Trzykosy

Trzykosy – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim, w gminie Koprzywnica.

Trzykosy

wieś
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	sandomierski
Gmina	Koprzywnica
Liczba ludności (2021)	236
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	27-660
Tablice rejestracyjne	TSA
SIMC	0796795
Położenie na mapie Polski Trzykosy
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Trzykosy
Położenie na mapie powiatu sandomierskiego Trzykosy
Położenie na mapie gminy Koprzywnica Trzykosy
50°36′35″N 21°31′52″E

W administracji kościelnej rzymskokatolickiej wieś w Polsce położona w metropolii lubelskiej, w archidiecezji lubelskiej, w diecezji sandomierskiej, w dekanacie koprzywnickim, w parafii pw. św. Floriana.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnobrzeskim.

W 1998 r. Trzykosy miały 260 mieszkańców i 81 gospodarstw o łącznej powierzchni 230,21 ha. w 2021 liczba mieszkańców zmniejszyła się do 236 osób.

Części wsi

Integralne części wsi Trzykosy

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0796803	Na Dole	część wsi
0796810	Na Górze	część wsi
0796826	Za Rzeką	część wsi

Historia

Wieś Trzykosy w źródłach historycznych nosi nazwę: Crzykosch, Krzikoszy, Krzykosy, Krzykossy i Krzykozy. W Trzykosach przed 1900 r. znaleziono bogaty skarb monet i srebra siekanego z XI wieku, który tylko w części trafił do muzeów państwowych. W oparciu o źródła pośrednie dzieje tej wsi można datować na okres sprzed poł. XIV wieku i że prawdopodobnie wchodziła w skład sandomierskiego klucza dóbr rodziny Bogoriów; wiadomo że leżała wtedy w całości tylko na lewym brzegu rzeki Koprzywianki.

Prawdopodobnie cała wieś lub jej znaczna część przed 1418 r. znalazła się we władaniu klasztoru cystersów z pobliskiej (4 km) Koprzywnicy. W 1418 r. bracia Bogoriowie ze Skotnik: Mikołaj (rektor kościoła w Niepołomicach) oraz Jan, swój dział w Gnieszowicach o wartości 100 grzywien zamienili z opatem koprzywnickim Jakubem na wieś Trzykosy. Chodziło zapewne o scalenie rozdrobnionych już wtedy włości szlacheckich na pograniczu tych dwóch wsi.

Trzykosy w połowie XV wieku były własnością Jana Kępki, herbu Bogoria, współdziedzica w Skotnikach. Dał on prawdopodobnie początek rodzinie Krzyko(w)skich herbu Bogoria, którzy jeszcze na początku XVI wieku dziedziczyli na Trzykosach, oraz na połowie Skotnik i wsi Bogorii, a także na Dąbrowicy i Siedleszczanach. Szlachetny Jan z Krzykos wzmiankowany jest jeszcze w źródłach z 1464 r. W połowie XV wieku we wsi Trzykosy wzmiankowane są gospodarstwa (łany) kmiece, z których dziesięcinę o wartości 6 grzywien płacono biskupowi krakowskiemu. Natomiast folwark rycerski w tym czasie płacił dziesięcinę plebanowi w Skotnikach. W 1499 r. wieś Trzykosy odziedziczył po ojcu Janie – Jan Krzyko(w)ski. Na początku XVI wieku występują w źródłach dwaj Krzykowscy: Paweł piszący się „de Boguria” (pleban w Miechocinie), oraz Jan, także współwłaściciele części w Siedleszczanach i Trzykosach. W 1508 r. Jan Krzykowski został dziedzicem wsi Trzykosy oraz dóbr w Parczowie, Parczówku (opoczyńskiem) oraz na połowie Skotnik i we wsi Bogorii, a także na Dąbrowicy i Siedleszczanach.

W 1578 r. osada Trzykosy (Krzikoszy) składała się z właściwej wioski, folwarku i osady młyńskiej; cała wioska miała wówczas 27 domów i 167 mieszkańców. W tym czasie właścicielem folwarku był Zbigniew Jakubowski z Trzykos herbu Topór; podatek płacił od 9 kmieci, 4 łanów, 4 ogrodników i 1 zagrodnika, 1 komornika, 3 ubogich i 1 rzemieślnika. W 1593 r. Zbigniew Jakubowski część swych dóbr w Trzykosach sprzedał a drugą część obciążył umowną rentą wykupną (tzw. wyderkafem) o wartości 200 florenów, z której nabywcy płaci rocznie 20 florenów. Wyderkaf kupił m.in. pleban z nieodległego Klimontowa.

W XVII wieku właścicielką wsi Trzykosy była szlachetna Katarzyna Jakubowska, herbu Topór, która pisała się de Krzykosy. W 1665 r. wystawiła ona w kościele św. Jakuba w Sandomierzu (u Dominikanów) pomnik swojemu mężowi Teofilowi Szemberkowi a Raichenbach, herbu Lew (indygenat polski), generałowi artylerii koronnej za króla Zygmunta III Wazy i kasztelanowi kamienieckiemu (zm. w 1638 r. w Astrachanie, jako poseł królewski). Oto treść napisu nieistniejącego już pomnika: Theophilus Semberk a Raichenbach et Katharina Jakubowska de Krzykosy conjuges suorum et posteritatis suae cinerum me hic custodem posuerunt. Hospes [...] vale [...] mortalemque te quoque cogita A.D. 1665. Później majątek w Trzykosach objęli prawdopodobnie ich dwaj synowie: Michał – rotmistrz chorągwi pancernej w kompucie wojska i Jacek – kasztelan kamieniecki (obaj zmarli bezpotomnie, oddając życie w służbie Rzeczypospolitej).

W 1827 r. Trzykosy były nadal wsią prywatną, w której odnotowano 27 domów i 85 mieszkańców. W 1884 r. folwark w Trzykosach był we władaniu Władysława Karskiego herbu Jastrzębiec (którego krewni władali dobrami m.in. we Włostowie) i jego żony Marii hr. Miączyńskiej h. Suchekomnaty; miał 344 morgi powierzchni, w tym: 299 mórg gruntów ornych i ogrodów, 14 mórg łąk, 23 morgi pastwisk i 8 mórg nieużytków (stosowano płodozmian: 12 – polówkę); budynków murowanych było 6, a drewnianych – 7. W samej wsi Trzykosy w 1884 r. gospodarowało 28 włościan na 103 morgach. Władysław Karski (1859-1916) i jego trzej synowie: Aleksander (ur. 1886), Tadeusz (ur. 1888) i Wincenty (ur. 1895) mieli plany rozbudowy folwarku, ale po I wojnie światowej rodzina Karskich (w następstwie wojennych wydarzeń) przeniosła się do swoich krewnych do Warszawy, a folwark uległ parcelacji.

Przed I wojną światową i później ze wsi Trzykosy kilka osób wyemigrowało za chlebem do USA, m.in. Stanisław (Stanley Pawlik), z Nasternaków – Jan, Andrzej i Józef, z rodziny Drożdżali, Pyszczków, Wałaszczyków, a później Wincenty Nasternak (Argentyna) i inni.

W 1929 r. wieś Trzykosy miała 22 domy i 164 mieszkańców, a kolonia Trzykosy miała 18 domów i 101 mieszkańców, w tym 15 Żydów. We wsi był młyn wodny nad rzeką Koprzywianką (później elektryczny, już nieczynny), który od 1915 r. należał do żydowskiego właściciela (Izmula Perelmana). W 1930 r. na drodze w Trzykosach położono kamień (bruk) – 1061 m³.

Według spisu powszechnego z 1933 r. wieś Trzykosy miała 42 domy, 312 mieszkańców i 253,83 ha gruntów (Trzykosy -Wieś – 20 domów, 152 mieszkańców i 88,46 ha; Trzykosy Kolonia – Folwark – 2 domy, 9 mieszkańców i 2,86 ha; Kolonia Trzykosy – 17 domów, 124 mieszkańców i 136,6 ha; Trzykosy Kolonia „B” – 2 domy, 13 mieszkańców i 14,71 ha; Trzykosy Osada Młyńska – 1 dom, 14 mieszkańców i 11,2 ha).

W czasie II wojny światowej mieszkańcy Trzykosów wspierali lokalną partyzantkę, a kilkoro z nich poniosło śmierć z rąk hitlerowskiego okupanta (np. Władysław Chmielowiec, Jan Pyszczek). Większość żydowskich mieszkańców wsi (14 osób) zginęła w obozie zagłady w Treblince (rodzina Perelmanów, Milradów i Rozenblumów).

W latach 50. i 60. XX wieku – w ramach realizacji tzw. Wiejskiego Programu Rozwoju Rolnictwa podjętego przez IX Plenum KC PZPR istniały plany założenia Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Trzykosach; miały one objąć 61 gospodarstw i 244 ha powierzchni; planów zaniechano dopiero w roku 1970.

Obecnie części wsi Trzykosy noszą nazwy: Czworak, Na Dole, Na Górze, Osada Młyńska, Za Rzeką. Wśród obiektów fizjograficznych występują nazwy: Bliskie – pola, Dworskie – pola, Góry – pola, Ogrody – pola, Olszyny – pola, Pastwisko – pola, Pod Górą – pola, Półanki – pola, Przymiarki – pola, Spławy – pola, Za Studnią – pola, Zakręty – pastwiska. Przez Trzykosy przepływa odnoga rzeki Koprzywianki zw. Młynówką. W środku wsi znajduje się staw o pow. ok. 0,5 ha; i w pobliżu, naturalne niewielkie wzniesienie terenu zw. „Złotą Kaczką” lub „Zamkiem” – owiane miejscową legendą.

W Trzykosach jest jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej; w roku 2005 ukończono budowę budynku strażackiego.

W Trzykosach urodził się Wincenty Karski (5.VII.1895), major Wojska Polskiego, rotmistrz 2 pułku szwoleżerów rokitniańskich w Wołkowysku, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy (nr 2509, 26 I 1922); absolwent Mikołajewskiej Szkoły Jazdy w Petersburgu (1916) i Szkoły Jazdy w Saumar we Francji (1924); zmarł w Teheranie (26 IV 1934).