądzie floty przez Prezydenta USA Theodore Roosevelta w sierpniu 1903 roku[4]. Między 3 grudnia 1903 roku a 15 sierpnia 1904 roku okręt był wycofany z czynnej służby na czas remontu w Bostonie[4]. W listopadzie 1904 roku okręt przeszedł na Ocean Spokojny, docierając do Valparaíso w Chile 28 grudnia[4]. 1 stycznia 1905 roku został okrętem flagowym stacji Pacyfiku, zastępując krążownik USS „New York”[4]. 17 sierpnia 1905 roku wszedł na mieliznę w porcie w San Francisco[7]. Od 18 kwietnia 1906 roku „Chicago” i jego załoga brali czynny udział w akcji ratunkowej po trzęsieniu ziemi w San Francisco, dostarczając zaopatrzenie w rejon katastrofy, naprawiając sieć telefoniczną i telegraficzną oraz biorąc udział w ewakuacji 20 tysięcy poszkodowanych[11][14]. 8 stycznia 1908 roku „Chicago” opuścił bazę w San Diego i udał się z powrotem na wschodnie wybrzeże USA[4]. Był następnie wykorzystywany jako okręt szkolny Akademii Morskiej (Naval Academy) w Annapolis, uczestnicząc w letnich rejsach Eskadry Ćwiczebnej wzdłuż wschodniego wybrzeża USA między majem a sierpniem tego i kolejnego roku[4]. 4 stycznia 1910 roku opuścił Annapolis i 23 stycznia przeszedł do Bostonu, gdzie służył wycofany do rezerwy jako okręt morskiej milicji (Naval Militia) stanu Massachusetts, a od 26 kwietnia 1916 roku do kwietnia kolejnego roku stanu Pensylwania[4].
I wojna światowa
edytuj.jpg)
Po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do I wojny światowej, 6 kwietnia 1917 roku „Chicago” został przywrócony do czynnej służby w Filadelfii, po czym został okrętem flagowym Floty Okrętów Podwodnych (Submarine Force) na Atlantyku[4]. Po zakończeniu wojny, 10 lipca 1919 roku został wysłany z Nowego Jorku na Pacyfik w charakterze okrętu flagowego 2. Dywizjonu Krążowników[4]. Od grudnia 1919 roku do końca czynnej służby służył jako okręt-baza 14. Dywizjonu okrętów podwodnych w Pearl Harbor[4]. 17 lipca 1920 roku otrzymał według nowej klasyfikacji numer burtowy CA-14[4]. W 1921 roku numer zmieniono na CL-14 (z grupy krążowników lekkich)[11]. Został wycofany ze służby w Pearl Harbor 30 września 1923 roku[4]. Został następnie zaadaptowany na hulk mieszkalny dla personelu marynarki wojennej, którą funkcję pełnił do 1935 roku[4]. 16 lipca 1928 roku imię okrętu zmieniono na „Alton” (zwalniając nazwę dla krążownika ciężkiego USS „Chicago”), a numer burtowy na IX-5 odpowiadający jednostce pomocniczej[11]. 15 maja 1936 roku okręt został sprzedany na złom, lecz zatonął podczas holowania z Hawajów do San Francisco w lipcu 1936 roku[4].
Uwagi
edytuj- ↑ Program ABCD obejmował okręty: „Atlanta”, „Boston”, „Chicago” i „Dolphin”. Gardiner, Chesneau, Kolesnik (red.) 1979 ↓, s. 150, 163
- ↑ Koszt niecałe 890 tys. dolarów lub 177,8 tys funtów szterlingów według Lisycyn 2015 ↓, s. 321, inne źródła podawały równowartość 182 677 funtów (Brassey 1905 ↓, s. 312)
- ↑ Lisycyn 2015 ↓, s. 322 podaje, że grotmaszt usunięto po modernizacji w 1904 roku, a Silverstone 2013 ↓, s. 24, że w 1902 roku, lecz przeczy temu zdjęcie z 1899 roku już z dwoma masztami.
- ↑ Tak według Gardiner, Chesneau, Kolesnik (red.) 1979 ↓, s. 150; wyporność 5000 ts również podaje Jane’s Fighting Ships 1905/6 ↓, s. 165. Według Lisycyn 2015 ↓, s. 321-322, wyporność wzrosła do 5020 ts (5100 t) po modernizacji w 1904 roku.
- ↑ Rozmieszczenie pancerza wg Lisycyn 2015 ↓, s. 321, grubość wg Gardiner, Chesneau, Kolesnik (red.) 1979 ↓, s. 150 (1,5 cala = 38 mm; Lisycyn podaje 37 mm)
- ↑ a b Szczegóły modernizacji wg Gardiner, Chesneau, Kolesnik (red.) 1979 ↓, s. 150, lecz źródło to podaje, że miała miejsce w latach 1895–1898, natomiastLisycyn 2015 ↓, s. 322 podaje daty 1903–1904.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j Lisycyn 2015 ↓, s. 321.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Gardiner, Chesneau, Kolesnik (red.) 1979 ↓, s. 150
- ↑ Gardiner, Chesneau, Kolesnik (red.) 1979 ↓, s. 137.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Chicago ↓, s. 102.
- ↑ a b c d e f g Jane’s Fighting Ships 1905/6 ↓, s. 165
- ↑ a b c Na podstawie Gardiner, Chesneau, Kolesnik (red.) 1979 ↓, s. 150 (rysunek)
- ↑ a b c Silverstone 2013 ↓, s. 24.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m New horizontal engines for US cruiser Chicago. „Marine Engineerig”. I (1), s. 1-4, kwiecień 1897. Nowy Jork. (ang.).
- ↑ a b Brassey 1905 ↓, s. 312.
- ↑ a b c d e f g h i j k Friedman 2011 ↓, s. Part I/3 US Guns
- ↑ a b c d e f g Lisycyn 2015 ↓, s. 322.
- ↑ Lisycyn 2015 ↓, s. 321-322.
- ↑ Michał Jarczyk, Krzysztof Dąbrowski. Pancerniki typu „Kaiser Friedrich III”. Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 6/2013 (122). s. 18. ISSN 1231-014X.
- ↑ Timeline of the San Francisco Earthquake April 18 – 23, 1906 ↓.
Bibliografia
edytuj- Dictionary of American naval fighting ships. Volume II. Waszyngton: Navy Department, 1963. (ang.). (dostępne także online)
- Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
- Norman Friedman: Naval weapons of World War One. Seaforth Publishing, 2011. ISBN 978-1-84832-100-7. (ang.).
- Jane’s Fighting Ships 1905/6. Fred T. Jane (red.). Wyd. 1970 (reprint). New York: ARCO Publishing Company, 1905. (ang.).
- Fiodor Lisycyn: Kriejsiera Pierwoj Mirowoj. Unikalnaja encykłopiedija. Moskwa: Jauza – Eksmo, 2015, seria: Arsenał Kollekcyja. ISBN 978-5-699-84344-2. (ros.).
- Paul Silverstone: The New Navy, 1883-1922. Routledge, 2013, s. 24-25. ISBN 978-1-135-86543-6. (ang.).
- Timeline of the San Francisco Earthquake April 18 – 23, 1906. The Museum of the City of San Francisco. [dostęp 2021-02-03]. (ang.).
- The Naval Annual, 1905. T.A. Brassey (red.). Portsmouth: J. Griffin and Co., 1905. (ang.).