Tadeusz Wenda
Tadeusz Apolinary Wenda h. Wendt[1] (ur. 23 lipca 1863 w Warszawie, zm. 8 września 1948 w Komorowie) – polski inżynier komunikacji, główny projektant i kierownik budowy portu Gdynia[2].
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Tadeusz Apolinary Wenda |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
23 lipca 1863 |
| Data i miejsce śmierci |
8 września 1948 |
| Zawód, zajęcie |
inżynier |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujBył synem Władysława (1820–1908), podsekretarza Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego, naczelnika Archiwum Akt Dawnych, i Justyny z Matuszewskich. Ukończył szkołę powszechną i III gimnazjum rządowe (realne) w Warszawie, następnie studia na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego[3] oraz studia w Instytucie Korpusu Inżynierów Komunikacji w Petersburgu. W 1890 uzyskał dyplom inżyniera komunikacji. Po studiach pracował jako projektant i budowniczy linii kolejowych na terenie Rosji, był kierownikiem budowy portu w Windawie, a także nadzorował przebudowę portu w Rewlu. Pomagał w budowie portu w Royan.
Po wybuchu I wojny światowej powrócił do Warszawy. W latach 1915–1919 pracował w dozorze portów Żeglugi Śródlądowej Przedsiębiorstwa Robót Publicznych. W 1920 otrzymał posadę kierownika budowy portu w Gdyni w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, a od 1932 nadzorował dalsze prace już jako urzędnik Urzędu Morskiego w Gdyni na stanowisku naczelnika Wydziału Techniczno-Budowlanego.
Z dniem 1 sierpnia 1937 przeszedł w stan spoczynku[4].
Miał syna – inż. Jerzego Wendę[2].
Zmarł w 1948. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 139-1-27)[5].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (24 lipca 1937)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)[6]
- Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)[7]
- Order Danebroga (Dania)[7]
.jpg)
Upamiętnienie
edytuj- Jego imieniem nazwano między innymi Basen II (Basen inż. Wendy), krótkie nabrzeże w gdyńskim porcie (przy kanale południowym)[3], ulicę i Zespół Szkół Mechanicznych na Grabówku.
- W 2017 rozstrzygnięto konkurs na projekt pomnika, który w 2018 - w siedemdziesiątą rocznicę śmierci Wendy - miał stanąć u nasady Mola Rybackiego, na końcu pirsu Dalmoru w Gdyni. Autorem zwycięskiego projektu jest Maciej Jagodziński-Jagenmeer[8], który przedstawił inżyniera trzymającego w prawym ręku zwoje map i plansz, a lewą ręką wskazującego na portowe nabrzeże. Ostatecznie trzymetrowy monument został odsłonięty 29 maja 2021 w setną rocznicę rozpoczęcia budowy gdyńskiego portu[9].
- 25 kwietnia 2018 w ramach obchodów 100 rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości w Gminie Jabłonna (powiat legionowski) została odsłonięta tablica upamiętniająca związek twórcy Portu Gdyni z Dąbrową Chotomowską. Uroczystego odsłonięcia tablicy z udziałem władz samorządowych, mieszkańców i komitetu organizacyjnego upamiętnienia tego związku dokonała Pani Hanna Wenda-Uszyńska, wnuczka. Tablicę umieszczono w miejscu gdzie znajdował się majątek Tadeusza Wendy[10]
- 25 kwietnia 2019 Tadeusz Wenda został Honorowym Obywatelem Gminy Jabłonna. Akt Nadania odebrała pani Hanna Wenda-Uszyńska, wnuczka. Wręczenie aktu odbyło się podczas uroczystej sesji Rady Gminy w pałacu w Jabłonnie[11].
- Rok 2021 został ogłoszony w Gdyni Rokiem Tadeusza Wendy.
- Wizerunek Tadeusz Wendy widnieje na rewersie srebrnej monety kolekcjonerskiej o nominale 10 złotych wyemitowanej przez Narodowy Bank Polski w 2022 r. z okazji setnej rocznicy budowy portu w Gdyni[12].
- Postać Tadeusza Wendy występuje w filmie i serialu Miasto z morza (2009) w reżyserii Andrzeja Kotkowskiego. Rolę tę grał Olgierd Łukaszewicz[13][14].
- Obok Kapitanatu Portu oraz blisko Dworca Morskiego w Gdyni 23 września 2022 postawiono ławeczkę upamiętniającą Tadeusza Wendę oraz Eugeniusz Kwiatkowskiego[15].
Przypisy
edytuj- ↑ Trwa budowa pomnika Tadeusza Wendy w sercu Gdyni [online], trojmiasto.pl, 5 lutego 2021 [dostęp 2021-02-05] (pol.).
- ↑ a b Tadeusz Wenda - twórca i budowniczy portu w Gdyni - skończyłby dziś 150 lat. gdynia.pl, 2013-07-23. [dostęp 2017-05-21]. (pol.).
- ↑ a b Inżynier Tadeusz Wenda: Budowniczy Gdyni. Zrobił swoje, więc musiał odejść. Interia Nowa Historia, 2015-05-28. [dostęp 2017-05-21]. (pol.).
- ↑ Dekoracja inż. T. Wendy. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 165 z 25 lipca 1937.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: Wendowie, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-06-06].
- ↑ M.P. 1928 r. nr 260, poz. 631 „za zasługi, na polu rozwoju polskiej żeglugi morskiej i przy budowie portu w Gdyni”.
- ↑ a b Tadeusz Wenda [online], Muzeum Gdynia [dostęp 2022-07-03] (pol.).
- ↑ Katarzyna Fryc W Gdyni stanie pomnik Tadeusza Wendy, budowniczego portu
- ↑ Wyborcza.pl [online], trojmiasto.wyborcza.pl [dostęp 2021-10-03].
- ↑ Wieści z naszej gminy. Informator Gminy Jabłonna. Nr 4(60) październik 2018, s. 18.
- ↑ Honorowi obywatele – Gmina Jabłonna, Powiat Legionowski [online], www.jablonna.pl [dostęp 2021-05-06] (pol.).
- ↑ 100-lecie Portu Gdynia. nbp.pl. [dostęp 2024-05-20]. (pol.).
- ↑ Miasto z morza w bazie filmpolski.pl
- ↑ Miasto z morza w bazie filmpolski.pl
- ↑ Michał Sielski: Wenda i Kwiatkowski razem na ławce. Pomnik budowniczych portu odsłonięty. trojmiasto.pl. [dostęp 2023-12-17]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Mieczysław Widernik, Wenda Tadeusz Apolinary, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego (pod redakcją Stanisława Gierszewskiego), tom IV: R–Ż (pod redakcją Zbigniewa Nowaka), Gdańsk 1997, s. 432–433.