USS New York (ACR-2)
USS New York (ACR-2) (później Saratoga (ACR-2) i Rochester (CA-2)) – amerykański krążownik pancerny z końca XIX wieku, jedyny okręt swojego typu. Wodowany w 1891 roku, pozostawał w służbie od 1893 do 1933 roku. W 1911 roku zmieniono mu nazwę na USS „Saratoga” (ACR-2), a w 1917 roku na USS „Rochester” (CA-2).
 USS „New York” w pokojowym malowaniu | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ |
pojedynczy okręt |
| Historia | |
| Stocznia |
William Cramp and Sons |
| Położenie stępki |
19 września 1890 |
| Wodowanie |
2 grudnia 1891 |
 US Navy
| |
| Nazwa |
New York (ACR-2) |
| Wejście do służby |
1 sierpnia 1893 |
| Wycofanie ze służby |
29 kwietnia 1933 |
| Zatopiony |
1941 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
8150 t |
| Długość |
117 m |
| Szerokość |
19,8 m |
| Zanurzenie |
7,1 m |
| Napęd | |
| maszyna parowa o mocy 16 000 KM napędzająca dwie śruby | |
| Prędkość |
21 węzłów |
| Uzbrojenie | |
| 6 dział 203 mm 12 dział 102 mm 8 dział 76 mm 3 wyrzutnie torped kaliber 360 mm | |
| Opancerzenie | |
| N | |
| Załoga |
566 |
Służył bojowo podczas wojny amerykańsko-hiszpańskiej, biorąc udział w bitwie pod Santiago de Cuba, a następnie służył podczas I wojny światowej.
Historia
edytujBudowa drugiego amerykańskiego krążownika pancernego, oznaczonego numerem burtowym ACR-2 (Armoured Cruiser 2), została zatwierdzona przez Kongres USA ustawą z 7 września 1888 roku[1]. Pierwszym okrętem tak klasyfikowanym był USS „Maine” (ACR-1), który jednak w istocie stanowił pancernik II klasy[2]. Pierwotnie autoryzowany był okręt, który miał stanowić rozwinięcie projektu „Maine” i mieć wyporność 7500 ton i uzbrojenie główne z dwóch dział kalibru 305 mm, uzupełnione przez działa kalibru 152 mm, oraz rozwijać prędkość 17 węzłów[3]. Charakterystyki te, wraz z pasem pancernym grubości 280 mm, przypominały również raczej słaby pancernik, podobnie jak „Maine”[3]. W miarę jednak studiowania najnowszych projektów europejskich, jak brytyjskie krążowniki pancernopokładowe typu Blake i francuski krążownik pancerny „Dupuy de Lôme”, koncepcja okrętu zmieniała się[3]. Projektowane uzbrojenie zmieniono na cztery działa kalibru 280 mm i działa kalibru 102 mm[4]. Ostatecznie jednak Biuro Konstrukcji i Remontów zaproponowało całkiem inny projekt typowego krążownika, z większą prędkością[4]. Opracowano krążownik pancerny o wyporności 8100 ton, z uzbrojeniem z czterech dział kalibru 203 mm i 16 kalibru 102 mm i prędkością 20 węzłów[4]. Jeszcze przed wodowaniem, w listopadzie 1890 roku zamieniono w planach cztery działa kalibru 102 mm na dwa dodatkowe kalibru 203 mm[4].
Okręt otrzymał nazwę USS „New York”, od stanu Nowy Jork[5]. Budowę zlecono prywatnej stoczni William Cramp and Sons w Filadelfii[3]. Stępkę pod budowę okrętu położono 19 września 1890 roku (spotyka się też datę 30 września)[a]. Wodowanie okrętu nastąpiło 2 grudnia 1891 roku[1]. Matką chrzestną była Miss Helen Page[5]. Budowa, w odróżnieniu od „Maine”, budowanego w stoczni państwowej, przebiegała sprawnie i „New York” osiągnął pierwszy gotowość i wszedł do służby 1 sierpnia 1893 roku[4]. Koszt budowy wynosił 2 985 000 dolarów bez uzbrojenia i opancerzenia, a ogółem około 3,5 miliona dolarów (ok. 700 tysięcy funtów), co było zgodne z przeznaczonym w 1888 roku budżetem[4].
Opis techniczny
edytujArchitektura i kadłub
edytujOkręt miał kadłub gładopokładowy o wysokich burtach, z taranową dziobnicą i symetryczną rufą[6]. Na dziobie i rufie znajdowały się dwudziałowe wieże artylerii głównej, a śródokręcie zajmowała mało rozbudowana grupa nadbudówek z pomostem dowodzenia, trzema kominami w równych odstępach oraz dwoma masztami[6]. Artyleria średnia rozmieszczona była w kazamatach burtowych poniżej pokładu górnego[6].
Wyporność normalna wynosiła 8200 ts (długich ton), pełna 9021 ts[3]. Długość wynosiła 117 m, szerokość 19,8 m, a zanurzenie 7,26 m[3].
Etatowa załoga liczyła 566 osób[1].
Uzbrojenie
edytuj
Główną artylerię stanowiło początkowo sześć dział kalibru 203 mm Mk III o nominalnej długości lufy L/35 (35 kalibrów), a faktycznej L/36,9 (7493 mm)[7]. Strzelały one pociskami o masie 113,4 kg[7]. Szybkostrzelność wynosiła strzał na minutę, a po zastosowaniu prochu bezdymnego strzał na 40 sekund[7]. „New York” miał działa o numerach od 16 do 21[7]. Wieża Mk V umożliwiała kąt podniesienia lufy do 13°, natomiast przy kącie podniesienia 15° donośność tego działa wynosiła 9,6 km[7]. Wieże dział poruszane były elektrycznie[8]. Salwę burtową stanowiło pięć dział, a na wprost w kierunku dziobu i rufy teoretycznie mogły strzelać cztery z nich[8].
Artylerię średnią stanowiło 12 dział kalibru 102 mm L/40 w kazamatach burtowych[1]. Uzupełniało je osiem dział 6-funtowych (57 mm) i cztery 1-funtowe (37 mm)[1]. Na każdej z burt umieszczone było po sześć dział kalibru 102 mm w opancerzonych kazamatach, po trzy w rejonie dziobu i rufy, oraz cztery działa 57 mm w nieopancerzonych kazamatach: na śródokręciu, przy dziobie i rufie oraz między drugim a trzecim działem 102 mm[8]. Działa kalibru 102 mm miały dwie windy amunicyjne: na dziobie i rufie[8]. Okręt ponadto miał trzy nadwodne wyrzutnie torped kalibru 356 mm[1] (według innych źródeł, pięć wyrzutni torped, w tym jedna w dziobnicy i po dwie w każdej z burt, w części dziobowej i rufowej)[8].
Po modernizacji w latach 1905-09 główną artylerię zamieniono na cztery nowsze działa kalibru 203 mm L/45 w wieżach na dziobie i rufie[9]. Typowe działo Mk VI strzelało pociskami o masie 118 kg[7]. Działa 102 mm w kazamatach zamieniono na dziesięć dział kalibru 127 mm L/50 ustawionych na pokładzie górnym, a lżejsze działa – na osiem dział kalibru 76 mm[1]. Zdemontowano przy tym wyrzutnie torped[1]. Podczas I wojny światowej, do 1919 roku zdemontowano dwa działa kalibru 127 mm i wszystkie kalibru 76 mm, dodając dwa działa przeciwlotnicze kalibru 76 mm[1].
Opancerzenie
edytujOpancerzenie burt było mało rozległe – stanowił je wąski pas na linii wodnej, chroniący jedynie pomieszczenia kotłowni i maszynowni[4]. Pas burtowy wykonany ze stali niklowej grubości 102 mm, o wysokości 2,51 m, z czego 1,22 m znajdowało się pod linią wodną[3]. Długość pasa wynosiła ok. 61 m[8].
Ochronę wnętrza kadłuba zapewniał pokład pancerny jak na krążownikach pancernopokładowych, o grubości 76 mm w płaskiej części i aż 152 mm na bocznych skosach[1]. Na końcach grubość płaskiej części spadała do 63 mm[1]. Pokład znajdował się przy normalnej wyporności na wysokości ok. 0,3 m nad linią wodną, a skosy dochodziły do burt na ok. 1,5 m pod nią, nie łącząc się przy tym z pasem pancernym[4]. Ochronę burt w razie przebicia wzmacniał pas koferdamów o grubości 0,95 m i wysokości 2,4 m, zapełnionych celulozą, która miała w założeniach zatykać przebicia[4].
Artylerię główną na dziobie i rufie chroniły początkowo barbety grubości od 178 do 254 mm oraz przykrywające je wieże grubości 127–140 mm[9]. Burtowe działa kalibru 203 mm były chronione niskimi osłonami grubości 102–152 mm i maskami grubości 51 mm[9]. Szyby dla dostarczania amunicji głównego kalibru miały grubość ścian 127 mm[9]. Kazamaty dział kalibru 102 mm miały opancerzenie grubości 102 mm i wewnętrzne przegrody przeciwodłamkowe grubości 25 mm[9]. Artyleria pomocnicza kalibru 57 mm była chroniona maskami grubości 51 mm[9]. Pancerz grubości 178 mm miała ponadto wieża dowodzenia[9].
Po modernizacji artylerię główną zamontowano w nowych wieżach z pancerzem ze stali Kruppa o grubości 165 mm, a barbety miały pancerz od 102 do 152 mm[1].
Służba
edytuj.JPG)
Po wejściu do służby okręt został przydzielony do południowej a następnie północnej Floty Atlantyku. W 1895 w ramach Floty Europejskiej wziął udział w ceremonii otwarcia Kanału Kilońskiego. W 1898 wziął aktywny udział w wojnie amerykańsko-hiszpańskiej, biorąc udział w bitwie pod Santiago de Cuba.
W 1901 "New York" został przydzielony do Floty Azjatyckiej gdzie został okrętem flagowym. Podczas dwóch lat służby odwiedził porty m.in. w Chinach, Japonii, Korei i Rosji. W 1903 został przydzielony do Floty Pacyfiku, gdzie został okrętem flagowym. W 1905 na czas modernizacji przeprowadzanej w bostońskiej stoczni został czasowo wycofany ze służby. Ponownie wszedł do służby 9 maja 1909 i został przydzielony do dywizjonu krążowników pancernych, a następnie trafił do Floty Azjatyckiej.
16 lutego 1911 okrętowi zmieniono nazwę na USS „Saratoga”, aby zwolnić imię dla nowo powstającego pancernika USS „New York” (BB-34) (nazwy stanów odtąd nadawano tylko pancernikom)[1][9]. W lutym 1916 USS „Saratoga” powrócił do Stanów Zjednoczonych i wszedł w skład rezerwy Floty Pacyfiku.
23 kwietnia okręt ponownie wszedł do służby i został przydzielony do sił które patrolowały wody Pacyfiku.
1 grudnia 1917 roku okrętowi zmieniono ponownie nazwę na USS „Rochester”[1], a imię USS „Saratoga” przydzielono budowanemu krążownikowi liniowemu, który został ukończony jako lotniskowiec USS „Saratoga” (CV-3).
USS "Rochester" do końca wojny brał udział w eskortowaniu konwojów. Po zakończeniu wojny transportował żołnierzy amerykańskich z Europy do Stanów Zjednoczonych. Po służbie w rejonie Karaibów w 1932 ponownie został przydzielony do Floty Pacyfiku, gdzie w 1933 został wycofany ze służby. W grudniu 1941 został zatopiony u wybrzeży Luzonu aby nie trafić w ręce Japończyków.
Obecnie spoczywający na niewielkiej głębokości wrak USS "New York" jest atrakcją turystyczną i popularnym miejscem do nurkowania.
Uwagi
edytuj- ↑ Położenie stępki 19 września 1890 podaje DANFS - New York IV ↓ i Lisycyn 2015 ↓, s. 307, natomiast 30 września Conway’s... 1979 ↓, s. 147 i Lisycyn na s. 306.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Conway’s... 1979 ↓, s. 147.
- ↑ Conway’s... 1979 ↓, s. 139, 147.
- ↑ a b c d e f g Lisycyn 2015 ↓, s. 306-307.
- ↑ a b c d e f g h i Lisycyn 2015 ↓, s. 307.
- ↑ a b DANFS - New York IV ↓.
- ↑ a b c Na podstawie Conway’s... 1979 ↓, s. 147 (rysunek)
- ↑ a b c d e f Norman Friedman: Naval weapons of World War One. Seaforth Publishing, 2011, s. Part I/3 US Guns. ISBN 978-1-84832-100-7. (ang.).
- ↑ a b c d e f Jane’s Fighting Ships 1905/6 ↓, s. 161.
- ↑ a b c d e f g h Lisycyn 2015 ↓, s. 308.
Bibliografia
edytuj- Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
- Jane’s Fighting Ships 1905/6. Fred T. Jane (red.). Wyd. 1970 (reprint). New York: ARCO Publishing Company, 1905. (ang.).
- Fiodor Lisycyn: Kriejsiera Pierwoj Mirowoj. Unikalnaja encykłopiedija. Moskwa: Jauza – Eksmo, 2015, seria: Arsenał Kollekcyja. ISBN 978-5-699-84344-2. (ros.).
- New York IV (Armored Cruiser). [w:] Dictionary of American Naval Fighting Ships [on-line]. Naval History and Heritage Command, 2020-04-21. [dostęp 2023-01-15]. (ang.).