Stefan Przanowski

Stefan Przanowski (ur. 12 kwietnia 1874 w Słupcy, zm. 17 lutego 1938 w Krakowie) – polski inżynier-mechanik, przemysłowiec, działacz gospodarczy, minister aprowizacji, minister przemysłu i handlu.

Stefan Przanowski

fot. B. Dorys ok. 1936
Data i miejsce urodzenia	12 kwietnia 1874 Słupca, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	17 lutego 1938 Kraków, Polska
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski
Zawód, zajęcie	inżynier-mechanik
Edukacja	Szkoła Realna w Łowiczu
Alma Mater	Politechnika w Karlsruhe
Rodzice	Edward Przanowski, Józefa z Lewickich
Małżeństwo	1) Maria z Narkiewiczów 2) Zofia z Grabowskich
Dzieci	Wojciech Przanowski (1922-1962) Izabela Wasiak (1927-1990)
Krewni i powinowaci	Jan Przanowski (brat) Władysław Przanowski (brat) Jan Przanowski (1909-1980) (bratanek)
Odznaczenia

Stefan Przanowski

Data urodzenia	12 kwietnia 1874
Data śmierci	17 lutego 1938
Minister przemysłu i handlu
Okres	od 26 listopada 1920 do 13 września 1921 (jako kierownik ministerstwa do 19 września 1921)
Poprzednik	Wiesław Chrzanowski
Następca	Henryk Strasburger (p.o.)

Życiorys

Syn Edwarda Przanowskiego (1845–1929), żołnierza Powstania Styczniowego, inżyniera powiatowego w Słupcy i Łęczycy, brat Władysława Przanowskiego (1880–1937), inżyniera i pedagoga, założyciela i dyrektora Państwowego Instytutu Robót Ręcznych w Warszawie, brat Jana Przanowskiego (1873–1941), adwokata, posła na Sejm RP w latach 1930–1935.

Absolwent Gimnazjum Realnego w Łowiczu i Politechniki w Karlsruhe. Po pobycie w Niemczech przeniósł się do Warszawy, gdzie zarządzał kilkoma przedsiębiorstwami (m.in. „Biura technicznego Breitkopf i Przanowski, d. Leon Jantzen”).

W czasie I wojny był członkiem Komitetu Obywatelskiego Miasta stołecznego Warszawy i Zarządu Miasta Warszawy, kierował Sekcją Żywnościową. Zaangażował się także w działalność polityczną w ramach Międzypartyjnego Koła Politycznego. Należał do Polskiej Partii Postępowej. 7 grudnia 1917 wszedł do rządu Jana Kucharzewskiego jako minister aprowizacji. Ustąpił ze stanowiska wraz z całym gabinetem, w proteście przeciw pokojowi brzeskiemu.

W latach 1920–1921 w rządzie Wincentego Witosa objął ministerstwo przemysłu i handlu. Jako zwolennik wolnego rynku zlikwidował działające wcześniej urzędy etatystyczne: węglowy, naftowy, zbożowy. Nazywany był papieżem polskiego liberalizmu.

W 1921 dla uczczenia zasług inż. Stefana Przanowskiego – ówczesnego ministra przemysłu i handlu w Kopalni Soli w Wieliczce jednej z grot solnych nadano nazwę – komora Przanowski.

W czerwcu 1922 w czasie przesilenia rządowego desygnowany na premiera, gabinetu nie stworzył, gdyż nie uzyskał poparcia Naczelnika Państwa – Józefa Piłsudskiego. W 1922 kandydował do Sejmu RP z listy Centrum Mieszczańskiego, nie uzyskał jednak mandatu (wobec słabego wyniku całej listy); Przanowski wycofał się z polityki i pozostał przy działalności gospodarczej.

Przez wiele lat (1918–1930) był dyrektorem naczelnym, a następnie – od 1934 do śmierci w 1938 – prezesem Rady Nadzorczej Towarzystwa Akcyjnego Fabryk Metalowych „Norblin, Bracia Buch i T.Werner” w Warszawie.

Zaliczano Przanowskiego do najbardziej wpływowych przemysłowców i działaczy gospodarczych; zachował niezależność od kapitału obcego; był członkiem rad nadzorczych wielu spółek przemysłowych i banków:

• Banku Polskiego,
• Banku Śląskiego,
• Banku Dyskontowego,
• Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (prezes Rady),
• Giełdy Pieniężnej w Warszawie,
• Górnośląskich Zjednoczonych Hut „Królewska” i „Laura” w Katowicach.

Był członkiem Prezydium Rady Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów „Lewiatan”, wiceprezesem Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie, wiceprezesem i członkiem Rady Polskiego Związku Przemysłowców Metalowych.

Wraz z Kołem Karlsruheńczyków przy Stowarzyszeniu Techników należał od 1924 do Polskiej Korporacji Akademickiej ZAG „Wisła”.

Mieszkał w Warszawie przy Alejach Ujazdowskich 36 (Kamienica pod Gigantami); w 1924 nabył majątek ziemski (ponad 600 ha), wraz z pałacem, w Nowej Wsi koło Starogardu Gdańskiego na Pomorzu.

W małżeństwie z Zofią z Grabowskich miał syna Wojciecha (1922–1962), żołnierza Powstania Warszawskiego, inżyniera-mechanika i córkę Izabelę Wasiak – polonistkę, nauczycielkę, wydawcę drugiego obiegu.

Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 170-6-25); nagrobek ozdobiony płaskorzeźbą „Smutek” – autorstwa Leona Szatzsznajdera.

Grób ministra Stefana Przanowskiego na Starych Powązkach w Warszawie po renowacji w 2022 roku

W 2022 roku z inicjatywy Premiera RP Mateusza Morawieckiego grób ministra Przanowskiego o został odnowiony. Cały projekt był realizowany przez Fundację Stare Powązki we współpracy z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1927)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1924)
• Złoty Krzyż Zasługi (1937)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Korony Rumunii (Rumunia, 1922)

Bibliografia

• Przanowski Stefan (1874–1938), [w:] Polski Słownik Biograficzny. Wrocław: Ossolineum, 1985 tom XXVIII/4, s. 640–642 (autor biogramu: Ryszard Szwoch).
• Ministrowie Polski Niepodległej 1918–1945, pod red. Marka Baumgarta, Henryka Walczaka i Adama Wątora. Szczecin: Wyd. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2001, s. 327–329, ISBN 83-7241-146-8.
• Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku.
• Encyklopedia Warszawy (suplement).
• Słownik biograficzny techników polskich, tom 10 (autor biogramu: Józef Piłatowicz).

Linki zewnętrzne

• biogram Stefana Przanowskiego w iPSB
• fotografia Stefana Przanowskiego – autorstwa Benedykta Dorysa;

• fotografia: Pierwsze posiedzenie gabinetu Jana Kucharzewskiego w listopadzie 1917 r., pierwszy od lewej: Stefan Przanowski;
• Pogrzeb byłego ministra przemysłu i handlu Stefana Przanowskiego w Warszawie. Uroczystości na Cmentarzu Powązkowskim;
• Wprost Online – Przemysław Waingertner; [1];
• informacja o przekazaniu przez Przanowskiego nieruchomości w Starogardzie Gdańskim na cele charytatywne.