Teodora Krajewska
Teodora Theophila Krajewska z domu Kosmowska[1] (ur. 1854 w Warszawie, zm. 5 września 1935 tamże) – polska lekarka i nauczycielka.
.jpg) Teodora Krajewska (1896) | |
| Data i miejsce urodzenia |
1854 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
5 września 1935 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
lekarka, nauczycielka |
| Miejsce zamieszkania | |
| Narodowość | |
| Tytuł naukowy |
doktor nauk |
| Alma Mater | |
| Rodzice |
Ignacy i Seweryna z Główczyńskich |
| Małżeństwo |
Antoni Krajewski (1876–1880) |
W młodości Teodora Krajewska pracowała w szkołach i pisała powieści. W 1883 przeniosła się do Szwajcarii, gdzie zaczęła studiować medycynę. W 1892 została zatrudniona przez władze Austro-Węgier do pracy w publicznej służbie zdrowia w Bośni i Hercegowinie. Jako jedna z pierwszych kobiet, zarówno w Bośni i Hercegowinie jak i w całych Austro-Węgrzech, Krajewska leczyła głównie bośniackie muzułmanki, które uznawała za szczególnie podatne na niektóre problemy zdrowotne. Krajewska opisywała szczegółowo sytuację tamtejszych kobiet i muzułmańskie zwyczaje. Jej notatki, opublikowane w 1989, ukazywały jej protekcjonalne podejście do muzułmanów, które było wówczas powszechne. Krajewska pozostała w Bośni po rozpadzie Austro-Węgier, ale utrata wzroku zmusiła ją do odejścia na emeryturę w 1922. W 1928 wróciła do Warszawy, gdzie zmarła.
Życiorys
edytujRodzina i wykształcenie
edytujTeodora Krajewska urodziła się w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Jej ojciec Ignacy pracował w szkole, a matka Seweryna (z domu Główczyńska) wychowywała dzieci – osiem córek (siostrami Teodory Krajewskiej były: aktorka Ada Kosmowska, dentystka Zofia de Beaurain oraz magister farmacji Janina Jastrzębska)[2]. Po ukończeniu prestiżowego II Gimnazjum Żeńskiego w Warszawie Krajewska zdała egzamin nauczycielski i zaczęła uczyć arytmetyki w gimnazjum[3]. Odeszła z pracy w 1876 po wyjściu za mąż za Ignacego Krajewskiego, profesora filologii klasycznej[4]. Krajewscy przyjmowali w swoim domu przedstawicieli inteligencji. Kontakty te zainspirowały Krajewską do pisania powieści, wierszy, recenzji literackich oraz tłumaczeń[3].
Punktem zwrotnym w życiu Krajewskiej była śmierć męża w 1881. Początkowo wróciła do zawodu nauczycielki i pracowała w prywatnym gimnazjum prowadzonym przez jej ciotki. Kontynuowała również pisanie powieści[3]. Krajewska, wbrew oczekiwaniu rodziny i ówczesnej normie społecznej, nie wyszła ponownie za mąż[2]. W 1883 wyjechała do Szwajcarii, gdzie dostała się na Uniwersytet w Genewie. Początkowo studiowała fizjologię, zostając pierwszą kobietą w historii tego uniwersytetu, która pełniła rolę asystentki osoby prowadzącej zajęcia. W 1885 przeniosła się na medycynę[3]. Krajewska angażowała się w działalność polskiej diaspory w Szwajcarii, pełniła funkcję przewodniczącej Stowarzyszenia Polskich Studentów[5].
Egzaminy końcowe zdała w 1891. Rok później uzyskała stopień doktora, a jej dysertacja została uznana za najlepszą spośród obronionych[4]. Nie mogła jednak nostryfikować dyplomu ani praktykować medycyny w Warszawie[2], dlatego odpowiedziała na ogłoszenie władz Austro-Węgier, które poszukiwały lekarek do pracy w Bośni i Hercegowinie[3].
Kariera lekarska
edytuj.png)
W 1892 Teodora Krajewska została mianowana pracowniczką publicznej służby zdrowia (Amtärztin) obwodu tuzlańskiego[3][6]. Aby móc wykonywać zabiegi położnicze i ginekologiczne, odbyła szkolenie w klinice w Wiedniu. Kobiety w Austro-Węgrzech wówczas nie mogły studiować medycyny ani wykonywać zawodu lekarza, ale czyniono wyjątki, ponieważ muzułmanki w Bośni i Hercegowinie odmawiały leczenia przez mężczyzn. Krajewska była pierwszą kobietą w Bośni, która posiadała gruntowne wykształcenie w tym zakresie[4]. Przed objęciem swojej funkcji otrzymała austro-węgierskie obywatelstwo[7]. Na stanowisku zastąpiła pochodzącą z Czech Annę Bayerovą[8].
W marcu 1893 Krajewska przybyła do Tuzli, gdzie nauczyła się języka serbsko-chorwackiego. Na wizyty do oddalonych, górskich wiosek jeździła zazwyczaj na kucach; kiedy zimy były zbyt surowe dla koni, poruszała się pieszo[3]. Poza wypełnianiem obowiązków zawodowych wykładała też higienę w seminariach nauczycielskich dla dziewcząt, uczyła dzieci polskie języka polskiego w szkole dla Polaków. Występowała w sprawie zwiększania dostępności edukacji (w tym na poziomie uniwersyteckim) dla kobiet[4]. Zapotrzebowanie na jej usługi było tak duże, że władze Austro-Węgier wkrótce zatrudniły Czeszkę Bohuslavę Kreckovą, która objęła funkcję w Mostarze[3]. Przemawiając podczas Międzynarodowego Kongresu Kobiet w Berlinie (1896), Krajewska broniła kolonializmu, argumentując, że ludność Bośni i Hercegowiny potrzebowała „cywilizacji i postępu z zewnątrz”, narzuconego niejako „z góry”. Kolonialny feminizm, za którym opowiadała się Krajewska, został odrzucony przez austriackie ruchy feministyczne, wyznające bardziej liberalne poglądy[9].
Krajewska była szczególnie zainteresowana osteomalacją. W 1900 opublikowała na ten temat artykuł, w którym na podstawie 50 przypadków dowodziła, że schorzenie to było rozpowszechnione wśród muzułmanek żyjących w górach w obwodzie tuzlańskim[10]. Krajewska wskazywała, że chrześcijanki nigdy nie cierpiały na to schorzenie[11]. Jako przypuszczalne powody szerzącej się osteomalacji Krajewska wymieniała „wilgotny klimat”, „niedobory słońca”, ubóstwo, niedożywienie, „muzułmańskie zwyczaje” (zwłaszcza wydawanie za mąż dzieci, życie w odosobnieniu, zasłanianie głowy chustą, nadmierne libido muzułmanów, zbyt częste ciąże oraz przedłużający się okres karmienia piersią)[12].
W 1901 Krajewska została przeniesiona do Sarajewa, a jej miejsce w Tuzli zajęła Jadwiga Olszewska[5]. Jako pracowniczka publicznej służby zdrowia obwodu Sarajewo Krajewska regularnie podróżowała do miast Foča, Fojnica, Goražde, Vareš i Visoko. Dodatkowo, poza praktyką lekarską, Krajewska uczyła także w sarajewskich szkołach higieny, dzięki czemu poznała inną nauczycielkę i pisarkę Jagodę Truhelkę, z którą nawiązała bliską przyjaźń[3]. Zaprzyjaźniła się również z rodowitymi Bośniakami, preferując Chorwatów, ale także „postępowych muzułmanów”. Krajewska nie lubiła natomiast Serbów w związku z ich zauważalną rusofilią. Najważniejszą część jej kontaktów stanowili jednak cudzoziemcy, którzy, podobnie jak ona, napłynęli do Bośni i Hercegowiny w czasie rządów Austro-Węgier[2].
Emerytura
edytujPo I wojnie światowej, w odróżnieniu od większości należących do lokalnej elity Polaków, Krajewska nie wyjechała do nowo powstałej II Rzeczypospolitej. Jej wzrok pogorszył się w czasie wojny z powodu zaćmy; zabieg chirurgiczny, któremu poddała się w Pradze, nie przyniósł poprawy[3]. W 1922 Krajewska musiała przejść na emeryturę[2].
Po latach życia w pojedynkę ze swoim kotem Krajewska zdecydowała się opuścić „kraj i ludzi, których znała i kochała”. W 1927 wróciła do Warszawy, stolicy niepodległej już Polski. O ile w Sarajewie Krajewska była jedną z najbardziej znanych i szanowanych osób, to w Warszawie pozostawała anonimowa[2][3]. Jej siostry i ich dzieci mieszkały w południowej Polsce. W Warszawie Krajewska zajmowała się tłumaczeniem z języków południowosłowiańskich oraz działalnością w Towarzystwie Polsko-Jugosłowiańskim[4]. Poza polskim i serbsko-chorwackim mówiła po francusku, niemiecku i rosyjsku[1]. Mimo wieku i prawie całkowitej ślepoty zdecydowała się jeszcze raz odwiedzić Bośnię i Hercegowinę. Krajewska zmarła 5 września 1935 w Warszawie[3]. Razem z mężem pochowana została na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie[13].
Pamiętnik
edytujKrajewska pozostawiła po sobie szereg prac. Jej siostrzeniec, Zbigniew Danielak, zredagował i wydał w Polsce w 1989 jej pamiętnik[14]. Został on częściowo przetłumaczony na serbsko-chorwacki przez Marinę Trumić, która zmarła jednak przed zakończeniem tłumaczenia[3].
Prace Krajewskiej dotyczące jej wrażeń na temat muzułmańskich zwyczajów odzwierciedlają powszechne wtedy stereotypy[8]. Krajewska twierdziła, że muzułmanie z Bośni i Hercegowiny byli mniej inteligentni i mniej cywilizowani niż ich chrześcijańscy rodacy. Oceniając zamieszkujące Bośnię i Hercegowinę narody pod kątem postępowości ich poszczególnych ruchów narodowych, Krajewska klasyfikowała Serbów jako „nadzwyczaj inteligentnych”, Chorwatów jako „przeciętnych”, a muzułmanów jako „zbędny i obcy element”. Prace jej współpracowników z Bośni i Hercegowiny, w tym Bohuslavy Keckovej, przeczą tezom Krajewskiej i odrzucają związek pomiędzy przynależnością religijną a inteligencją[9].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Tomasz Jacek Lis, Mateusz Maleszka, Inwentarz poloników z okresu austro-węgierskiego w Archiwum Federacji Bośni i Hercegowiny. Cz. I (1981–1908), Kraków: Libron, 2015, s. 146–147, ISBN 978-83-65148-54-4.
- ↑ a b c d e f Tomasz Jacek Lis, Teodora Krajewska – bośniacka dr Quinn [online], o-historii.pl, 28 marca 2014 [dostęp 2022-03-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-01].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Dragana Tomašević, Teodora Krajewska – prva liječnica u BiH | STAV [online], stav.ba, 30 kwietnia 2017 [dostęp 2022-03-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-01] (bośn.).
- ↑ a b c d e Tomasz Jacek Lis, Bosanskohercegovacke Poljakinje: Teodora Krajewska, Zofia Kawecka i Helena Nieć, [w:] Zbornik Radova Naučna/Znanstvena konferencija Bosanskohercegovačke naučnice/znanstvenice i njihov istraživački rad, Mostar 2018, s. 400–402, ISBN 978-9958-11-148-8 [dostęp 2021-04-24] (bośn.).
- ↑ a b Fuchs 2011 ↓, s. 78.
- ↑ Fuchs 2017 ↓, s. 1.
- ↑ Fuchs 2011 ↓, s. 77–78.
- ↑ a b Fuchs 2017 ↓, s. 5.
- ↑ a b Fuchs 2017 ↓, s. 6.
- ↑ Fuchs 2011 ↓, s. 80.
- ↑ Fuchs 2011 ↓, s. 82.
- ↑ Fuchs 2011 ↓, s. 81.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: Piotruś Czajkowski, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2021-04-24].
- ↑ Teodora z Kosmowskich Krajewska: Pamiętnik. Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989
Bibliografia
edytuj- Zbigniew Danielak, Teodora Krajewska, w: Polski Słownik Biograficzny, tom XV, 1970.
- Brigitte Fuchs, Christian Promitzer, Marius Turda: Orientalizing Disease – Austro-Hungarian Policies of 'Race', Gender and Hygiene in Bosnia and Herzegovina 1874–1914. Health, Hygiene, and Eugenics in Southeastern Europe to 1945. Central European University Press, 2011. ISBN 978-9639776821.
- Brigitte Fuchs: Austria-Hungary's Civilizing Mission in Bosnia and its Positive Effects on Domestic Feminists' Demands 1890–1918. University of Cologne, 2017. (ang.).