Wikipedia

Krynki

miasto w województwie podlaskim
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Krynki.

Krynki – miasto w Polsce, w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krynki.

Krynki
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Krynki od strony południowej, po prawej widoczna cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

sokólski

Gmina

Krynki

Prawa miejskie

przed 1518, 2009

Burmistrz

Jolanta Gudalewska

Powierzchnia

3,84[1] km²

Populacja (01.01.2024)
• liczba ludności
• gęstość


2132[1]
555,2 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 85

Kod pocztowy

16-120

Tablice rejestracyjne

BSK

Położenie na mapie gminy Krynki
Mapa konturowa gminy Krynki, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Krynki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawędzi u góry znajduje się punkt z opisem „Krynki”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Krynki”
Położenie na mapie powiatu sokólskiego
Mapa konturowa powiatu sokólskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Krynki”
Ziemia53°15′55,00″N 23°46′19,89″E/53,265278 23,772192
TERC (TERYT)

2011044

SIMC

0032655

Urząd miejski
ul. Garbarska 16
16-120 Krynki
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Krynki uzyskały lokację miejską przed 1518 rokiem[2], zdegradowane w 1950 roku[3], ponowne nadanie praw miejskich w 2009 roku. Miasto królewskie lokowane przed 1518 rokiem, położone było w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego[4].

Miejsce obrad sejmików ziemskich województwa mścisławskiego w 1659 roku[5].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.

Historia

edytuj

W 1429 roku zbudowano dwór książęcy przy drodze z Krakowa do Grodna. W 1434 roku w kryńskim dworze zorganizowano spotkanie Władysława Jagiełły z wielkim księciem litewskim Zygmuntem Kiejstutowiczem. W 1509 roku Zygmunt Stary nadał Krynkom herb, a w roku 1522 ufundował kościół. Prawa miejskie nadano w roku 1569 (bądź potwierdzono prawa nadane w początku wieku). Miasto rozwijało się dynamicznie. Pod koniec XVI wieku rozróżniano Stare i Nowe Miasto, powstawały wsie – przedmieścia. Krynki znajdowały się w ekonomii grodzieńskiej.

Przez Krynki wielokrotnie przechodziły rozmaite wojska. W 1706 roku, podczas wojny północnej w mieście zatrzymał się król Szwecji Karol XII.

W Krynkach od początku XVI wieku zaczęli osiedlać się Żydzi. Otrzymali w 1639 roku przywilej na założenie synagogi, cmentarza i mykwy, a także na rozwijanie handlu, budowę oberż i produkcję alkoholu. W 1789 roku w mieście mieszkało ok. 700 Żydów. Miejscowa gmina żydowska była większa od białostockiej i należała do najliczniejszych w tej części kraju. W II poł. XVIII wieku administratorem ekonomii grodzieńskiej został słynny reformator, podskarbi Antoni Tyzenhauz. Dzięki niemu przebudowano miasto nadając mu oryginalny układ przestrzenny z sześciobocznym rynkiem (placem gwiaździstym) oraz dwunastoma ulicami promieniście zeń wybiegającymi. Układ ten zachował się do dziś i jest to jedyny taki rynek w Polsce. Po rozbiorach Polski Krynki znalazły się na terenie Imperium Rosyjskiego (zabór rosyjski)[6].

W XIX wieku rozwinął się w mieście przemysł. Powstawały manufaktury włókiennicze, głównie za sprawą Żydów i Niemców z Królestwa Polskiego. Największa była manufaktura Lipharta (założona w 1860 roku) zatrudniająca 106 pracowników. Rozwój przemysłu spowodował szybki wzrost liczby mieszkańców – do 3336 w 1878 roku. Ponad 80% stanowili Żydzi. Kryzys ekonomiczny lat 80. XIX wieku spowodował upadek włókiennictwa, natomiast przyczynił się do rozwoju garbarstwa. Liczba mieszkańców stale rosła, osiągając 10 000 w 1914 roku (90% stanowili Żydzi). Powstały liczne organizacje żydowskie. W Krynkach działało kilkanaście chederów (podstawowych szkół religijnych) i jedna jesziwa (szkoła średnia).

Na przełomie XIX i XX wieku w miasteczku rozwinął się silny ruch robotniczy, miasto stało się ogniskiem zapalnym ruchów strajkowych, w których wzięli udział polscy i żydowscy robotnicy. W 1905 roku garbarze kryńscy zorganizowali strajk powszechny, w wyniku którego robotnicy na kilka dni przejęli władzę nad miastem (wydarzenie określane mianem „republiki kyńskiej/kryneckiej”)[6].

Po I wojnie światowej miasto odbudowywało się z trudem. Duża grupa Żydów wyjechała do Ameryki i Palestyny. Liczba ludności zmalała o połowę. W 1920[potrzebny przypis] roku, już po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Krynki znalazły się na terenie powiatu grodzieńskiego położonego w województwie białostockim.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 5206 osób, wśród których 886 było wyznania rzymskokatolickiego, 801 prawosławnego, 6 ewangelickiego, 1 greckokatolickiego a 3495 mojżeszowego, 3 mahometan i 17 bezwyznaniowców. Jednocześnie 1083 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 703 białoruską, 1 niemiecką, 3400 żydowską, 17 rosyjską, 1 gruzińską i 1 litewską. Były tu 734 budynki mieszkalne[7].

W czasie kampanii wrześniowej stacjonowała tu 13 eskadra towarzysząca[8].

Po dwuletniej okupacji radzieckiej, w czerwcu 1941 roku miasto zajęli Niemcy. 21 grudnia 1941 roku okupanci utworzyli getto[9]. Przeszło przez nie ok. 6 tys. Żydów[10]. 2 listopada 1942 roku ok. 5 tys. Żydów z Krynek wywieziono do obozu przejściowego w Kiełbasinie pod Grodnem[10][11]. Getto szczątkowe zlikwidowano 24 stycznia 1943 roku[10]. Kryneccy Żydzi trafili do obozu zagłady w Treblince[11].

Między 21 a 24 lipca 1944 roku wojska 35 Korpusu Strzeleckiego 3 Armii Radzieckiej dowodzone przez generała majora Wiktora Żołudiewa toczyły walki o zdobycie umocnionego węzła obrony niemieckiej w Krynkach i okolicach. W trakcie inspekcji pierwszej linii atakujących wojsk pojazdy dowództwa korpusu dostały się pod ogień niemieckiej artylerii w wyniku czego poległ dowódca korpusu i kilkunastu towarzyszących mu oficerów i żołnierzy. W wyniku walk 35 Korpus Strzelecki wsparty przez siły 40 Korpusu Strzeleckiego generała porucznika Władimira Kuzniecowa zdobył miasto[12][13][14].

Osobny artykuł: Walki o Krynki.

Zniszczone w większej części miasto nigdy nie odzyskało dawnej świetności. W 1950 roku odebrano mu prawa miejskie, które przywrócono w 2009 roku[6][15][16]. Mieszkańcy Krynek trudnią się głównie rolnictwem. Miejscowość jest znana w regionie z produkcji wody źródlanej. Współcześnie Krynki są zamieszkałe niemal wyłącznie przez Polaków, którzy stanowią ponad 96% mieszkańców Krynek[potrzebny przypis].

W Krynkach mieszkał pisarz polsko-białoruski Sokrat Janowicz. Z Krynek pochodził także polski malarz Andrzej Szonert.

W miejscowości urodziła się także tworząca w jidysz poetka i pisarka Sara Fel-Jelin[17].

Honorowym obywatelem Krynek jest Tomasz Miśkiewicz[18].

Osobne artykuły: Strażnica WOP Krynki i Placówka Straży Granicznej w Krynkach.

Demografia

edytuj
  • Piramida wieku mieszkańców Krynek w 2014 roku[19].


 

Zabytki

edytuj

W centralnej części Krynek znajduje się oryginalne, jedyne takie w Polsce i jedno z dwóch na świecie (drugie w Paryżu) rondo, od którego odchodzi promieniście 12 ulic[15][20].

Galeria

edytuj

Ludzie związani z Krynkami‎ ‎

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Krynkami‎.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
  2. ↑ Cecylia Bach-Szczawińska, Z dziejów Krynek w XVI wieku, „Studia Podlaskie”, 20, 2012, s. 11, DOI: 10.15290/sp.2012.20.01, ISSN 0867-1370 [dostęp 2023-03-04] (pol.).
  3. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 44–45.
  4. ↑ Stanisław Alexandrowicz, Geneza i rozwój sieci miasteczek Białorusi i Litwy do połowy XVII w., „Acta Baltico-Slavica”, t. 7, 1970, s. 92.
  5. ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33, na czas okupacji rosyjskiej sejmiki województwa mścisławskiego przeniesiono z Mścisławia do Krynek.
  6. ↑ a b c Historia [online], Miasto i Gmina Krynki, 30 października 2016 [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  7. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 30.
  8. ↑ Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991, s. 349. ISBN 83-206-0795-7.
  9. ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 912.
  10. ↑ a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 259. ISBN 83-01-00065-1.
  11. ↑ a b Yitzhak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 397. ISBN 978-0-253-21305-1.
  12. ↑ Dolata 1971 ↓, s. 591.
  13. ↑ Dolata i Jurga 1977 ↓, s. 247.
  14. ↑ Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, 1988, s. 74, ISBN 83-217-2709-3.
  15. ↑ a b Bo Krynki są jak Paryż [online], Gazeta Współczesna, 9 stycznia 2009 [dostęp 2023-03-04] (pol.).
  16. ↑ Dz.U. z 2008 r. nr 137, poz. 860 (INFOR, fotokopia).
  17. ↑ Cecylia Bach-Szczawińska, Emil Majuk, Krynki, [w:] Szlakami sztetli. Podróże przez zapomniany kontynent, Lublin: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, 2015, s. 36, ISBN 978-83-61064-93-0.
  18. ↑ Życiorys – Muzułmański Związek Religijny w RP [online], mzr.pl [dostęp 2023-08-17].
  19. ↑ Krynki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  20. ↑ Adam Czesław Dobroński, Miasta województwa podlaskiego, Białystok 2014, s. 181, ISBN 978-83-64505-00-3.

Bibliografia

edytuj
  • Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939-1945. Warszawa: 1977.
  • Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: 1971.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Krynki&oldid=75374163”