Tadeusz Korzybski
Tadeusz Wacław Korzybski (ur. 4 czerwca 1906 w Mławie[1], zm. 1 marca 2002 w Warszawie[1]) – polski biochemik[1]. W 1946 r. wyodrębnił polski preparat penicyliny[1][2].
| |
| Data i miejsce urodzenia |
4 czerwca 1906 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1 marca 2002 |
| Zawód, zajęcie | |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujUrodził się jako drugi syn Alojzego (1869–1930), lekarza, syna właściciela majątku ziemskiego w Korzybiu Małym[2], i Zofii z Radzymińskich (1878–1924)[3], córki ziemianina z Kulan[2]. Alojzy i Zofia mieli także pierworodnego syna Stanisława i zmarłą po urodzeniu w 1910 r. córkę Jadwigę[2].
Był mężem Marianny (ur. 1909), siostry Adama Bahdaja, znanego w Polsce twórcy literatury młodzieżowej).
Zmarł w Warszawie, pochowny na cmentarzu parafialnym w Mławie.
Wykształcenie
edytujUkończył mławskie Gimnazjum im. Stanisława Wyspiańskiego[4].
Po ukończeniu studiów lekarskich na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w 1937 r. uzyskał tytuł doktora medycyny. Po studiach otrzymał asystenturę w Katedrze Fizjologii, a potem w Katedrze Histologii UJ[2][5].
Karierę naukową rozpoczął jako asystent w Katedrze Chemii Lekarskiej Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie pod kierunkiem prof. Jakuba Parnasa (lata 1937–1939)[5].
Miałem to szczęście, że mogłem brać udział w początkach burzliwego i wspaniałego rozwoju biologii chemicznej. Bowiem już w roku 1937/38 we współpracy z wielkim duńskim atomistą Nielsenem Bohrem mogliśmy użyć radioaktywny izotop fosforu 32P do badań nad właściwościami głównego energetycznego związku chemicznego wszystkich żywych komórek, zwanego w skrócie ATP (kwas adenozynotrójfosforowy). .
W 1938 r. za pomocą 32P wykazał (wspólnie z J. Parnasem) różnice w szybkości wymiany poszczególnych atomów fosforu w ATP in vivo[1][7].
W okresie okupacji niemieckiej pełnił różne funkcje naukowe w katedrach i instytutach medycznych we Lwowie; np. był pracownikiem Instytutu do Zwalczania Duru Plamistego (1941–1943)[5], którym kierował prof. Rudolf Weigl[5]. Następnie prof. Korzybski był kierownikiem Pracowni Biochemii w Klinice Gruźlicy, a potem jako profesor zatrudniony był w Katedrze Chemii Organicznej Instytutu Medycyny[5]. Przed opuszczeniem Lwowa prof. Korzybski pełnił jeszcze funkcję kierownika Katedry Chemii Organicznej Instytutu Medycyny (1944–1945)[5]. W czasie okupacji habilitował się na podstawie wykonanej w tym instytucie pracy o metabolizmie wszy na podziemnym UJK. Kierował także pracownią biochemii w Klinice Gruźlicy i Katedrą Chemii Organicznej Instytutu Medycyny[2]. Dzięki organizacji UNRRA Korzybski z Włodzimierzem Kuryłowiczem i Kazimierzem Bahatyrewiczem wyjechali na staż do Stanów Zjednoczonych i do Kanady[2]. W 1950 r. profesorowie Korzybski i Kuryłowicz otrzymali za prace nad polską penicyliną Państwową Nagrodę Naukową II stopnia[2][5]. Wreszcie w 1953 r. wieloletnie wysiłki badaczy doprowadziły do uruchomienia seryjnej produkcji penicyliny krystalicznej w Tarchomińskich Zakładach Farmaceutycznych „Polfa”[2][5].
W 1946 r. wyodrębnił polski preparat penicyliny[1][2].
Od 1954 r. był profesorem Państwowego Zakładu Higieny[1][2]. Od 1956 do 1976 r.[1] profesor w Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN[2]. Od 1973 r. członek rzeczywisty PAN[1][2][8] (według Juszkiewicza od 1971 r.[5]). Wydał także liczne prace nad streptomycyną, tetracyklinami a także nad polską terminologią biochemiczną[1]. Jest współautorem monografii „Antybiotyki” za którą w 1968 r. otrzymał zespołową Nagrodę Państwową I stopnia[1][2] Od 1984 r. – Towarzystwo Naukowe Warszawskie[1].
Podczas studiów lekarskich, w Zakładzie Fizjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, pod kierunkiem ucznia Pawłowa, Ernesta Mydella, stwierdził na psie z wygojonymi przetokami przełykową i żołądkową, że karmienie pozornie różnymi pokarmami nie wpływa na powstawanie leukocytozy trawiennej (1927–1928); praca nie została opublikowana. W tych też latach prowadził ćwiczenia z fizjologii dla studentów drugiego kursu wydziału lekarskiego i przygotowywał demonstracje wykładowe. W latach 1929–1930 w Zakładzie Histologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierowanym przez Stanisława Mazarskiego, prowadził ćwiczenia z histologii dla studentów wydziału lekarskiego. Podczas pracy w Klinice Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Jagiellońskiego (kierownik Józef Latkowski) oprócz zajęć lekarskich pracował w laboratorium chemicznym. Wykonał w tym czasie pracę o mechanizmie i znaczeniu reakcji ze złotem koloidowym w zastosowaniu do płynu mózgowo-rdzeniowego i surowicy krwi. Praca ta została przedstawiona na Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich we Lwowie w roku 1937.
Na kilka lat przed swoją śmiercią Tadeusz Korzybski podarował Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej zestaw pamiątek z rodzinnego archiwum. Są to m.in. jego fotografie i kopia dyplomu doktorskiego, zdjęcie Hallerczyków na Starym Rynku w Mławie, fotografie i dowód osobisty jego ojca Alojzego, a także album (66 pozycji) i dokumenty osobiste pisarki Zuzanny Morawskiej. Stacji Naukowej im. S. Herbsta przekazał zaś zbiory własnych pism[9].
W 1997 r. w imieniu własnym – i za zgodą żony brata Stanisława, zamieszkałej w Paryżu Teresy Korzybskiej Baudry sprzedał rodzinny grunt położony w Mławie. Nieruchomość kupiło miasto. Pieniądze – 81 949 zł – stały się kapitałem założycielskim Fundacji Oświatowej im. Korzybskich. Cała kwota została ulokowana w banku i podzielona na dwie równe części. Procenty od jednej z nich przeznaczone są na dofinansowywanie publikacji Stacji Naukowej im. Herbsta. Z odsetek od drugiej części fundowane są stypendia niezamożnym i zdolnym uczniom mławskiego I Liceum Ogólnokształcącego im. St. Wyspiańskiego w Mławie[2][4][5][9].
Nasza ludzka duma powinna być ściśle związana z głęboką skromnością. Ponadto dla nas, których wysiłki badawcze opierały się i nadal opierają się na podstawowych jednostkach – metrze, kilogramie i sekundzie, z których wynikają wszystkie inne, jest rzeczą konieczną zdawanie sobie sprawy, że poza światem naszych zainteresowań jest kilka wielkich i bardzo ważnych światów pozaprzyrodniczych, światy różnych rodzajów sztuki z niesemantyczną muzyką na czele i wielkie światy ludzkiej wiedzy humanistycznej.
Jeszcze w wieku 70 lat zdał egzamin na prawo jazdy. Z podróży po Polsce i Europie przywoził fotografie i własnoręczne szkice[10].
Działalność edukacyjna
edytujPracował nad fosfolipidami, lipidami prątka gruźlicy, metabolizmem owadów[1].
Był promotorem kilku prac doktoranckich na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, w Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN, oraz dawnej Akademii Medycznej w Warszawie. Był recenzentem prac doktorskich i habilitacyjnych (około 70) w Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN, Inst. Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu, Inst. Biologii Doświadczalnej PAN w Warszawie, Gdańsku, Lublinie, Politechnice Gdańskiej, Instytucie Antybiotyków w Warszawie.
W roku 1961 zorganizował Komisję Słownictwa Biochemicznego i kierował jej pracami zakończonymi uchwaleniem w roku 1964 reguł terminologicznych przez Polskie Towarzystwo Biochemiczne.
Przygotował artykuły z dziedziny biochemii dla Wielkiej Encyklopedii PWN. Prowadził wykłady w ramach kursów podstaw biochemii dla lekarzy i pracowników naukowych. Od 1964 r. kierował pracami naukowymi pracowników Zakładu Biochemii Porównawczej Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN.
Był członkiem Rady Naukowej Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN, Instytutu Antybiotyków, obecnie Instytutu Farmaceutycznego w Warszawie, a także Komitetu Badań i Prognoz Polska 2000, jak również Komisji Perspektywicznego rozwoju Podstawowych Nauk Lekarskich PAN.
Bibliografia publikacji prof. Korzybskiego liczy ok. 130 pozycji[2][5]. Obejmuje zarówno rezultaty badań nad penicyliną, jak też streptomycyną, prątkiem gruźlicy, metabolizmem owadów czy polską terminologią biochemiczną[2].
Był także członkiem założycielem oraz przewodniczącym Komisji do Spraw Słownictwa Biochemicznego[5]. Opracował niektóre hasła do Słownika Wyrazów Obcych oraz do Wielkiej Encyklopedii Powszechnej. Przy opracowaniu Encyklopedii był jej konsultantem naukowym[5].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Oficerski Orderu Polski Odrodzonej (22 lipca 1951)[11]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (13 stycznia 1955)[12]
- Odznaka „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”
Nagrody
edytuj- 1950 – Państwowa Nagroda Naukowa II stopnia (zespołowa) w dziedzinie nauk lekarskich za prace nad antybiotykami oraz za naukowe kierownictwo przy uruchomieniu fabryki penicyliny[13]
- 1965 – zespołowa nagroda Państwowej Rady dla Spraw Pokojowego Wykorzystania Energii Jądrowej za badania nad biosyntezą fosfolipidów
- 1968 – Nagroda Państwowa I stopnia (zespołowa) w dziedzinie nauki za udział w opracowaniu dzieła o antybiotykach „Antibiotics, origin, nature, and properties” Tom I i II
Upamiętnienie
edytujRada Miasta Mława ustanowiła rok 2016 Rokiem Tadeusza Korzybskiego z okazji 110. rocznicy narodzin naukowca[9][14]. W jego rodzinnym mieście co roku organizowane jest Święto Nauki im. Tadeusza Korzybskiego organizowane przez Towarzystwo Miłośników Twórczości Tekli Bądarzewskiej oraz Powiatowy Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Mławie[15]. W 2016 roku w mławskim Miejskim Domu Kultury odbyła się wystawa prac Tadeusza Korzybskiego pt. „Szkice architektoniczne i impresje z podróży po Czechosłowacji i Polsce”[16].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m Korzybski Tadeusz Wacław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-12-20].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q 4studio, Tygodnik Ciechanowski : Personalia [online], www.tc.ciechanow.pl [dostęp 2017-12-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-22].
- ↑ Tadeusz Wacław Korzybski M.J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego [dostęp 2024-08-24].
- ↑ a b 4studio, Tygodnik Ciechanowski : Tematyka społeczna [online], www.tc.ciechanow.pl [dostęp 2017-12-20].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Ryszard Juszkiewicz, Prof. dr hab. Tadeusz Korzybski 4 czerwca 1906 – 1 marca 2002, „Rocznik Mazowiecki 18”, 2006, s. 173–181.
- ↑ a b Duma i skromność, Tygodnik Ciechanowski, 22 marca 2002 [zarchiwizowane 2017-12-22].
- ↑ Hevesy G., Korzybski T., Parnas J.K. – Badania nad przemianą kwasu adcnilowego w ustroju zwierzęcym (1938), Spraw. Tow. Nauk., Lwów , 18, 112–113; Korzybski T., Parnas J.K. – Uber Abbau und Wiederaufbau der Adenylsaure im Warmbliitermuskel (1938), Z. Physiol. Chem. 255, 195–204; Korzybski T., Parnas J.K. – Observation sur les échanges des atomes du phosphore renfermés dans l’ acide adénosinetriphosphorique, dans l’animal vivant, a l’aide du phosphor marqué par du radiophosphore 32P (1939), Bull. Soc. Chim. Biol., 21, 713–716.
- ↑ Korzybski Tadeusz [online], PAN [dostęp 2024-04-25].
- ↑ a b c Net P.C., 2016 rok – Rokiem Tadeusza Korzybskiego w Mławie [online], www.mlawa.pl [dostęp 2017-12-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-22].
- ↑ Zofia Zielińska, Tadeusz Korzybski – wspomnienia, „Postępy biochemii”, 24 kwietnia 2002.
- ↑ M.P. z 1951 r. nr 76, poz. 1043 „za zasługi w pracy naukowej i zawodowej”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 99, poz. 1387 - Uchwała Rady Państwa z dnia 13 stycznia 1955 r. nr 0/113 - na wniosek Ministra Zdrowia.
- ↑ Przyznanie Państwowych Nagród Naukowych i Artystycznych. „Nowa Kultura”. Rok I, Nr 19, s. 2, 6 sierpnia 1950. Warszawa: Związek Literatów Polskich. [dostęp 2024-08-24].
- ↑ Jurek, Rok Tadeusza Korzybskiego, „Codziennik mławski – Mława”, 11 stycznia 2016 [dostęp 2017-12-20].
- ↑ Admin, Konkurs i warsztaty. II edycja mławskiego Świeta Nauki im..., „Codziennik mławski – Mława”, 19 grudnia 2017 [dostęp 2017-12-20].
- ↑ Admin, Tadeusz Korzybski – nie tylko naukowiec ale i artysta, „Codziennik mławski – Mława”, 2 listopada 2016 [dostęp 2017-12-20].
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Korzybski, Syntetyczna penicylina, Lekarski Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1947 [dostęp 2017-12-20].
- Tadeusz Korzybski, Metody badania penicyliny, Prasa Wojskowa, 1949 [dostęp 2017-12-20].
- Tadeusz Korzybski, Zserowacenie gruźlicze: Różnice barwliwości ciał tłuszczowych pochodzących z sera gruźliczego i z tkanki, w której ser powstał, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1950 [dostęp 2017-12-20].
- Tadeusz Korzybski, Zuzanna Kowszyk-Gindifer, Włodzimierz Kuryłowicz, Antybiotyki: pochodzenie, rodzaje i właściwosci, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1977 [dostęp 2017-12-20].
- Tadeusz Korzybski, Zuzanna Kowszyk-Gindifer, Wlodzimierz Kurylowicz, Antibiotics: Origin, Nature and Properties, Elsevier, 3 września 2013, ISBN 978-1-4832-2305-6 [dostęp 2017-12-20] (ang.).