Wikipedia

Tilda Swinton

brytyjska aktorka

Tilda Swinton (właśc. Katherine Matilda Swinton; ur. 5 listopada 1960 w Londynie) – brytyjska aktorka, która grała m.in. w filmach Jima Jarmuscha, Wesa Andersona, braci Coen czy Bong Joon-ho. Laureatka Oscara i nagrody BAFTA za rolę drugoplanową w filmie Michael Clayton.

Tilda Swinton
Ilustracja
Tilda Swinton (2018)
Imię i nazwisko

Katherine Matilda Swinton

Data i miejsce urodzenia

5 listopada 1960
Londyn

Zawód

aktorka, modelka, artystka

Lata aktywności

od 1986

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys

edytuj

Dzieciństwo i nauka

edytuj

Wychowywała się w szkockiej rodzinie szlacheckiej wywodzącej się z saskiego rodu Edulfingów z Bernicji[1]. Jej drzewo genealogiczne sięga trzydziestu sześciu pokoleń wstecz do czasów Alfreda Wielkiego (886 r.)[2], a według niektórych genealogów nawet początków VIII w.[1][3][4] Dzieciństwo spędziła w zamku w Berwickshire – własności jej rodu od IX w. Ojciec Tildy, generał major sir John Swinton, jest kawalerem Orderu Imperium Brytyjskiego, komandorem Królewskiego Orderu Wiktoriańskiego i byłym dowódcą przybocznej straży królowej brytyjskiej[5]. Matka, Judith Balfour Killen, pochodzi z Australii[6][7].

Gdy Tilda skończyła 10 lat, została wysłana do West Heath Girls’ School, elitarnej szkoły z internatem w Kent (gdzie jedną z jej szkolnych koleżanek była Diana Spencer), następnie do Fettes College w Edynburgu. Kilka lat później na Uniwersytecie w Cambridge studiowała na wydziale nauk społecznych i politycznych, następnie rozpoczęła studia na kierunku filologia angielska. Dyplom z dwóch fakultetów: socjologii i literatury angielskiej uzyskała w 1983 r., jednak mimo dobrego wykształcenia, nie planowano dla niej innej kariery niż rola żony u boku arystokraty. Tilda zbuntowała się przeciwko rodzinie:

Nie mogłam pozwolić, by o moim losie zadecydowały tradycja i urodzenie. Pewnie gdybyśmy mieszkali w Europie Środkowej, nawet nie bylibyśmy w stanie odtworzyć historii rodu. Dałam sobie prawo, by być sobą[5].

Pierwsze role teatralne

edytuj

Już w czasach studenckich występowała na deskach teatrów[8]. Po studiach zaczęła grać w Traverse Theatre w Edynburgu i w prestiżowym Royal Shakespeare Company[9]. Zagrała m.in. rolę Mozarta w Mozarcie i Salierim według Puszkina[10]. Jej kreację w Matce Courage i jej dzieciach Brechta po dwudziestu latach krytyczka z dziennika „The Guardian” wspomina jako perwersyjną reklamę piękna[5].

Muza Dereka Jarmana

edytuj

Po rezygnacji z teatru chciała zostać dziennikarką. Jej plany zmieniło spotkanie w 1985 roku Dereka Jarmana – artysty, geja i outsidera[5]. Jarman był już znany w środowisku filmowym. Miał na koncie takie filmy jak Sebastian – opowieść o homoerotycznym pożądaniu na tle religijno-historycznym, czy anarchistyczny Jubileusz. W 1986 roku powstał film pt. Caravaggio, w którym Tilda Swinton wcieliła się w rolę Leny, kochanki tytułowego bohatera[5]. Zarówno dla reżysera, jak i dla Tildy Swinton, był to debiut na dużym ekranie. W trakcie jego realizacji Jarman usłyszał diagnozę, że jest nosicielem wirusa HIV. Twórczość tego reżysera od tej daty krytycy oceniają najwyżej[5], a Tilda Swinton po sukcesie Caravaggia zagrała w siedmiu następnych filmach Jarmana.

W tym czasie ważne okazało się dla niej również spotkanie Sally Potter, u której zagrała jedną ze swoich najważniejszych ról w 1992 w filmie Orlando.

Tilda Swinton zagrała u Jarmana kolejno: rolę pielęgniarki w Wojennym requiem, spacerowicza w Ostatnich Anglikach i Marii Magdaleny w Ogrodzie oraz Izabellę w ekranizacji dramatu Marlowe’a Edward II (1991), za którą otrzymała Puchar Volpiego dla najlepszej aktorki na 48. MFF w Wenecji[9]. W Wittgensteinie wcieliła się w rolę protektorki austriackiego filozofa. Do niej też należał jeden z głosów w filmie Blue – filmie który Derek Jaman stworzył na krótko przed śmiercią[5].

Nie, muza inspiruje, ale sama jest pasywna. Tymczasem praca z Derekiem była niekończącą się rozmową. Z tej wymiany zdań, z tych kłótni rodziły się jego filmy. Dzisiaj nikt tak nie pracuje. Zmienił się sposób finansowania filmów, sektor niezależny niemal zniknął. Po śmierci Dereka poczułam potworną pustkę[5].

W 1994 odszedł mistrz, mentor i przyjaciel Tildy Swinton. Ona sama wycofała się z działalności artystycznej na dwa lata.

Niezależne kino

edytuj
 
Tilda Swinton na Sundance Film Festival (2005)

Po sukcesie Orlanda Swinton otrzymywała wiele propozycji, pozostała jednak aktorką głównie kina niezależnego.

Pracowała z Susan Streitfeld, Johnem Mayburym, Scottem McGehee, Spikiem Jonze’em, Lynn Hershman, Mikiem Millsem, Timem Rothem. Ceniła sobie artystyczną wolność i poszukiwanie prawdziwej sztuki. Działa w kręgu filmowców związanych z festiwalem Sundance.

Poza kinem udziela się również w innych rejonach kultury. Stała m.in. twarzą kolekcji duetu Victor i Rolf, holenderskich projektantów mody. Brała również udział w wideoinstalacjach i performance’ach, m.in. u Cornelii Parker, w 1997 w The Maybe zrealizowanym w galerii „Serpentine”, gdzie przez tydzień, na osiem godzin dawała się zamykać w przezroczystej klatce, zamieniając samą siebie w eksponat[11]. W tym samym roku wystąpiła w teledysku grupy Orbital do utworu The Box. W 1998 dla telewizji BBC Two zrealizowała 9-minutowy film pt. Will We Wake[12].

Role w wielkich produkcjach

edytuj
 
Tilda Swinton (2016)

Po dwuletniej przerwie spowodowanej urodzeniem bliźniąt, aktorka powróciła do pracy w 1999 rolą w filmie Tima Rotha Strefa wojny[13]. W następnych latach często grała drugoplanowe role w hollywoodzkich produkcjach.. Po raz pierwszy w 2000 roku, gdy brytyjski reżyser Danny Boyle namówił ją na udział w filmie amerykańskim, ekranizacji powieści Alexa Garlanda Plaża[9]. Pojawiła się wtedy w Niebiańskiej plaży u boku Leonarda DiCaprio. W Vanilla Sky grała z Penélope Cruz i Tomem Cruise, w Adaptacji z Nicolasem Cage’em, w Constantine u boku Keanu Reevesa[9]. Popularność wśród szerokiej publiczności kinowej zapewniła jej rola Jadis, Białej Czarownicy w filmie Opowieści z Narnii: Lew, Czarownica i stara szafa (ponownie wystąpiła epizodycznie w tej roli w kontynuacji cyklu – Opowieści z Narnii: Książę Kaspian). Drogę po „Oscara” utorowała jej rola w filmie Na samym dnie, dzięki której w 2002 zdobyła wiele prestiżowych nagród. W 2008 otrzymała Oscara za drugoplanową rolę kobiecą w filmie Michael Clayton Tony’ego Gilroya. W filmie tym krytycy dostrzegli jej grę aktorską w roli Karen Crowder, bezwzględnej prawniczki wielkiej korporacji:

Karen to samuraj, którego cesarzem jest firma, żołnierz gotowy do wykonania każdego rozkazu. Jej garnitur jest równie dehumanizujący jak wojskowy mundur. Korporacyjny świat zamienia ludzi w perfekcyjne roboty, wypiera z osobowości. Rozmawiałam z wieloma pracownikami biurowymi, którzy byli przekonani, że straciliby pracę, gdyby włożyli nieodpowiednią koszulę albo skarpetki w złym kolorze. (...) W klasycznym filmie moja postać byłaby mężczyzną, ale w filmie Gilroya zajmująca wysokie stanowisko bohaterka jest jednak kobietą. I płeć zwraca na nią uwagę w korporacyjnej strukturze, w której najlepiej jest się nie wyróżniać. Musi być bezbłędna, pokonać „szklany sufit” i udowodnić, że zasługuje na duże pieniądze, które jej płacą. Przerażające[5].

Mimo upływu lat nie zapomniała o pracy i przyjaźni z Derekiem Jarmanem. W 2004 wzięła udział w filmie dokumentalnym Derek Jarman – życie jako sztuka, cztery lata później sama podjęła się produkcji filmu pt. Derek. W 2008 wraz z Keithem Collinsem, Simonem Fisherem Turnerem, Isaakiem Julienem i Jamesem Mackayem na 58. Berlinale odebrała specjalną nagrodę Teddy w uznaniu dla jej opieki nad dorobkiem nieżyjącego od 14 lat reżysera[14].

Aktorka był też brana pod uwagę do roli Sybilli Trelawney w serii filmów „Harry Potter”[15].

Niezależny festiwal filmowy

edytuj

W sierpniu 2008 aktorka zorganizowała niezależny festiwal filmowy „Ballerina Ballroom Cinema Of Dreams”[16] w wynajętej sali balowej w Nairn. Na początku sierpnia 2009 odbyła się nieco zmieniona druga edycja tego festiwalu – tym razem pod nazwą „A Pilgrimage” – wędrowny festiwal zlokalizowany w północnej Szkocji[17].

Styl i gra aktorska

edytuj

Tildę Swinton nazywano muzą dwuznaczności, hermafrodytycznym talentem, a nawet ikoną brytyjskich gejów[5]. Na takie opinie zapracowała sobie po równo urodą i androgyniczną posturą, jak i konsekwentnym wyborem skomplikowanych ról, często przekraczających ograniczenia jednej płci.

Dereka Jarmana pierwszego oczarowała jej nieoczywista uroda, wrażliwość na wątki homoerotyczne i umiejętność połączenia tego co męskie i kobiece. Jego obrazoburcze i wyrafinowane filmy zamieniły rudowłosą dziewczynę w zjawiskową piękność, w elfa, który nie jest ani kobietą, ani mężczyzną[13]. Zapewne to samo dostrzegła w aktorce Sally Potter, powierzając jej tytułową rolę Orlanda (1992) – chłopca, którego klątwa królowej skazała na wieczną młodość. Film prowadzi widza przez 400 lat jego życia i dziwnej przemiany w kobietę.

Pytania o tożsamość, o gender pojawiają również w innych jej kreacjach aktorskich. W Man to Man (1992) Johna Maybury’ego jest żoną, która czekając na powrót męża z wojny zaczyna się w niego przeistaczać[9]. W Constantine (2005) Tilda pojawiła się jako androgyniczny archanioł Gabriel[13].

Życie prywatne

edytuj
  • Tilda Swinton mieszka ze swoim partnerem, Sandro Koppem, oraz swoimi dziećmi w miejscowości Nairn w północnej Szkocji.
  • Do roli w Opowieściach z Narnii namawiały ją własne dzieci. Mimo to aktorka odkryła ze zdumieniem, że 7-letnie bliźniaki, Honor i Xavier, nie zamierzają oglądać filmu, w którym zagrała złą czarownicę[18].

Filmografia

edytuj

Filmy fabularne

edytuj

Seriale telewizyjne

edytuj
  • 1986: Zastrozzi: A Romance jako Julia
  • 1990: Your Cheatin’ Heart jako Cissie Crouch
  • 1992: Screenplay jako Ella / Max Gericke
  • 1992: Shakespeare: The Animated Tales jako Ophelia (głos)

Producent

edytuj

Producent wykonawczy

edytuj
  • 2006: Stephanie Daley
  • 2008: Derek
  • 2011: We Need to Talk About Kevin

Scenarzysta

edytuj
  • 2008 Derek

Nagrody i nominacje

edytuj

(Źródło: IMdB)

Tilda Swinton była wielokrotnie jurorem festiwali filmowych. Zasiadała m.in. w jury konkursu głównego na 38. MFF w Berlinie (1988), 55. MFF w Wenecji (1998) i 57. MFF w Cannes (2004). Była też członkiem jury sekcji "Cinéfondation" na 55. MFF w Cannes (2002).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Gary R.R.Swinton:Descent of the mainline Swinton family from their earliest Eadulfing ancesters.
  2. ↑ Tilda opens up.
  3. ↑ Gary R.R.Swinton:Descent of the mainline Swinton family from their earliest Eadulfing ancesters.
  4. ↑ Gary R.R. Swinton Descent of the mainline Swinton family from their earliest Eadulfing ancesters.
  5. ↑ a b c d e f g h i j Krzysztof Kwiatkowski Dwuznaczna Tilda, „Gazeta Wyborcza” dodatek „Wysokie Obcasy”, 2007-11-26.
  6. ↑ Peter Beauclerk Dewar Burke’s Landed Gentry of Great Britain – The Kingdom in Scotland, wyd. 19, t. 1, Wilmington, Delaware 2001, s. 1317, ISBN 0-9711966-0-5.
  7. ↑ Tilda Swinton Biography na www.tiscali.co.uk, dostęp 2008-02-26. tiscali.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-17)]..
  8. ↑ Notatka biograficzna Tildy Swinton w serwisie Filmweb.pl, dostęp 2005-02-25.
  9. ↑ a b c d e Agnieszka Kamrowska i Dorota Smoleń, biografia Tildy Swinton w portalu Onet.pl, dostęp 2008-02-25. film.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-13)]..
  10. ↑ Swinton, Tilda 1960(?)– - Dictionary definition of Swinton, Tilda 1960(?)– | Encyclopedia.com: FREE online dictionary [online], www.encyclopedia.com [dostęp 2017-11-27] (ang.).
  11. ↑ Cornelia Parker: 'I've always been happy to sleep with the enemy' | Art and design | The Guardian, „The Guardian”, www.theguardian.com [dostęp 2016-02-07].
  12. ↑ Swinton, Tilda 1960(?)– – FREE Swinton, Tilda 1960(?)– information | Encyclopedia.com: Find Swinton, Tilda 1960(?)– research [online], www.encyclopedia.com [dostęp 2016-02-07].
  13. ↑ a b c Ewa Szabłowska Ludzie kina – Tilda Swinton, serwis ZoneEuropa.pl, dostęp 2008-02-25. pl.zoneeuropa.tv. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-11)]..
  14. ↑ Joanna Kollbek Berlinale: dziewczynka szkolona na żołnierza, „Onet.pl Film”, 2008-02-15. film.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-18)]..
  15. ↑ 10 Actors Who Were Almost Cast in Harry Potter, popsugar.co.uk, autor: Becky Kirsch, [dostęp:] 3 czerwca 2020
  16. ↑ Festiwal Ballerina Ballroom Cinema Of Dreams, dostęp 2009-08-09 (ang.).
  17. ↑ Program festiwalu „A Pilgrimage”, dostęp 2009-08-09 (ang.).
  18. ↑ Nie chcą jej oglądać w roli czarownicy, portal „Onet.pl Film”, 2005-11-29. film.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-03)]..
  19. ↑ Evie Stephens
  20. ↑ ang. Love Is the Devil: Study for a Portrait of Francis Bacon
  21. ↑ Biała Czarownica
  22. ↑ ang. The Chronicles of Narnia: Prince Caspian
  23. ↑ ang. The Curious Case of Benjamin Button
  24. ↑ ang. The Chronicles of Narnia: The Voyage of the Dawn Treader
  25. ↑ Biała Czarownica
  26. ↑ ang. We Need to Talk About Kevin
  27. ↑ Thessaly Thacker

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Tilda_Swinton&oldid=73811217”