Wikipedia

Stefan Sacha

Oficer Wojska Polskiego, polityk, dziennikarz

Stefan Sacha (ur. 26 sierpnia 1888 w Wojniczu, zm. 29 maja 1943 w Warszawie) – polski polityk, dziennikarz, poseł na Sejm I,II i III kadencji w II RP z ramienia Związku Ludowo-Narodowego oraz Stronnictwa Narodowego w latach 1922–1935, prezes Zarządu Głównego konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego w latach 1941–1943.

Stefan Sacha
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

26 sierpnia 1888
Wojnicz

Data i miejsce śmierci

29 maja 1943
Warszawa

Poseł I kadencji Sejmu (II RP)
Okres

od 1922
do 1927

Przynależność polityczna

Związek Ludowo-Narodowy

Poseł II kadencji Sejmu (II RP)
Okres

od 1929
do 1930

Przynależność polityczna

Związek Ludowo-Narodowy

Poseł III kadencji Sejmu (II RP)
Okres

od 1930
do 1935

Przynależność polityczna

Stronnictwo Narodowe

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys

edytuj

Ukończył szkołę powszechną w Wojniczu i gimnazjum w Tarnowie, gdzie w 1907 uzyskał świadectwo dojrzałości. Następnie studiował na wydziałach filozoficznych uniwersytetów: w Wiedniu, Krakowie i Londynie. Wybuch I wojny światowej przeszkodził mu w uzyskaniu stopnia naukowego doktora.

W sierpniu 1914 wcielony do armii austriackiej, walczył na froncie rosyjskim i włoskim, gdzie przebywał do marca 1916. W czerwcu tego roku przydzielony do Powiatowej Komendy Uzupełnień w Nowym Sączu, pracował tam do kwietnia 1919, od listopada 1918 już jako oficer Wojska Polskiego. Był od 1918 członkiem Ligi Narodowej[1][2]. Będąc jeszcze oficerem austriackim oddał poważne usługi polskiej sprawie jako członek konspiracyjnej organizacji, współpracującej z tajnym komitetem obywatelskim w Nowym Sączu. Po zakończeniu działań wojennych został zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 511. lokatą w korpusie oficerów rezerwowych piechoty. Posiadał przydział mobilizacyjny do 64 Grudziądzkiego pułku piechoty[3][4]. W 1934 pozostawał na ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień w Toruniu[5].

Z małżeństwa zawartego w 1921 z Zofią Szim (1898–1986), nauczycielką, miał trzech synów: Józefa (ur. 1923), Bolesława (ur. 1925) oraz Kazimierza (ur. 1927).

Działalność zawodowa

edytuj

Od czerwca 1920 pracował w Ministerstwie byłej Dzielnicy Pruskiej, w którym był zastępcą naczelnika Wydziału Prasowego i skąd przeszedł do pracy redakcyjnej w „Kurierze Poznańskim”. Od 19 grudnia 1920 przez 13 lat był redaktorem naczelnym dziennika „Słowo Pomorskie” w Toruniu. Piastował także godność wiceprezesa, a w latach 1931–1932 pełnił obowiązki prezesa Syndykatu Dziennikarzy Pomorza.

Działał także w takich organizacjach, jak: Towarzystwo Powstańców i Wojaków „Straż”, Bractwo Strzeleckie czy Centralny Komitet Pomorski dla Odbudowy Kresów Wschodnich.

Po opuszczeniu Torunia w roku 1933 udał się do Gniezna, był tam redaktorem naczelnym pisma „Lech”. 2 września 1935 przeniósł się do Warszawy, gdzie objął redakcję „Warszawskiego Dziennika Narodowego” i sprawował funkcję aż do wybuchu II wojny światowej.

Działalność polityczna

edytuj

Wchodził w skład Zarządu Głównego utworzonego w 1919 Związku Ludowo-Narodowego, przemianowanego następnie w 1928 na Stronnictwo Narodowe (SN). Od lutego 1935 aż do wybuchu wojny w 1939 był członkiem Rady Naczelnej i sekretarzem Zarządu Głównego SN. Należał także do kierownictwa tajnej organizacji Straż Narodowa, utworzonej w 1928 po rozwiązaniu Ligi Narodowej[6]. Po rozłamie w SN w kwietniu 1934, z którego wyłonił się Obóz Narodowo-Radykalny, zasiadł w komisji powołanej przez Romana Dmowskiego dla ustalenia jego inspiratorów[7].

W listopadzie 1922 został wybrany z listy nr 8 Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej na posła do Sejmu RP w okręgu nr 10 (Włocławek, Nieszawa, Lipno). Następnie kandydował do Sejmu w wyborach 1928 r., w okręgu 31 (Toruń, Chełmno, Wąbrzeźno, Brodnica, Lubawa, Działdowo) z listy nr 24 - Katolicko-Narodowej; został wówczas tylko zastępcą posła z tej listy, lecz wszedł do parlamentu w grudniu 1929, po zrzeczeniu się mandatów przez dwu posłów SN. W kolejnych wyborach do Sejmu w 1930 r. kandydował z listy nr 4 - narodowej i w okręgu 31; wybrany został z listy okręgowej. W dwóch ostatnich kadencjach sejmowych był członkiem Klubu Narodowego.

W drugiej połowie lat 30. należał obok Tadeusza Bieleckiego i Mieczysława Trajdosa do przedstawicieli faszyzującej grupy „młodych” w SN[2]. Wewnątrz tej grupy doszło w 1938 do dalszego rozłamu: Sacha opowiedział się po stronie dopuszczającej współpracę z sanacją frakcji Bieleckiego w konflikcie z ówczesnym prezesem Kazimierzem Kowalskim i Jędrzejem Giertychem, którzy wykluczali porozumienie z innymi siłami politycznymi w kraju[8]. Zajął krytyczne stanowisko wobec zorganizowanego przez Adama Doboszyńskiego w czerwcu 1936 marszu endeków na Myślenice[9].

Zgodnie z ustalonym 5 września 1939 podziałem kierownictwa SN udał się do Lublina, skąd wrócił do Warszawy na początku 1940. W konspiracji działał nadal w SN, zajmując się prasą i propagandą w prezydium partii, a po aresztowaniu przez Niemców Mieczysława Trajdosa w maju 1941 został prezesem Zarządu Głównego partii w kraju. Od czerwca 1941 reprezentował SN w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym (PKP), przekształconym w marcu 1943 w Krajową Reprezentację Polityczną (KRP)[9]. W konspiracji używał pseudonimów „Marek”, „Stefan” i „Kalina”[10].

Był redaktorem pisma „Walka” wydawanego przez stołeczne SN i znanego potocznie za jego prezesury jako „sacharyna”. Sprzeciwiał się eksponowaniu haseł antysemickich[9]. Po agresji niemieckiej na ZSRR 22 czerwca 1941 „Walka” wysunęła postulat roszczeń terytorialnych wobec ZSRR, jednocześnie jednak przedstawiając zawarty 30 lipca 1941 układ Sikorski–Majski w pozytywnym świetle jako szansę na odbudowę potęgi Polski w oparciu o sojusz z Wielką Brytanią i USA, w czym odbiegała od stanowiska bielecczyków na emigracji[11]. Według powojennej relacji zamieszczonej przez „Myśl Polską” Sacha był na przełomie 1941/1942 inspiratorem zwrotu demokratyczno-liberalnego w polityce krajowego SN[12]. Niemniej „Walka” głosiła w styczniu 1942 konieczność „silnej władzy”[13], we wrześniu 1942 komentowała tendencje „demokracji, liberalizmu i humanitaryzmu” jako grożące „anarchią” i „kiereńszczyzną”[14], w grudniu zaś krytykowała aliantów za zwalczanie dyktatury Francisco Franco w Hiszpanii[15].

Po spotkaniu 31 marca 1942 z emisariuszem premiera gen. Władysława Sikorskiego płk. Józefem Spychalskim Sacha podjął 3 maja 1942 negocjacje z komendantem Armii Krajowej (AK) gen. Stefanem Roweckim w sprawie scalenia Narodowej Organizacji Wojskowej z AK[16][9]. W czerwcu 1942 nawoływał na łamach „Walki” do porzucenia sporów politycznych na rzecz wyzwolenia kraju, po czym 1 lipca 1942 doszło do buntu szefa wydziału organizacyjnego Komendy Głównej NOW Augusta Michałowskiego przeciwko planom podporządkowania organizacji AK, a we wrześniu do formalnego rozłamu w SN i NOW na tym tle[17]. W relacji dla Bieleckiego z kwietnia 1944 Michałowski zarzucił Sasze współpracę polityczną z PKP i zdanie się na opór AK przeciwko komunistom w razie przejęcia przez nich władzy w kraju[18][19]. 19 września i 26 października Sacha próbował uzyskać zgodę na scalenie od przebywającego w Londynie Bieleckiego[20]. 4 listopada wraz z komendantem NOW ppłk. Józefem Rokickim podpisał rozkaz scaleniowy dla NOW[21][9]. Prasa i propaganda secesjonistów skupionych wokół Narodowych Sił Zbrojnych okrzyknęła go wówczas zdrajcą i „sikorszczykiem”, dekonspirując go przez publiczne użycie imienia i inicjału nazwiska[22]. Od września 1942 do stycznia 1943 prowadził zakończone niepowodzeniem rozmowy ze Stronnictwem Ludowym w sprawie przystąpienia SN do czynnego udziału w pracach Delegatury Rządu na Kraj i PKP pod warunkiem umożliwienia bezpośredniej łączności z Bieleckim i wprowadzenia bielecczyków do rządu londyńskiego. O rozmowach tych powiadomił Bieleckiego kanałem Delegatury. Na początku 1943 Zarząd Główny SN pod przewodnictwem Sachy rozważał wycofanie z PKP wobec rozmów Delegatury z Polską Partią Robotniczą (PPR)[23][9].

15 maja 1943 Sacha został aresztowany podczas niemieckiej obławy w kawiarni Fuchsa przy ul. Filtrowej w Warszawie wraz ze Stanisławem Tabaczyńskim, kierownikiem organizacji „Ojczyzna”, reprezentującej frakcję „starych” w SN[24]. Został osadzony na Pawiaku i 29 maja rozstrzelany w masowej egzekucji w ruinach getta warszawskiego. Według ks. Jana Stępnia akta Gestapo z jego przesłuchania stwierdzały: „milczy jak skała”[9].

Rodzina

edytuj

Był synem Józefa, majstra stelmaskiego i Marii z domu Marek. 27 września 1921, w kaplicy bł. Bronisławy w Krakowie, ożenił się z Zofią z Szimów, z którą miał synów: Józefa, Bolesława i Kazimierza[25].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887-1907), Londyn 1964, s. 583.
  2. ↑ a b Terej 1979 ↓, s. 29.
  3. ↑ Rocznik oficerski 1923, s. 309, 491.
  4. ↑ Rocznik oficerski 1924, s. 277, 430.
  5. ↑ Rocznik oficerski rezerw 1934, s. 13, 1000.
  6. ↑ Terej 1979 ↓, s. 16.
  7. ↑ Terej 1979 ↓, s. 25.
  8. ↑ Terej 1979 ↓, s. 99.
  9. ↑ a b c d e f g Kunert 1993 ↓.
  10. ↑ Terej 1979 ↓, s. 257, 259, 284.
  11. ↑ Terej 1979 ↓, s. 199–202.
  12. ↑ Terej 1979 ↓, s. 222–223.
  13. ↑ Terej 1979 ↓, s. 222.
  14. ↑ Terej 1979 ↓, s. 225.
  15. ↑ Terej 1979 ↓, s. 238.
  16. ↑ Terej 1979 ↓, s. 251.
  17. ↑ Terej 1979 ↓, s. 260–263.
  18. ↑ Terej 1979 ↓, s. 262.
  19. ↑ Duraczyński 1986 ↓, s. 165.
  20. ↑ Terej 1979 ↓, s. 257.
  21. ↑ Terej 1979 ↓, s. 259.
  22. ↑ Terej 1979 ↓, s. 276–277.
  23. ↑ Terej 1979 ↓, s. 282–284.
  24. ↑ Terej 1979 ↓, s. 286.
  25. ↑ Drzewo genealogiczne [online], jaceksacha.pl [dostęp 2019-12-07].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Stefan_Sacha&oldid=73887500”