Stosowanie prawa

Stosowanie prawa – autorytatywne określenie konsekwencji (skutków) prawnych pewnego stanu faktycznego.

Wynikiem stosowania prawa jest sformułowanie konkretnych i indywidualnych norm prawnych, opartych na generalnych i abstrakcyjnych normach wchodzących w skład danego systemu prawnego.

Zarówno sama czynność stosowania prawa, jak i sformułowany w jej wyniku dokument nazywane bywają aktem stosowania prawa.

Stosowanie prawa nie jest ani procesem logicznym, ani procesem wolnym od ocen organu stosującego prawo.

Od stosowania prawa odróżnia się:

• tworzenie prawa (formułowanie generalnych i abstrakcyjnych norm prawnych przez organy państwowe),
• stosowanie się do prawa, a więc przestrzeganie prawa (świadome lub nieświadome zachowanie dowolnego podmiotu zgodne z obowiązującym prawem),
• wykonywanie czy korzystanie (czynienie użytku) z prawa w sensie realizowania tego, na co prawo komuś pozwala lub do czego kogoś uprawnia, w tym poprzez przyznanie mu jakiejś kompetencji lub upoważnienia,
• egzekwowanie prawa w sensie żądania od innych lub wymuszania na nich, by zachowywali się zgodnie z prawem (przestrzegali go).

Do metod stosowania prawa należą, typowa dla systemów prawnych civil law, dedukcja prawnicza (występująca pod postacią sylogizmu prawnego), charakterystyczna dla krajów common law (zwłaszcza Stanów Zjednoczonych), analogia, a także argumentacyjny model stosowania prawa, oraz, obecny zwłaszcza w prawie konstytucyjnym, model ważenia zasad (ang. balancing the principles).

W zależności od rodzaju podmiotu stosującego prawo, wyróżnia się sądowe i pozasądowe (a w nim zwłaszcza administracyjne i mandatowe) stosowanie prawa. Administracyjne stosowanie prawa to wydawanie nie wyroku sądowego, a decyzji administracyjnej. Sądowe stosowanie prawa to wydawanie orzeczeń sądowych. Mandatowe stosowanie prawa to wystawienie mandatu np. przez Policję.

Etapy stosowania prawa w przypadku sylogizmu prawniczego

1. Ustalenie kształtu danego stanu faktycznego, do którego w postępowaniu sądowym dochodzi na podstawie przeprowadzonych dowodów i ich oceny oraz domniemań prawnych i innych reguł dowodowych, w tym odnoszących się do rozkładu ciężaru dowodu.
2. Określenie tego, jakie prawo, które może znaleźć zastosowanie w tym danym stanie faktycznym lub jakie może mieć dla tego stanu znaczenie z uwagi na możliwość przeprowadzenia wnioskowań prawniczych, obowiązuje; przy tym w przypadku gdy miała miejsce zmiana takiego prawa od momentu powstania tego stanu, ustalenie, czy zastosowanie ma znaleźć prawo stare, czy nowe.
3. Usunięcie w prawie, o którym mowa w pkt 2, ewentualnych sprzeczności.
4. Przeprowadzenie wykładni prawa, o którym mowa w pkt 2, i derywowanie z niego normy prawnej, ewentualnie jeszcze dotworzenie na podstawie tej normy innej normy prawnej drogą któregoś z wnioskowań prawniczych.
5. Przypisanie skutków prawnych stanowi faktycznemu, o którym mowa w pkt 1 (powodujące powstanie normy indywidualno-konkretnej), poprzez jego subsumpcje pod normę prawną, o której mowa w pkt 4.

Konieczność przeprowadzania wykładni prawa może wystąpić już na etapie drugim i trzecim. Na etapie pierwszym ustalane i dowodzone są przede wszystkim te okoliczności faktyczne, które są istotne w świetle prawa.

Zobacz też

• subsumpcja
• analogia (metoda stosowania prawa)
• sylogizm prawny
• naturalny model stosowania prawa
• argumentacyjny model stosowania prawa
• ważenie przeciwstawnych zasad

Bibliografia

• Jerzy Wróblewski: Sądowe stosowanie prawa. Warszawa: PWN, 1988. ISBN 83-01-06076-X. Brak numerów stron w książce
• Maciej Koszowski: „Bezpieczeństwo a pewność prawa: dwie metody stosowania prawa w ramach Unii Europejskiej”, [w:] Kategoria bezpieczeństwa w prawnym wymiarze Unii Europejskiej, red. S.M. Grochalski, Dąbrowa Górnicza 2013, s. 113–134.
• Maciej Koszowski, Dwadzieścia osiem wykładów ze wstępu do prawoznawstwa, Wydawnictwo CM, Warszawa 2019, ISBN 978-83-66704-82-4.