Tramwaje w Zabrzu
Tramwaje w Zabrzu – element systemu komunikacji tramwajowej Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, który funkcjonuje na terenie Zabrza od 1894 roku. Sieć tramwajowa łączy dzielnice: Biskupice, Centrum Północ, Centrum Południe, Maciejów, Makoszowy, Mikulczyce i Zaborze Północ, a w przeszłości docierała również do Helenki i Rokitnicy.
| tramwaj | |
.jpg) Tramwaj SGP E1 na ul. Wolności | |
| Państwo | |
|---|---|
| Lokalizacja | |
| Organizator | |
| Operator | |
| Liczba linii |
4 |
| Lata funkcjonowania |
od 1894 |
| Infrastruktura | |
 Mapa z przebiegiem linii tramwajowych na terenie Zabrza Linie czynne Linie zlikwidowane | |
| Długość sieci |
41,654 km t.p. (2007)[1] |
| Rozstaw szyn |
1435 mm |
| Napięcie zasilania |
660 V DC |
| Liczba przystanków |
41 (2008)[2] |
Sieć należy do Tramwajów Śląskich i w 2007 roku na terenie miasta liczyła łącznie 41,654 km toru pojedynczego[1]. Ma ona charakter promienisty z koncentracją w pobliżu Placu Wolności, skąd linie biegną w pięciu kierunkach[3].
Historia
edytujOkres przedwojenny
edytujPierwsze plany uruchomienia tramwajów na terenie Zabrza pochodzą z 24 kwietnia 1892 roku, kiedy podpisano między spółką Kramer & Co. a magistratem Bytomia umowę na budowę linii Gliwice – Zabrze – Chebzie – Królewska Huta – Bytom – Piekary Śląskie. Pierwotnie miała ona być jednotorowa z mijankami, o rozstawie szyn 1000 mm, a miały poruszać się na niej tramwaje parowe. W późniejszym okresie szerokość tę skorygowano do 785 mm[4].
Pierwsza linia tramwajów parowych została uruchomiona 27 maja 1894 roku na trasie Wielkie Piekary – Szarlej – Bytom przez berlińską spółkę Oberschlesische Dampfstraßenbahnen AG. Przedsiębiorstwo to nabyło od spółki Kramer & Co. wszystkie prawa wynikające z koncesji i umów na budowę kolejek. Kolejny odcinek linii (Gliwice – Zabrze) uruchomiono 26 sierpnia tego samego roku, a połączono obydwa odcinki 30 grudnia trasą Zabrze – Bytom przez Chebzie, Królewską Hutę i Łagiewniki. Linia ta liczyła łącznie 34,5 km długości. Zajezdnie powstały w Rozbarku (przy ul. Witczaka) i Gliwicach (obok Lasku Miejskiego)[5].
Spółka Kramer & Co., która w 1895 roku utworzyła spółkę Oberschlesische Dampfstraßenbahnen, 29 września 1898 roku oddała do użytku połączenie Bytom – Zabrze przez Biskupice[6].
W latach międzywojennych w niemieckiej części Górnego Śląska spółka miejska Städtische Straßenbahn Beuthen (powstała 23 października 1913 roku), będąca własnością miasta Bytomia, rozbudowywała istniejącą sieć tramwajową. Na terenie Zabrza powstały wtedy odcinki:
- pod koniec 1925 – Miechowice – Rokitnica – Wieszowa,
- 1928 – Rokitnica – Helenka,
- 1930 – Bobrek – Biskupice.
W Zabrzu również powstawały miejskie trasy tramwajowe. Staraniem władz miasta 4 lipca 1934 roku uruchomiono normalnotorową linię ze stacji Zabrze Mikulczyce do centrum miasta, a 23 lutego 1936 roku oddano do użytku trasę ze śródmieścia do kopalni Guido. Eksploatację tej linii powierzono spółce Verkehrsbetriebe Oberschlesien AG[7].
Lata powojenne
edytuj
W 1945 roku sieć tramwajową przymusowo przyporządkowano spółce Koleje Elektryczne Zagłębia Śląsko-Dąbrowskiego, a w 1948 roku związkowi komunalnemu Śląsko-Dąbrowskie Linie Komunikacyjne, przekształconemu w trzy lata później w Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Katowicach, które organizowały komunikację tramwajową i autobusową na terenie konurbacji górnośląskiej[8].
W latach powojennych linie w północno-zachodniej części sieci tramwajowej konurbacji górnośląskiej stanowiły ważny element lokalnej komunikacji publicznej z racji utrudnionego dostępu do innych środków transportu. W Zabrzu kontynuowano rozbudowę sieci tramwajowej. W 1949 roku wybudowano pętlę przy dworcu kolejowym w centrum miasta[9]. Sieć rozrosła się zwłaszcza w latach 50. XX wieku, kiedy to 17 marca 1951 roku oddano do użytku jednotorową linię z Mikulczyc do Rokitnicy. Otwarcie tej linii spowodowało konieczność dobudowy pętli tramwajowej w Mikulczycach wraz z rozbiórką toru do pobliskiej stacji kolejowej. Rok później, 1 maja 1952 roku, uroczyście oddano do użytku przedłużenie linii tramwajowej do kopalni Makoszowy i dalej do stacji Zabrze Makoszowy. Linia ta miała służyć głównie dowozom pracowników do tej kopalni[10].
13 kwietnia 1959 roku doszło do zerwania wiaduktu drogowego nad stacją w Zabrzu, w wyniku którego linia nr 3 do dzielnicy Makoszowy, która przebiegała przez wiadukt, została przerwana, a torowisko wraz z pięcioma wagonami zostało odcięte od sieci. Odcięta trasa była dalej obsługiwana aż do drugiej połowy 1962 roku, kiedy to wybudowano tor na ul. Brysza i Lutra[11].
W 1970 roku na trasach konurbacji górnośląskiej pojawiły się nowe tramwaje typu 102Na, które kursowały również w Zabrzu, a w 1974 roku wprowadzono tramwaje typu 105N[12].
W latach powojennych prócz nowych odcinków rozpoczęto również likwidacje linii, głównie w północnej części miasta. Już 30 kwietnia 1968 roku, czyli po 17 latach eksploatacji, zamknięto linię Mikulczyce – Rokitnica, jednakże największy regres nastąpił w latach 80. XX w. 2 maja 1983 roku z racji budowy wiaduktu drogowego w Karbiu wstrzymano ruch tramwajowy między bytomskim Karbiem a Miechowicami, a wraz z tym linię do Rokitnicy i Helenki. Ostatecznie oznaczało to całkowitą likwidację tramwajów w północnej części Zabrza, spowodowaną również licznymi szkodami górniczymi[13].
Po 1989 roku, wraz z przemianami ustrojowymi nastąpiły przekształcenia w organizacji komunikacji miejskiej na terenie konurbacji górnośląskiej. W 1991 roku rozdzielono WPK na kilkanaście przedsiębiorstw, w tym Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej w Katowicach, które w 2003 roku przekształcono w spółkę Tramwaje Śląskie. Miasto Zabrze było w 2014 roku czwartym największym udziałowcem tej spółki (1 248 000, tj. 10,5% akcji)[14].
Modernizacje torowisk w Zabrzu po 1989 roku były prowadzone w ograniczonym zakresie, głównie na ul. Wolności. W lutym 2011 roku włodarze miast konurbacji górnośląskiej podjęli decyzję o rozpoczęciu projektu „Modernizacja infrastruktury tramwajowej i trolejbusowej w Aglomeracji Górnośląskiej wraz z infrastrukturą towarzyszącą”, w ramach którego zaplanowano przebudowę 48 kilometrów torowisk. Na terenie Zabrza zaplanowano modernizację następujących odcinków[15]:
- Ul. 3 Maja,
- Ul. Wolności (odcinek od ul. Kondratowicza do granicy z Gliwicami),
- Ul. Bytomska (odcinek od ul. Chrobrego do ul. Drzymały).
Düwag Pt8 w Biskupicach na ulicy Zabrzańskiej
Linie tramwajowe
edytujWg stanu z 19 grudnia 2023 roku przez teren Zabrza przebiegają cztery linie tramwajowe[16].
| Linia | Przystanek początkowy |
Przystanek końcowy |
Liczba przystanków |
Takt[17] | Miasta | Zajezdnia | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 3 | Mikulczyce Pętla | Makoszowy Pętla | 21 | 34 min | Zabrze | Gliwice Zajezdnia | [18] |
| 4 | Gliwice Zajezdnia | Zabrze Zaborze | 16 | 24 min | Zabrze, Gliwice | Gliwice Zajezdnia | |
| 5 | Bytom Plac Sikorskiego | Zaborze Pętla | 27 | 48 min | Zabrze, Bytom | Gliwice Zajezdnia | [19] |
| 2 | Bytom Plac Sikorskiego | Gliwice Zajezdnia | 27 | 50 min | Zabrze, Bytom | Gliwice Zajezdnia |
Przypisy
edytuj- ↑ a b Soczówka 2012 ↓, s. 61.
- ↑ Soczówka 2012 ↓, s. 71.
- ↑ Prezydent Miasta Zabrze. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zabrze. Część I - Uwarunkowania rozwoju. „Załącznik 1. do uchwały Nr XII/126/11 Rady Miejskiej w Zabrzu z dnia 4 lipca 2011 r. w sprawie: uchwalenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zabrze”, s. 131, 2011. Zabrze. Urząd Miejski w Zabrzu, Wydział Strategii i Rozwoju Miasta, Zespół Planowania Przestrzennego. (pol.).
- ↑ Soida 1998 ↓, s. 9.
- ↑ Soida 1998 ↓, s. 12-14.
- ↑ Soida 1998 ↓, s. 15.
- ↑ Soida 1998 ↓, s. 78.
- ↑ Soida 1998 ↓, s. 108.
- ↑ HISTORIA ŚLĄSKICH TRAMWAJÓW - PAMIĘTNE PÓŁWIECZE 1939-1989. [dostęp 2023-08-13].
- ↑ Soida 1998 ↓, s. 110.
- ↑ Soida 1998 ↓, s. 111.
- ↑ Soida 1998 ↓, s. 124.
- ↑ Soida 1998 ↓, s. 119.
- ↑ Tramwaje Śląskie S.A.: Struktura własnościowa. www.tram-silesia.pl, 2009-12-20. [dostęp 2014-10-23]. (pol.).
- ↑ Tramwaje Śląskie S.A.: Projekt nr POIS.07.03.00-00-038/13 pn.: “Modernizacja infrastruktury tramwajowej i trolejbusowej w Aglomeracji Górnośląskiej wraz z infrastrukturą towarzyszącą – etap II”. Zadania. www.tram-silesia.pl. [dostęp 2014-10-23]. (pol.).
- ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2023-12-20]. (pol.).
- ↑ Przebiegi linii tramwajowych od 23 sierpnia. kzkgop.pl, 2014-08-25. [dostęp 2014-08-26]. (pol.).
- ↑ Linia 3, Tramwaj - Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2023-03-29].
- ↑ Linia 5, Tramwaj - Trasa linii [online], rj.metropoliaztm.pl [dostęp 2023-03-29].
Bibliografia
edytuj- Andrzej Soczówka: Zróżnicowanie struktury przestrzennej komunikacji miejskiej w konurbacji katowickiej. Sosnowiec: Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, 2012, seria: Prace Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego nr 76. ISBN 978-83-6144-31-6.
- Krzysztof Soida: Komunikacja tramwajowa w aglomeracji katowickiej: 100 lat tramwaju elektrycznego. Katowice: Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej & wyd. STAPIS, 1998. ISBN 83-85145-13-3.