Wikipedia

Stonawa

Stonawa[2] (cz. Stonava, niem. Steinau) – wieś gminna i gmina w Czechach, w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina. Historycznie leży na Śląsku Cieszyńskim, dużą mniejszość stanowią Polacy (25,8% w 2001) i Słowacy (7,7%). Miejscowość znajduje się w Ostrawsko-Karwińskim Zagłębiu Węglowym, funkcjonuje tu kopalnia ČSM, spółki akcyjnej OKD, zatrudniająca również licznych górników z Polski.

Stonawa
Stonava
gmina
Ilustracja
Kościół pod wezwaniem Marii Magdaleny
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Czechy

Kraj

 morawsko-śląski

Powiat

Karwina

Kraina

Śląsk

Starosta

Andrzej Feber

Powierzchnia

13,86 km²

Populacja (2018)
• liczba ludności


1851[1]

• gęstość

117,3 os./km²

Kod pocztowy

735 34

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba obrębów ewidencyjnych

3

Liczba części gminy

1

Liczba gmin katastralnych

1

Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego
Mapa konturowa kraju morawsko-śląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Stonawa”
Położenie na mapie Czech
Mapa konturowa Czech, blisko prawej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Stonawa”
Ziemia49°49′N 18°32′E/49,817361 18,534333
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Geografia

edytuj

Miejscowość położona jest w Kotlinie Ostrawskiej, na wysokości ok. 190 m n.p.m. Przez miejscowość przepływa rzeka Stonawka, lewy dopływ Olzy. Na północy i wschodzie graniczy z Karwiną (z Kopalniami i Darkowem na północy, a z Łąkami na wschodzie), na zachodzie z Suchą Górną, a na południu z Olbrachcicami.

Historia

edytuj

Po raz pierwszy miejscowość wymieniono w źródłach być może w 1388 roku jako Stozna (Stoena), natomiast pierwsza pewna wzmianka jako Stonawa pochodzi z 1432[3]. Miejscową parafię pw. św. Marii Magdaleny założono na przełomie XIV i XV wieku i po raz pierwszy wzmiankowano w spisie parafii dekanatu cieszyńskiego w 1447 jako Stinavia[4][5]. W okresie reformacji miejscowy kościół został przejęty przez ewangelików. Katolikom został zwrócony w 1654, jednak ich liczba była zbyt mała, aby reaktywować samodzielną parafię, stąd przez następne stulecia Stonawa stanowiła filię parafii w Karwinie. W XVIII wieku po raz pierwszy pojawiła się niemieckojęzyczna nazwa Steinau[3].

Po zniesieniu poddaństwa miejscowość stanowiła gminę na Śląsku Austriackim, w powiecie sądowym Frysztat, najpierw w powiecie cieszyńskim, potem w samodzielnym powiecie politycznym Frysztat. Tradycyjnie zamieszkała była przez polskojęzycznych Lachów posługujących się odmianą gwary cieszyńskiej. Już pod koniec XVIII wieku w okolicy odnaleziono pokłady węgla, co przyczyniło się do rozwoju ekonomicznego i demograficznego okolicy, jak i samej Stonawy, szczególnie w drugiej połowie XIX wieku. W 1869 otwarto niezwykle ważną Kolej Koszycko-Bogumińską z przystankiem w Stonawie, jednak o nazwie Darków (zlikwidowanym w 1967). W 1850 roku wieś liczyła 1006 mieszkańców, a do 1910 wzrosła do blisko 4000 osób, m.in. dzięki znacznej imigracji z Galicji. Stonawscy ewangelicy przybyli natomiast głównie z pobliskich miejscowości, w 1858 założyli własny cmentarz. W 1900 wybudowano szkołę ewangelicką. W 1909 roku, kiedy funkcjonowała tu stacja kaznodziejska, luteranie stanowili około 20% mieszkańców. W 1910 roku katolicy wybudowali obecny kościół pw. Marii Magdaleny, stanowiący „perłę” architektury sakralnej w regionie. Kościół ewangelicki naprzeciwko cmentarza wybudowano w 1938. Samodzielny zbór Śląskiego Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania w Stonawie powstał dopiero w 1950.

Pod względem politycznym miejscowość była zdominowana przez socjalistów. W 1905 otwarto budynek Domu Robotniczego, jedynego w swoim rodzaju na Śląsku Cieszyńskim. W pierwszych powszechnych wyborach do parlamentu wiedeńskiego w latach 1907 i 1911 dwukrotnie wygrał tu ze znaczną przewagą nad konkurentami Tadeusz Reger z ramienia PPSD[6][7].

Po I wojnie światowej doszło do wybuchu polsko-czechosłowackiego konfliktu granicznego. Według porozumienia lokalnych organów władzy, RNKC i ZNV, Stonawa, jako miejscowość blisko w stu procentach polskojęzyczna, w 3/4 orientacji narodowo-polskiej[8], została podporządkowana administracji polskiej. Po wybuchu wojny polsko-czechosłowackiej 23 stycznia 1919 Stonawa została zajęta przez Czechosłowację. 26 stycznia 1919 roku zamordowano 20 żołnierzy 12 Wadowickiego Pułku Piechoty, co jest przez stronę polską uważane za największą czechosłowacką zbrodnię wojenną. Dziś w miejscowości znajduje się ich zbiorowa mogiła[9]. 3 lutego 1919 wyznaczono nową linię demarkacyjną, która dawała Czechosłowacji kontrolę nad Koleją Koszycko-Bogumińską na północ od Cieszyna, wraz ze Stonawą. W następujących rokowaniach najpoważniejszą propozycją podziału była tzw. linia Tissiego lub linia Larischa, według której Stonawa miałaby być przydzielona Polsce, co nie zostało zrealizowane. Ostatecznie Stonawa znalazła się w granicach Czechosłowacji zgodnie z arbitralną decyzją podziału Rady Ambasadorów w lipcu 1920 roku.

W 1930 roku Stonawa liczyła rekordowe 4819 mieszkańców[10]. W październiku 1938 roku, po zawarciu układu monachijskiego, Stonawa wraz z resztą tzw. Zaolzia została zaanektowana przez Polskę, następnie po wybuchu II wojny światowej należała do powiatu Teschen. Po wojnie wróciła pod władzę Czechosłowacji. W latach 50. XX wieku wykonano tu odwierty badawcze, które potwierdziły istnienie warstw węglonośnych pochodzących z okresu karbonu. Na tej podstawie zapadła decyzja o budowie kopalni ČSM w 1959. W 1961 roku w Stonawie żyło 4511 osób, a w 1970 roku jeszcze 4036, jednak w następnych latach liczba ta zaczęła drastycznie spadać, kiedy to zaczęła cierpieć na skutek szkód górniczych. Mieszkańcy wyprowadzali się przede wszystkim do nowych osiedli z wielkiej płyty budowanych w pobliskich miastach. W 1980 roku Stonawa liczyła 2516, a w 1991 roku 1714 mieszkańców[10]. 20 grudnia 2018 r. w miejscowości doszło do katastrofy górniczej w kopalni ČSM.

Ludność

edytuj
Rok 1850[11] 1869[10] 1880[10] 1890[10] 1900[12] 1910[13] 1921[10] 1930[10] 1950[10] 1961[10] 1970[10] 1980[11] 1991[10] 2001[14] 2018
Liczba ludności 1006 1516 2040 2339 3135[a] 3952[b] 3831 4819 4500 4511 4036 2569[c] 1714 1809[d] 1851

W powiecie Karwina jest to jedna z gmin o największym odsetku mniejszości polskiej. Polakiem jest także Andrzej Feber[15], jej pięciokrotny starosta (wójt)[16], były senator. Funkcjonuje tu niewielka Szkoła Podstawowa z Polskim Językiem Nauczania[17]. Obok czeskiego odbywają się tu również msze i nabożeństwa w języku polskim w miejscowych parafii[18] rzymskokatolickiej i zborze ewangelickim.

Ludzie związani ze Stonawą

edytuj

Religia

edytuj

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Galeria

edytuj
  •  
    Kościół luterański
  •  
    Dom Robotników
  •  
    Polska szkoła podstawowa
  •  
    Zbiorowa mogiła polskich żołnierzy
  •  
    Polski Dom PZKO

Uwagi

edytuj
  1. ↑ W 331 domach na obszarze 1383 hektarów mieszkało 3135 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 226,7 os./km². 2456 (78,3%) mieszkańców było katolikami, 650 (20,7%) ewangelikami, a 29 (0,9%) wyznawcami judaizmu. Pod względem językowym 3081 (98,3%) było polsko-, 29 (0,9%) niemiecko-, a 4 (0,1%) czeskojęzycznymi.
  2. ↑ 420 domów, mieszkańców 3952, z czego 3916 było zameldowanych na stałe, 3876 (98,1%) było polsko-, 22 (0,6%) niemiecko-, a 18 (0,5%) czeskojęzycznymi. Podział według religii kształtował się następująco: 3072 (77,7%) katolików, 835 (21,1%) protestantów, 3 (0,1%) wyznawców judaizmu i 42 innych religii lub wyznań.
  3. ↑ 549 domów; 51,7% mieszkańców było narodowości czeskiej, 39,4% polskiej, 8,0% słowackiej.
  4. ↑ 25,8% ludności stanowili Polacy, Słowacy 7,7%, Ślązacy 0,7%, a Morawianie 0,6%. Wierzący stanowili 54,8%, z czego katolicy 79,4%.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích České republiky k 1.1.2018. 2018-01-01. [dostęp 2018-05-22]. (cz.).
  2. ↑ Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 11. Europa, Część I, 2009 Publikacja w formacie PDF.
  3. ↑ a b Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1984, s. 166. ISBN 82-00-00622-2.
  4. ↑ I. Panic, 2010, s. 412, 415.
  5. ↑ Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369–372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.). 
  6. ↑ Niechaj mówią cyfry!. „Poseł Związku śląskich katolików”. XXXIV, s. 9, 1908. Cieszyn. [dostęp 2018-12-22]. 
  7. ↑ Zwycięstwo!. „Robotnik Śląski”. 24, s. 2, 16 czerwca 1911. Cieszyn: Związek Śląskich Katolików. [dostęp 2018-12-22]. 
  8. ↑ Map of the population of the Manufacturin District of Eastern Moravia and Silesia, according to the official results of the census of 1910
  9. ↑ Zaolzie – Polski Biuletyn Informacyjny [ostatnia edycja 2009-01-08].
  10. ↑ a b c d e f g h i j k Český statistický úřad: Historický lexikon obcí ČR 1869–2005 – 1. díl. czso.cz, 2008-08-20. s. 718–719. [dostęp 2010-10-14]. (cz.).
  11. ↑ a b Andělín Grobelný, Otakar Káňa, Vilém Plaček: Okres Karviná. Ostrava: Nakladatelství Profil, 1984, s. 129–130.
  12. ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
  13. ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
  14. ↑ Sčítaní lidu, domů a bytů 2001. [dostęp 2010-09-16]. (cz.).
  15. ↑ Wojciech Trzcionka: O wójcie co śliwowicę pędzi. [w:] Gazeta Codzienna [on-line]. 7 sierpnia 2007, 7 sierpnia 2007. [dostęp 2012-12-23].
  16. ↑ Andrzej Feber: wójt małego Kuwejtu. [w:] ox.pl [on-line]. 23 września 2012, 23 września 2012. [dostęp 2012-12-23].
  17. ↑ PSP w Stonawie. Szkoła mała, ale działa!
  18. ↑ strona parafii.

Bibliografia

edytuj
  • Czesława Rudnik. Stonawskie memento. „Zwrot”, s. 8–10, luty 2009. 

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Stonawa&oldid=72245567”