Su-27

Su-27 (kod NATO – Flanker) – współczesny radziecki/rosyjski jednomiejscowy samolot myśliwski przechwytujący, przeznaczony także do wywalczania przewagi w powietrzu.

Su-27

Dane podstawowe
Państwo	ZSRR / Rosja
Producent	Zakłady Lotnicze Irkut, Nowosybirskie Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego, Komsomolskie Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego
Konstruktor	Suchoj
Typ	Myśliwiec przechwytujący, mogący pełnić zadania myśliwca przewagi powietrznej
Konstrukcja	średniopłat o konstrukcji metalowej, półskorupowej, podwozie trójpodporowe – wciągane w locie
Załoga	1 (2 w wersji szkolno-bojowej)
Historia
Data oblotu	20 czerwca 1977
Lata produkcji	1980-2019
Dane techniczne
Napęd	2 silniki turbowentylatorowe dwuprzepływowe Saturn Liulka AŁ-31F
Ciąg	każdy 75,53 kN (normalny) 122,58 kN (z dopaleniem)
Wymiary
Rozpiętość	14,70 m
Długość	21,60 m (bez wysięgnika) 21,80 (z wysięgnikiem)
Wysokość	5,50 m
Powierzchnia nośna	64,00 m²
Masa
Własna	16 380 kg
Startowa	22 700 kg (normalna) 29 000 kg (maksymalna)
Uzbrojenia	6000 kg na 10 węzłach
Zapas paliwa	6500 kg (w wewnętrznych zbiornikach)
Osiągi
Prędkość maks.	1350 km/h (ok. 1,3 Ma) (na poziomie morza) 2450 km/h (2,3 Ma) (na dużych wysokościach)
Prędkość przelotowa	1000 km/h
Prędkość wznoszenia	250 m/s
Pułap	19 000 m
Pułap praktyczny	17 500 m
Zasięg	3750 km
Rozbieg	750 – 800 m
Dobieg	650 – 700 m
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 działko GSz-31-1 kal. 30 mm kierowane pociski rakietowe R-27R (kod NATO: AA-10A Alamo-A) R-27T – (kod NATO: AA-10B Alamo-B) R-27RE (kod NATO: AA-10C Alamo-C) R-73 (kod NATO: AA-11 Archer) R-60 (kod NATO: AA-8 Aphid)
Użytkownicy
Angola, Białoruś, Chiny, Kazachstan, Etiopia, Erytrea, Indonezja, ZSRR/Rosja, Ukraina, Uzbekistan, Wietnam
Rzuty

Historia

W związku ze zmianą koncepcji użycia lotnictwa myśliwskiego pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku w ZSRR rozpoczęto pracę nad przechwytującymi samolotami myśliwskimi, które miały stanowić przeciwwagę dla amerykańskich samolotów myśliwskich McDonnell Douglas F-15 Eagle.

W 1969 roku w Związku Radzieckim ogłoszono konkurs na samolot myśliwski zdolny do walki z samolotem amerykańskim o parametrach, na których podstawie opracowano Eagle’a. Parametry i wymagania tego samolotu zostały zawarte w programie PFI (Perspektiwnyj Frontowoj Istrebitiel – przyszłościowy myśliwiec frontowy).

Gdy podano parametry, które miał spełniać samolot, z prac nad projektem wycofał się Pawieł Suchoj. Uznał, że tych wytycznych nie da się spełnić w ZSRR. Jednak konstruktorzy z jego biura Oleg Samojtowicz oraz Walerij Nikołajenko i Władimir Antonow opracowali samolot i przedstawili do konkursu. Do konkursu na ten samolot przystąpiły trzy zespoły konstruktorów: Aleksandra Jakowlewa przedstawił projekt samolotu Jak-45; Artioma Mikojana – MiG-29 i Pawła Suchoja – T-10 (później nazwany Su-27). Pierwszy z tych projektów odrzucono od razu, a do dalszych prac skierowano samolot MiG-29, który miał stanowić lekką wersję myśliwca przechwytującego oraz Su-27 – ciężką wersję myśliwca.

Po ustaleniach dokonanych w konkursie pracom konstrukcyjnym w biurze Suchoja nadano znacznego przyspieszenia, tak że pierwszy prototyp samolotu, który nazwano T-10 był gotowy pod koniec maja 1977 roku, a oblotu dokonano 20 czerwca 1977 roku na lotnisku Instytutu Prób w Locie w mieście Żukowski (Ramienskoje).

Prototyp samolotu wykazał sporo braków, m.in.: brak dostatecznej wytrzymałości konstrukcji, występowanie nadmiernych oporów aerodynamicznych i drgań skrzydeł, oraz zbyt duża masa własna.

Po gruntownym przekonstruowaniu prototypu i pozytywnych wynikach prób w 1980 roku, rozpoczęła się produkcja w Zakładzie im. Jurija Gagarina w Komsomolsku nad Amurem serii informacyjnej 5 sztuk na podstawie prototypu T-10. Samolot wtedy otrzymał oznaczenie Su-27. Produkcja tej serii trwała do 1982 roku, lecz wraz z nią prowadzono dalsze prace nad kolejnym prototypem, oznaczonym jako T-10S.

Następnie 1982 roku ruszyła produkcja seryjna Su-27 (kod NATO – Flanker-B) na podstawie prototypu T-10S. Pierwsze samoloty seryjne służyły nadal do prowadzenia prób. Dalej również rozwijano ten samolot i budowano kolejne wersje samolotów. Samoloty produkowano w dwóch niemal nieróżniących się od siebie modyfikacjach: Su-27S przeznaczonych dla Sił Powietrznych i Su-27P – dla lotnictwa Obrony Powietrznej.

Pierwszą wersją po wersji produkcyjnej był dwumiejscowy samolot szkolno-bojowy Su-27UB (kod NATO – Flanker-C), który był przeznaczony do szkolenia i treningu przy zachowaniu pełnych możliwości bojowych. Samolot ten został oblatany 7 maja 1985 roku. Maszyna ta pomimo swojego przeznaczenia posiada pełne uzbrojenie i może być użyta w charakterze samolotu bojowego. W wersji tej, nie zmieniając rozmiarów samolotu, z przodu zabudowano dwumiejscową kabinę, a dla zrównoważenia większego przodu kadłuba, podniesiono usterzenie pionowe i samolot Su-27UB jest wyższy o 42 cm, powiększono też hamulec aerodynamiczny na grzbiecie samolotu. Zmiany te powodują, że samolot dwumiejscowy jest o około 1500 kg cięższy oraz ma niższe parametry od jednomiejscowego Su-27.

W maju 1989 roku po raz pierwszy pokazano samolot Su-27 i jego wersję Su-27UB na salonie lotniczym w Paryżu. Później był on wystawiany wielokrotnie, m.in.: w Singapurze, Farnborough (Wielkiej Brytanii), Abbotsford (Kanada), Oklahoma City (USA), Dubaju (Zjednoczone Emiraty Arabskie). W Polsce samolot pokazano w sierpniu 1991 roku w Poznaniu.

W połowie 1991 r. pierwsze Su-27 sprzedano za granicę: 8 sztuk Su-27SK otrzymały Chiny, a w 1992 roku dalsze 16 sztuk. Trwały także rozmowy na temat sprzedaży samolotów Su-27 do innych krajów, lecz ostatecznie nie doszło do ich sprzedaży. Oprócz Chin w latach 2003–2010 sprzedano jedynie 5 sztuk do Indonezji, pozostałe transakcje do Etiopii (17 sztuk) i Erytrei (2) i Angoli (2) obejmowały samoloty używane. Większym powodzeniem cieszyły się dopiero wielozadaniowe Su-30.

Po rozpoczęciu produkcji seryjnej i wprowadzeniu go do uzbrojenia trwały nadal prace nad kolejnymi wariantami samolotu Su-27, które jednak ze względu na duże różnice w stosunku do poprzednika otrzymały już nowe oznaczenia: Su-30, Su-33, Su-34, Su-35 i Su-37.

Podstawowe wersje samolotu Su-27

• T-10 – pierwsza seria prototypowa
• T-10S – docelowa seria prototypowa
• P-42 – odciążony egzemplarz na potrzeby ustanowienia rekordów.
• Su-27 – seryjna wersja samolotu, oznaczana także jako Su-27S
• Su-27P – docelowa seryjna wersja samolotu używana przez lotnictwo obrony powietrznej.
• Su-27SK – seryjna wersja eksportowa samolotu Su-27S, dla Chin (36 sztuk, na licencji zmontowano ok. 95–105 sztuk z dostarczonych zestawów jako Shenyang J-11), Wietnamu (7 sztuk) i Indonezji (2 sztuki)
• Su-27UB – seryjna wersja dwumiejscowa
• Su-27UBK – seryjna wersja eksportowa samolotu Su-27UB dla Chin (40 sztuk) i Wietnamu (7 sztuk, dwa utracono przed dostarczeniem).
• Su-27M (Su-35) – prototypowa wersja rozwojowa Su-27, samolot wielozadaniowy o marketingowej nazwie Su-35 z radarem ze skanowaniem fazowym, nową elektroniką i uzbrojeniem. Jeden z prototypów nosił nazwę Su-37 i był napędzany silnikami ze sterowanym wektorem ciągu oraz posiadał przednie skrzydełka.
• Su-27SM – seryjna modernizacja samolotów Su-27
• Su-27SM3 – nowo wyprodukowane Su-27SM dla lotnictwa FR (12 sztuk)
• Su-27SKM – seryjna wersja eksportowa samolotu Su-27SM dla Indonezji (3 sztuki)
• Su-27SM2 – prototypowa modernizacja samolotów Su-27 (prototyp znany jako Su-27BM lub Su-35 – nazwa ta użyta została po raz drugi). Prototyp oblatany w lutym 2008 roku ma nowoczesny radar Irbis, zastosowano nowy silnik ze sterowanym wektorem ciągu AL-41F1A, zredukowano odbicie fal elektromagnetycznych, zastosowano w pełni obsługę systemu fly-by-wire, zmniejszono masę samolotu poprzez zastosowanie materiałów kompozytowych, zmodernizowano tradycyjną kabinę pilota na rzecz kokpitu typu „glass cockpit” gdzie zamiast analogowego oprzyrządowania zastosowano aktywne ekrany LCD, zwiększono widoczność kabiny poprzez podwyższenie i przeprojektowanie owiewki kabiny. Z płatowca usunięto przednie skrzydełka oraz zwiększono wloty powietrza, zapewniając nowym silnikom odpowiednie optymalne warunki pracy na małych wysokościach.

---

• T-10K – trzy prototypy przebudowane do wersji pokładowej
• Su-27K (Su-33) – seryjna pokładowa wersja samolotu Su-27 (24 sztuki)
• Shenyang J-15 – nielicencyjna kopia Su-33 na bazie J-11 i prototypu T-10K (przynajmniej 2 sztuki)
• Su-27KUB – dwumiejscowa wersja Su-27K z układem miejsc jak w Su-34
• Su-27IB (Su-34) – seryjna dwumiejscowa uderzeniowa modyfikacja Su-27 z miejscami obok siebie (1 sztuka oblatana 29 kwietnia 1999)

---

• Su-27PU (Su-30) – seryjny ciężki dwumiejscowy samolot przechwytujący, zbudowany na bazie płatowca Su-27UB, po przyjęciu na uzbrojenie oznaczony Su-30(oblatany 31 grudnia 1989, wersja seryjna 14 kwietnia 1992, ok. 5 sztuk)
• Su-30M – prototypowa wersja rozwojowa samolotu Su-30
• Su-30M2 – seryjna wersja na bazie Su-30MK2 dla Rosji (20 sztuk)
• Su-30SM – seryjna wersja na bazie Su-30MKI dla Rosji (116 sztuk) i Białorusi (12 sztuk)
• Su-30K – eksportowa wersja samolotu Su-30 dla Indii (18 sztuk)
• Su-30MK – wstępna wielozadaniowa wersja samolotu Su-30M oferowana na eksport
• Su-30MKK – eksportowa wersja samolotu Su-30MK dla Chin (76 sztuk) oraz Indonezji (2)
• Su-30MK2 – eksportowa wersja rozwojowa samolotu Su-30MKK dla Chin (24), Wenezueli (24 MKV), Wietnamu (24 MK2V), Indonezji (15) i Ugandy (6)
• Su-30MKI – eksportowa wersja samolotu Su-30MK dla Indii (272 sztuki)
• Su-30MKM – eksportowa wersja samolotu Su-30MKI dla Malezji (18 sztuk)
• Su-30MKA – eksportowa wersja samolotu Su-30MKI dla Algierii (58 sztuk)

Służba w lotnictwie

Kraje użytkujące samolot Su-27 i Su-30

Pierwsze seryjne samoloty Su-27 otrzymało Centrum Przygotowania Bojowego Pilotów Sił Powietrznych w Lipiecku, a następnie w grudniu 1984 roku pułk myśliwski stacjonujący w pobliżu Komsomolska nad Amurem.

Oficjalnie samolot Su-27 został przyjęty na uzbrojenie w 1985 roku. Wtedy też zaczęto je wprowadzać do następnych pułków myśliwskich.

W momencie rozpadu ZSRR część tych samolotów została przyjęta przez siły zbrojne państw powstałych w wyniku rozpadu ZSRR. W ten sposób samoloty te znalazły się na wyposażeniu lotnictwa Ukrainy, Białorusi i Kazachstanu.

Ponadto samoloty te znalazły się na wyposażeniu lotnictwa chińskiego, które zakupiło je w Rosji, a także podjęło ich produkcję licencyjną. Maszyny oznaczone w Chinach jako J-11 zakupił Wietnam. Samolotami wersji Su-30MK, zakupionymi w Rosji, dysponuje również lotnictwo Indii.

W latach 1991–1994 Białoruś odsprzedała USA 4 tego typu samoloty.

Po raz pierwszy samoloty Su-27 wzięły udział w działaniach bojowych w trakcie konfliktu gruzińsko–abchaskiego. W dniu 19 marca 1993 roku gruzińska obrona przeciwlotnicza zestrzeliła w pobliżu Suchumi rosyjski samolot Su-27 rakietą przeciwlotniczą. Jest to pierwszy znany przypadek zestrzelenia samolotu tego typu.

Samoloty te brały udział w wojnie Etiopii z Erytreą (1998–2000). Etiopskie Su-27 wykonywały misje patrolowe, a także służyły jako eskorta myśliwska dla samolotów MiG-21 i MiG-23, których używano jako bombowce. W czasie wykonywania tych misji udało im się zestrzelić cztery MiG-i 29 Erytrei, stąd nadano im przydomek „MiG Killers”. Część z etiopskich Su-27 była pilotowana przez ukraińskich i rosyjskich instruktorów. Etiopia posiadała i w dalszym ciągu posiada 6 samolotów tego typu. Po wojnie Erytrea zakupiła kilka Su-27 w Rosji.

Su-27 jest używany w czasie Rosyjskiej Inwazji na Ukrainę. Dnia 7.05.2022 do sieci trafiło nagranie przedstawiające atak dwóch Su-27 Ukrainy na słynną Wyspę Węży na Morzu Czarnym.

Opis konstrukcji

Samolot Su-27 jest jednomiejscowym samolotem myśliwskim przechwytującym, przeznaczonym do przechwytywania celów powietrznych, zwłaszcza nisko latających, w każdych warunkach atmosferycznych. Samolot jest zbudowany w układzie dwusilnikowego, wolnonośnego średniopłata. Konstrukcja metalowa, głównie stopy aluminium z wykorzystaniem stopów tytanu.

Kadłub samolotu, o wygiętej osi i zmiennym przekroju, ma konstrukcję półskorupową. Struktura kadłuba wykonana jest w zasadzie ze stopów aluminium, a w tylnej części gondoli silnikowych zastosowano stopy tytanu. Kadłub w części dziobowej stanowi kompozytowa owiewka, za którą znajduje się antena radaru wraz z układem mechanizmu przeszukiwania oraz modułami elektroniki radaru. Część ta odchyla się do góry. Przednia część kadłuba o przekroju owalnym jest pochylona do dołu dla zapewnienia dobrej widoczności z kabiny.

Skrzydła samolotu są trójdźwigarowe, z pomocniczymi dźwigarami przednim i tylnym. Całkowicie metalowe skrzydła, są wykonane ze stopów aluminium, mają obrys pasmowy, z dodatnim skosem krawędzi natarcia skrzydła podstawowego. Strukturę skrzydła uzupełniają żebra prostopadłe do płaszczyzny dźwigarów. Mniej więcej w połowie rozpiętości skrzydła oraz w jego końcówce znajdują się dodatkowe żebra równoległe do osi podłużnej samolotu, wzmacniające skrzydła w punktach mocowania podwieszeń. Wewnątrz skrzydeł przestrzeń pomiędzy dźwigarami wypełniają integralne zbiorniki paliwa z charakterystycznymi podłużnymi wziernikami służącymi do kontroli i wymiany wypełniającej je pianki. Na końcach skrzydeł znajdują się stałe wyrzutnie pocisków rakietowych, będące jednocześnie wysięgnikami wyważającymi.

Usterzenie o konstrukcji metalowej jest zamontowane na podłużnych belkach, które przylegają z boku do silników. Oba usterzenia mają obrysy trapezowe o dużych dodatnich skosach. Powierzchnie sterowe są poruszane siłownikami hydraulicznymi. Usterzenie pionowe, o dużych statecznikach i niewielkich powierzchniach sterowych jest zdwojone. Stateczniki pionowe dwudźwigarowe o dźwigarach mocowanych do wręg zaskrzydłowych. U nasady obu stateczników pionowych znajdują się chwyty powietrza dla układu chłodzenia wyposażenia pokładowego. Usterzenie poziome płytowe, o działaniu różnicowym zastępującym równocześnie lotki.

Napęd stanowią dwa silniki turbinowe dwuprzepływowe Lulka AL-31F zaprojektowane w przedsiębiorstwie badawczo-produkcyjnym Saturn. Do silników stosowana jest nafta lotnicza typu T-1, TS-1 i RT.

Podwozie trójpodporowe z kołem przednim, chowane w locie. Wszystkie golenie mają amortyzatory olejowo-powietrzne. Podwozie przystosowane jest do korzystania z lotnisk z nawierzchnią utwardzoną. Koła główne po złożeniu mieszczą się płasko, w przykadłubowych częściach skrzydeł, uzupełnionych od dołu owiewkami. Podwozie przednie jest chowane do przodu, do wnęki pod kabiną pilota.

Kabina pilota – ciśnieniowa, klimatyzowana. Oszklenie kabiny jest wysunięte poza obrys kadłuba, składa się z cylindrycznego niedzielonego wiatrochronu i otwieranej do góry do tyłu kroplowej osłony. Osłona kabiny jest otwierana siłownikiem pneumatycznym. Kabina wyposażona jest w fotel wyrzucany K-36DM, można go używać aż do prędkości wskazywanej 1400 km/h i do wysokości 25000 m. Kabina wyposażona jest w zestaw przyrządów pilotażowo-nawigacyjnych.

Samolot wyposażony jest w systemy kierowania uzbrojeniem w postaci radaru RŁPK-27 z anteną o średnicy ok. 1,0 m, jest zdolny do wykrywania i śledzenia celów na tle ziemi. System może śledzić jednocześnie 10 celów, lecz umożliwia wskazywanie celu tylko jednej rakiecie. Posiada również bierny układ poszukiwania i śledzenia w podczerwieni sprzężony z dalmierzem laserowym OEŁS, który zapewnia zasięg wykrywania i zwalczania celów powietrznych do 70 km, w sytuacji gdy jest niewskazane lub niemożliwe użycie radaru.

Uzbrojenie samolotu Su-27 stanowi:

• Działko GSz-30-1 kal. 30 mm umieszczone w napływie prawego skrzydła z zapasem 150 pocisków.
• Pozostałe uzbrojenie jest podwieszane na dziesięciu węzłach przystosowanych do kierowanych pocisków rakietowych powietrze-powietrze, pocisków niekierowanych i bomb o różnym wagomiarze. Maksymalna masa podwieszonego uzbrojenia wynosi 8000 kg
  • Podstawowy zestaw uzbrojenia składa się z:
    • 6 kierowanych pocisków rakietowych R-27
    • 2 kierowanych pocisków rakietowych R-27T
    • 2 kierowanych pocisków rakietowych R-27RE-1
  • Pozostałe rodzaje podwieszanego uzbrojenia
    • kierowane pociski rakietowe R-73E
    • kierowane pociski rakietowe R-77
    • kierowane pociski rakietowe R-27TE
  • Bomby w podstawowym zestawie
    • 8 × 500 kg
    • 16 × 250 kg
    • 6 x KMGU (zasobniki bomb małego kalibru).

Wypadki

Do najtragiczniejszego zdarzenia doszło 28 lipca 2002 roku we Lwowie. Podczas pokazu Su-27 w czasie wykonywania akrobacji spadł na płytę lotniska i eksplodował. Zginęło wówczas 77 osób, a 543 zostało rannych. Pilotom udało się katapultować.

Samolot Su-27UB, na którym zginęli białoruscy piloci

16 sierpnia 2009 roku podczas ćwiczeń zespołów Russkije Witiazi (Rosyjscy Rycerze) i Striży, przed rozpoczynającym się Międzynarodowym Salonem Lotniczym i Kosmicznym MAKS-2009 w Moskwie, zderzyły się dwa Su-27 z zespołu Russkije Witiazi. Samolot Su-27UB, pilotowany przez płk. Igora Tkaczenkę i nawigatora Igora Kurylenkę, zderzył się w powietrzu z Su-27 pilotowanym przez Witalija Melnika. Obie maszyny runęły na ziemię w pobliżu miasta Żukowskij pod Moskwą. Piloci zdołali się katapultować, ale pułkownik Igor Tkaczenko (dowódca zespołu Russkije Witiazi) zmarł w wyniku odniesionych obrażeń. Ponadto w wyniku katastrofy zginęła mieszkanka wsi Sosny-2 oraz cztery osoby zostały ranne.

30 sierpnia 2009 roku o godzinie 13:17 samolot białoruskich sił powietrznych Su-27UBM (M – модифицированный, zmodyfikowany) rozbił się na pokazach Air Show w Radomiu. Obaj piloci, płk Alaksandr Żuraulewicz i płk Alaksandr Marficki, zginęli.

W dniu 21 grudnia 2016 roku Su-27 wojsk lotniczych Kazachstanu wykonujący rutynowy lot treningowy uległ awarii technicznej i rozbił się. Jego pilot mjr Adilbek Isakow zdołał się katapultować.

Zobacz też

• Lista samolotów myśliwskich z rodziny Su-27

Bibliografia

• Przegląd Konstrukcji Lotniczych. „3/92”, 1992. ISSN 1230-2953. (pol.). brak numeru strony

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia Suchoj Su-27SKM