Wikipedia

Stara Synagoga w Oleśnicy

zabytkowy budynek w Oleśnicy, powstał jako synagoga, obecnie kościoł zboru zielonoświątkowego

Stara Synagoga w Oleśnicy – zabytkowy budynek, który powstał w XIV wieku jako synagoga, znajdujący się w Oleśnicy przy ul. Łużyckiej, obecnie jest kościołem zboru Kościoła zielonoświątkowego.

Stara Synagoga w Oleśnicy
Zabytek: nr rej. A/1348/972 z 8.04.1963[1]
Ilustracja
Widok na zachodnią stronę budynku
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Oleśnica

Adres

ul. Łużycka 22, 56-400 Oleśnica

Budulec

cegła

Data budowy

koniec XIV wieku

Data likwidacji

1535

Data zburzenia

1730

Data odbudowy

1734, 1960, 1968

Tradycja

ortodoksyjna

Obecnie

kościół ewangelicko-augsburski,
zbór zielonoświątkowy

Położenie na mapie Oleśnicy
Mapa konturowa Oleśnicy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Stara Synagoga w Oleśnicy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Stara Synagoga w Oleśnicy”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Stara Synagoga w Oleśnicy”
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego
Mapa konturowa powiatu oleśnickiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Stara Synagoga w Oleśnicy”
Ziemia51°12′40″N 17°22′44″E/51,211000 17,379000
Multimedia w Wikimedia Commons

Po wypędzeniu Żydów z Oleśnicy w 1535 roku pełnił funkcję magazynu i arsenału. W 1695 roku przejęty przez kościół ewangelicko-augsburski. Zniszczony podczas pożaru w 1730 roku. W 1734 roku odbudowany w stylu barokowym. Na początku XVIII wieku użytkowany przez wojsko, a od 1824 roku ponownie wykorzystywany w celach religijnych. W 1960 roku przeszedł remont, a dziesięć lat później stał się własnością diecezji ewangelicko-augsburskiej we Wrocławiu, a następnie zboru zielonoświątkowego.

Budynek stanowi jeden z najstarszych obiektów w Polsce, noszący relikty gotyckiej architektury, który w przeszłości pełnił funkcje synagogi[2][3].

Historia

edytuj
Osobny artykuł: Historia Żydów w Oleśnicy.

W 1329 roku książę Konrad I wydał Żydom zgodę na osiedlenie się w Oleśnicy, a gmina żydowska została założona w 1389 roku[2]. Nieznana jest data rozpoczęcia ani zakończenia budowy synagogi, ale prawdopodobnie powstała pod koniec XIV wieku. Natomiast pierwszy raz gotycka budowla wzmiankowana jest w dokumentach w 1417 roku[4][5]. Synagoga powstała przy murach miejskich w okolicy tzw. furty żydowskiej[3]. W 1530 roku przeprowadzono remont budowli i dobudowano do niej przedsionek[6]. W tym też przedsionku lub dobudówce miała się mieścić drukarnia Chaima Schwarza[2][5].

W 1535 roku miasto nawiedził huragan, który zniszczył domy mieszczan oraz dach i wieżę synagogi. O sprawstwo tej katastrofy oskarżono oleśnickich Żydów, co doprowadziło do ich wypędzenia z miasta[2][7]. Budynek synagogi przekształcono na zbrojownię, a następnie na magazyn[7]. W momencie, kiedy budynek pełnił funkcję magazynu i zbrojowni w jego wschodniej ścianie i we wieży wykuto arkadowe otwory bramne, które zamurowano XVIII wieku[3]. W 1685 roku pastor Beniamin Texter przy pomocy brata odnowił budynek i zaadaptował go na potrzeby kościoła ewangelickiego pod wezwaniem Zbawiciela[5][7].

W 1730 roku w Oleśnicy wybuchł pożar, który doprowadził do spalenia się kościoła i zawalenia się jego sklepienia[6]. W latach 1733–1734 przeprowadzono odbudowę kościoła ufundowaną przez Juliannę Sybillę Karolinę, żonę księcia Karola Fryderyka Wirtemberskiego. Wieża oraz dach otrzymały nowy dach, który przypomina chińską pagodę[6]. Wnętrzu nadano barokowy charakter oraz pozorne kolebkowe sklepienie z lunetami. Salę ozdobiły pilastry i gzymsy koronujące, które obiegają pomieszczenie dookoła. Wybudowano lożę (zachował się na niej kartusz z monogramem fundatorki[7]) oraz chór. Empora otrzymała faliste balustrady. Masywny i rzeźbiony ołtarz główny połączył funkcje ołtarza i ambony. Po zachodniej stronie wzniesiono przybudówkę w stylu barokowym. Po przebudowie pozostałościami po gotyckiej architekturze zostały ślady po zamurowanych wydłużonych oknach, zakończonych ostrołukiem w elewacji i wieży, a także nawa. Nowe okna otrzymały zakończenie w formie łuku koszowego[3].

Po odbudowie kościół nie był często użytkowany. W latach 1813–1824 z budynku korzystało wojsko, jednak nie wiadomo w jakim celu. W 1856 roku organy w kościele wykonał Johann Gottlieb Anders. Katastrofa budowlana podczas rozbudowy kościoła zamkowego w 1905 roku spowodowała, że kościół pod wezwaniem Zbawiciela zaczął być ponownie użytkowany przez wiernych[7][6].

W trakcie walk podczas II wojny światowej w kościele uszkodzono dach, okna i elewacje[3]. W 1960 roku przeprowadzono remont dachu, a w latach 1968–1969 budowlę odrestaurowano[6]. W 1970 roku przeszedł w ręce diecezji ewangelicko-augsburskiej we Wrocławiu. Kościół użytkowany jest przez oleśnicki zbór zielonoświątkowy[3].

Architektura

edytuj

Obecny kościół jest murowanym budynkiem orientowanym z zakrystią w przybudówce od zachodniej strony. Ma ona szerokość równą szerokości jednokondygnacyjnej nawy. Pomiędzy zakrystią a nawą wzniesiona jest ścianka przesłaniająca arkady, które w przeszłości łączyły obie części budynku. Nawę obiega empora[3].

Nawa główna nakryta jest dachem dwuspadowym. Przybudówka od strony zachodniej oraz wieża przykryte są dachami mansardowymi[3].

Otwory okienne posiadają murowane nadproża i węgary. Okna w przybudówce i nawie umieszczone są w jednostronnie rozglifionych wnękach, zakończonych łukami koszowymi. Okna we wieży umieszczone są we wnękach zakończonych ostrołukiem. Na drugim piętrze wieży znajduje się wnęka zamurowanego okna z nierozglifionymi ościeżami i nadprożem w kształcie łuku odcinkowego[3].

Zachowały się trzy kamienne portale wejściowe do budynku (zakończone spłaszczonym łukiem), w nawie, we wieży i w przybudówce. Elewacje wieży, wschodnia, frontowa i południowa opięte dwuskokowymi skarpami[3].

Początkowo gotycka synagoga była budynkiem na planie prostokąta, halowym, dwunawowym z dwoma filarami, które podtrzymywały sześciopolowe sklepienie. Wymiary pomieszczenia, w którym się modlono, wynosiły 9,50 metra na 11,80 metrów. Od północy do budowli przylegał przedsionek[4][5].

Nieznana jest data budowy czworobocznej wieży. Szacuje się, że miało to miejsce w XV lub XVI wieku. W wieży mieści się klatka schodowa[3].

Galeria

edytuj
  •  
    Plan budynku (1998)
  •  
    Przedstawienie kościoła protestanckiego wg F.B. Wernera (XVIII w.)
  •  
    Widok na wschodnią część budynku
  •  
    Widok na południową część budynku
  •  
    Widok na zachodnią część budynku
  •  
    Portal wejściowy we wieży
  •  
    Portal wejściowy w zachodniej przybudówce
  •  
    Widok na wieżę i dach
  •  
    Widok na północno-zachodnią część budynku
  •  
    Zamurowane gotyckie okna

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Uchwała rady miasta Oleśnicy z dnia 30 października 2007 r., „Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego”, 30 października 2007 [dostęp 2024-10-01].
  2. ↑ a b c d Oleśnica - Historia społeczności [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-10-02].
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Adamska 1998 ↓.
  4. ↑ a b Mrozowicz i Wiszewski 2006 ↓, s. 69.
  5. ↑ a b c d Synagoga średniowieczna w Oleśnicy (ul. Łużycka) [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-10-02].
  6. ↑ a b c d e Nienałtowski ↓.
  7. ↑ a b c d e Marek Nienałtowski, Stara synagoga, Kościół Zbawiciela (Salvatora), Kościół Zielonoświątkowy [online] [dostęp 2024-10-02].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Stara_Synagoga_w_Oleśnicy&oldid=75053216”