Typologia krajobrazu naturalnego Polski

Typologia krajobrazu naturalnego Polski – podział krajobrazu naturalnego Polski na poszczególne jednostki hierarchiczne.

Jako pierwszy w Polsce opis krajobrazów przedstawił Jerzy Smoleński w 1912 roku, na podstawie fizjonomii. W 1922 roku Stanisław Lencewicz wydzielił 6 typów krajobrazu rozumianego jako zespół wzajemnie powiązanych komponentów przyrody. Kolejna koncepcja autorstwa Adama Wodziczki (1932, 1950) dowodziła, że podejście krajobrazowe, obejmuje:

• biologię krajobrazu, czyli analizę sposobu funkcjonowania krajobrazu i powiązań pomiędzy jego składowymi
• pielęgnację i higienę krajobrazu, czyli jego ochronę i kształtowanie
• uprawę krajobrazu, czyli jego zagospodarowanie.

Pierwszy całościowy podział przedstawił w 1960 roku Jerzy Kondracki. Zakładał on, iż głównym czynnikiem krajobrazotwórczym jest rzeźba powierzchni ziemi, która jest ściśle związana z budową geologiczną. Ten związek decyduje o różnicach pozostałych składowych systemu krajobrazowego, czyli wodach, glebach, szacie roślinnej i świecie zwierzęcym. Podział zawierał klasy, rodzaje, gatunki i odmiany krajobrazu.

W 1984 roku powstała nowa wersja podziału krajobrazowego Polski, opracowana przez zespół naukowców z ośrodków naukowych z całego kraju, pod kierunkiem Jerzego Kondrackiego i Andrzeja Richlinga. Pojawiły się nowe materiały i dokładna podziałka co pozwoliło na uszczegółowienie wcześniejszej klasyfikacji. Dodano klasę krajobrazów dolin i obniżeń, zmieniono rodzaje krajobrazu nizin i gór, zmieniono i wzbogacono gatunki. Podział prowadzono na podstawie cech dominujących, zakładając iż w różnych sytuacjach dominują różne czynniki.

Obecny podział pochodzi z 1992 roku opracowany przez Andrzeja Richlinga. Jest on trochę zmodyfikowany i uproszczony.

Rodzaj	Gatunek	Cechy
		gleby	wody	roślinność potencjalna
1. Krajobrazy nizin
1.Glacjalne	Równinne i faliste	brunatne, czarne ziemie	zmienne, kilka poziomów, obecność jezior i bagien	grądy
	Pagórkowate	brunatne, płowe, rdzawe	zmienne, obecność jezior i bagien	grądy, bory mieszane
	Wzgórzowe	rdzawe, płowe, rzadziej brunatne	głębokie, piętrowe	bory mieszane, grądy
2. Peryglacjalne	Równinne i faliste	rdzawe, płowe	zróżnicowana głębokość, rzadka sieć powierzchniowa	bory mieszane, grądy
	Pagórkowate	rdzawe, bielicowe	zmienne, z przewagą głębokich	bory mieszane
	Wzgórzowe	rdzawe, bielicowe	głębokie, często piętrowe	bory sosnowe, bory mieszane
3. Fluwioglacjalne	Równinne i faliste	bielicowe, rdzawe	głębokie	bory suche, bory mieszane
4. Eoliczne	Pagórkowate	bielicowe i o niewykształconym profilu	nierównomiernie głębokie	suche bory sosnowe
	Wzgórzowe	bielicowe i o niewykształconym profilu	głębokie	suche bory sosnowe
2. Krajobrazy wyżyn i niskich gór
1. Lessowe - eoliczne	Wysoczyzn słabo rozciętych	czarnoziemy, brunatne, płowe	głębokie, bez sieci powierzchniowej	grądy, dąbrowy świetliste
	Wysoczyzn silnie rozczłonkowanych	brunatne, płowe	głębokie, rzadka sieć stała, gęsta epizodyczna	grądy, dąbrowy świetliste
2. Węglanowe i gipsowe - erozyjne	Zwartych masywów ze skałkami	rędziny, brunatne, płowe	wody krasowe bez sieci powierzchniowej, źródła	grądy, dąbrowy świetliste
	Izolowanych, połogich wzniesień	rędziny, płowe, brunatne	wody krasowe	grądy, bory mieszane
	Płaskowyży falistych	brunatne, rędziny	wody krasowe, rzadka sieć powierzchniowa, źródła	grądy, dąbrowy świetliste
3. Krzemianowe i glinokrzemianowe - erozyjne	Pogórzy	brunatne, rdzawe, płowe	płytki, duży odpływ powierzchniowy lub podpowierzchniowy	bory mieszane, grądy
	Pojedynczych wzniesień	rdzawe, brunatne	płytkie	bory mieszane, grądy
3. Krajobrazy gór średnich i wysokich
1. Gór średnich - erozyjne	Regla dolnego	brunatne góskie	płytkie, duży odpływ	lasy jodłowo-bukowe
	Regla górnego	o niewykształconym profilu na różnym podłożu skalnym	płytkie, bardzo duży odpływ, gęsta sieć wód powierzchniowych	bory świerkowe
2. Wysokogórskie - erozyjne i glacjalne	Subalpejskie (kosodrzewiny)	górskie na różnym podłożu	płytkie, bardzo duży odpływ	kosodrzewina
	Alpejskie (halne)	górskie na różnym podłożu	płytkie, bardzo duży odpływ	łąki górskie
	Subniwalne (turniowe)	brak	bardzo silny odpływ powierzchniowy	brak
4. Krajobrazy dolin i obniżeń
1. Zalewowych den dolin - akumulacyjne	Równin zalewowych w terenach nizinnych i wyżynnych	mady	płytkie, okresowo zalewy	łęgi
	Równin zalewowych w terenach górskich	bagienne i mady	płytkie, okresowo zalewy	łęgi, bory
2. Teras nadzalewowych - akumulacyjne	Równin terasowych w terenach nizinnych i wyżynnych	rdzawe	nierównomierne głęgowie, bez sieci powierzchniowej	bory sosnowe
	Równin terasowych w terenach górskich	rdzawe i brunatne górskie	zmienne głębokie	bory, grądy
3. Deltowe - akumulacyjne		mady	płytkie	łęgi
4. Równin bagiennych - akumulacyjne		bagienne	płytkie i bardzo płytkie	olsy, bory bagienne
5. Obniżeń denudacyjnych i kotlin w terenach wyżynnych i górskich - erozyjne		rdzawe, brunatne, rędziny	zmienne głębokie, częściowo wody krasowe	bory, grądy

Bibliografia

• Stefan Jarosz, Krajobrazy Polski i ich pierwotne fragmenty, wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Instytut Urbanistyki i Architektury, Wydawnictwo Budownictwo i Architektura, Warszawa 1956, s. 401
• Andrzej Richling, Katarzyna Ostaszewska: Geografia fizyczna Polski. Warszawa: PWN, 2005, s. 296-297, 310-311. ISBN 83-01-14426-2.