Wikipedia

Stanisława Walasiewicz

polsko-amerykańska lekkoatletka

Stanisława Walasiewicz (Walasiewiczówna), właśc. Stefania Walasiewicz[1] (ur. 3 kwietnia 1911 w Wierzchowni, zm. 4 grudnia 1980 w Cleveland) – polska interpłciowa lekkoatletka startująca w biegach sprinterskich i skoku w dal, mistrzyni olimpijska, wielokrotna rekordzistka świata.

Stanisława Walasiewicz
Stefania Walasiewicz
Ilustracja
Stanisława Walasiewicz w 1938 roku
Data i miejsce urodzenia

3 kwietnia 1911
Wierzchownia, Królestwo Polskie, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

4 grudnia 1980
Cleveland, Ohio, Stany Zjednoczone

Obywatelstwo

polskie,
amerykańskie

Wzrost

174 cm

Dorobek medalowy
Reprezentacja  Polska
Igrzyska olimpijskie
złoto Los Angeles 1932 lekkoatletyka
(bieg na 100 m)
srebro Berlin 1936 lekkoatletyka
(bieg na 100 m)
Światowe Igrzyska Kobiet
złoto Praga 1930 bieg na 60 m
złoto Praga 1930 bieg na 100 m
złoto Praga 1930 bieg na 200 m
złoto Londyn 1934 bieg na 60 m
srebro Londyn 1934 bieg na 100 m
srebro Londyn 1934 bieg na 200 m
brąz Praga 1930 sztafeta 4 × 100 m
Mistrzostwa Europy
złoto Wiedeń 1938 bieg na 100 m
złoto Wiedeń 1938 bieg na 200 m
srebro Wiedeń 1938 sztafeta 4 × 100 m
srebro Wiedeń 1938 skok w dal
Plebiscyt Przeglądu Sportowego
złoto 1. miejsce
1930
złoto 1. miejsce
1932
złoto 1. miejsce
1933
złoto 1. miejsce
1934
brąz 3. miejsce
1929
brąz 3. miejsce
1935
brąz 3. miejsce
1937
brąz 3. miejsce
1938
Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Srebrny Krzyż Zasługi (II RP)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys

edytuj

Walasiewicz urodziła się w Wierzchowni koło Górzna, jako córka Juliana i Weroniki z Uścińskich[1][2] (według innych źródeł Ucińskich[3]) Walasiewiczów. Została ochrzczona w kościele parafialnym jako Stefania Walasiewicz[1]. Jej rodzina wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych, gdy dziewczynka miała 14 miesięcy. Rejs statkiem, którym przyszła sportsmenka płynęła z matką z Bremy do Baltimore, rozpoczął się 13 czerwca 1912[4]. Rodzina Walasiewiczów osiadła w Cleveland[5]. W Stanach używała zazwyczaj imienia i nazwiska Stella Walsh[2].

Już jako nastolatka wykazywała uzdolnienia w biegach i startowała w zawodach lekkoatletycznych dla juniorów. Starała się po raz pierwszy o wyjazd na igrzyska olimpijskie w 1928, ale nie mogła tam wystartować, gdyż nie miała obywatelstwa amerykańskiego. Sukces Haliny Konopackiej zdopingował ją do dalszego wysiłku. Zaczęła ćwiczyć w polonijnym ognisku Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Przyjechała do Polski i trenowała w Warszawie. Reprezentowała kluby warszawskie: Sokół-Grażyna (1929–1934) oraz Warszawianka (1935–1939)[6].

Przed igrzyskami w 1932, które miały się odbyć w Los Angeles, amerykańska federacja lekkoatletyczna, licząc na jej niemal pewny medal, zaproponowała Polce obywatelstwo. Ta jednak w ostatniej chwili odrzuciła propozycję, co spotkało się z negatywną reakcją mediów w USA i zdecydowała się reprezentować kraj swojego pochodzenia. Na olimpiadzie okazała się najszybszą biegaczką na 100 metrów, wyrównała rekord świata czasem 11,9 s i zdobyła złoty medal olimpijski[2]. Tego samego dnia zajęła 6. miejsce w rzucie dyskiem. Na igrzyskach w 1936 w Berlinie na swoim koronnym dystansie musiała uznać wyższość Helen Stephens[7]. Sama sportsmenka była niezadowolona ze srebrnego medalu[6].

Walasiewicz odniosła wielki sukces podczas mistrzostw Europy z 1938, kiedy to po raz pierwszy w zawodach uczestniczyły kobiety. Zdobyła tam dwa złote (100 metrów i 200 metrów) i 2 srebrne medale (skok w dal i sztafeta 4 × 100 metrów). Wywalczyła też siedem medali Światowych Igrzysk Kobiecych (1930, 1934), w tym cztery złote w biegach sprinterskich[6].

W czasie swojej kariery 14 razy poprawiała rekordy świata, doprowadzając je do wyników: 6,4 s na dystansie 50 metrów (1933); 7,3 s na 60 metrów (1933, wyrównany w 1936[8]); 9,8 na 80 m (1933); 11,6 s na 100 metrów (1937); 23,6 s na 200 metrów (1935); 24,3 na 220 jardów oraz 3:02.5 na 1000 metrów (1933). Wyniki lepsze od oficjalnego rekordu świata uzyskiwała również w skoku w dal.

W latach 1933–1946 była 24-krotną mistrzynią Polski na 60 m, 100 m, 200 m, 80 m ppł., skoku w dal, skoku w dal z miejsca, rzucie oszczepem, 3-boju, 5-boju oraz 54-krotną rekordzistką Polski. W barwach Polski wystąpiła jeszcze podczas mistrzostw Europy w Oslo (1946), jednak już bez sukcesów.

Na początku września 1936 dokonała ujęcia złodzieja Chaima Miodownika usiłującego ją okraść na placu Unii Lubelskiej w Warszawie[9][10].

Pod koniec lat 30. Walasiewiczówna powróciła do Stanów, gdzie startowała i wielokrotnie wygrywała amerykańskie mistrzostwa, mimo że nadal nie była oficjalnie obywatelką tego kraju. W 1956 Międzynarodowy Komitet Olimpijski zezwolił na start w igrzyskach olimpijskich zawodniczek, które zmieniły obywatelstwo w wyniku zawarcia związku małżeńskiego[11]. Chcąc wystartować w Letnich Igrzyskach Olimpijskich 1956 Walasiewicz w sierpniu 1956 w Las Vegas wyszła za mąż za boksera Harry’ego Neila Olsona[11]. Dzięki temu uzyskała obywatelstwo amerykańskie jako Stella Walsh Olson[12]. Małżeństwo rozpadło się po ośmiu tygodniach[5]. Po zakończeniu kariery sportowej była trenerką w USA, działaczką polonijną, współpracownicą PKOl.

4 grudnia 1980 na parkingu przy dyskoncie w południowo-wschodniej części Cleveland Walasiewicz została napadnięta przez Donalda Cassidy’ego i Ricka Clarka, którzy chcieli ją obrabować. Walasiewicz próbowała odebrać Cassidy’emu pistolet, ale ten strzelił do niej. Rana okazała się śmiertelna. Walasiewicz zmarła po przewiezieniu do szpitala[11][13]. 9 grudnia została pochowana na Calvary Cemetery w Cleveland[14]. W tym mieście do dziś działa centrum sportowe nazwane jej imieniem.

Należała do najpopularniejszych polskich sportowców okresu międzywojennego. Czterokrotnie zwyciężała w Plebiscycie Przeglądu Sportowego: w 1930, 1932, 1933 i 1934 r. Zajmowała ponadto miejsca w dziesiątce Plebiscytu w 1929, 1935, 1936, 1937 i 1938 r. Była również laureatką Wielkiej Honorowej Nagrody Sportowej (1932 i 1933)[15][16]. W 1937 otrzymała coroczną nagrodę Polskiego Związku Lekkiej Atletyki za najlepsze wyniki[17].

Ordery i odznaczenia

edytuj

Kwestia płci

edytuj

Walasiewicz zmarła 4 grudnia 1980 po postrzeleniu przez napastnika, któremu próbowała odebrać pistolet[11][5]. Zgodnie z amerykańskim prawem dotyczącym zgonów nienaturalnych, ciało zostało poddane sekcji zwłok[21][11][5]. Okazało się, że w rzeczywistości sportsmenka była osobą interpłciową, to znaczy posiadała żeńskie i męskie narządy płciowe (jednak nie w pełni rozwinięte)[21][22]. Badania genetyczne wykazały, że miała też chromosom Y[23][24][25]. Wówczas rozpoczęła się dyskusja, czy nie należy odebrać Walasiewicz jej rekordów i medali. Jednak taka decyzja nie została podjęta, a zarówno Międzynarodowy Komitet Olimpijski, jak i Międzynarodowa Federacja Lekkiej Atletyki (IAAF) nigdy oficjalnie nie odniosły się do tej sprawy[6].

Najważniejsze osiągnięcia

edytuj

Igrzyska olimpijskie

edytuj
  • 1932:   1. miejsce – 100 m, 11,9
  • 1932: 6. miejsce – rzut dyskiem, 33,60
  • 1936:   2. miejsce – 100 m, 11,7

Światowe igrzyska kobiet

edytuj
  • 1930:   1. miejsce – 60 m, 7,7 s
  • 1930:   1. miejsce – 100 m, 12,5 s
  • 1930:   1. miejsce – 200 m, 25,7 s
  • 1930:   3. miejsce – 4 × 100 m, 50,8 s
  • 1930: 8. miejsce – rzut oszczepem, 30,24 m
  • 1934:   1. miejsce – 60 m, 7,6 s
  • 1934:   2. miejsce – 100 m, 11,9 s
  • 1934:   2. miejsce – 200 m, 25,0 s

Mistrzostwa Europy

edytuj
  • 1938:   1. miejsce – 100 m, 11,9 s
  • 1938:   1. miejsce – 200 m, 23,8 s
  • 1938:   2. miejsce – 4 × 100 m, 48,2 s
  • 1938:   2. miejsce – skok w dal, 5,81 m
  • 1938: 6. miejsce – rzut oszczepem, 36,33 m
  • 1946: 6. miejsce – 4 × 100 m, 50,6

Akademickie mistrzostwa świata

edytuj
  • 1935:   1. miejsce – 100 m, 12,0 s
  • 1935:   1. miejsce – 400 m, 57,6 s
  • 1935:   1. miejsce – skok w dal, 5,73 m
  • 1935:   3. miejsce – 4 × 100 m, 51,3 s
  • 1935:   3. miejsce – rzut dyskiem, 34,81 m

Rekordy życiowe

edytuj
  • 60 m – 7,3 s (1933)
  • 100 m – 11,6 s (1936)
  • 200 m – 23,6 s (1935)
  • 400 m – 57,6 s (1935)
  • 800 m – 2:18,3 (1931) m:s
  • 1000 m – 3:02,5 (1933) m:s
  • 80 m pł – 12,9 s (1938)
  • skok w dal – 6,12 m (1939)
  • skok wzwyż – 1,49 m (1938)
  • pchnięcie kulą – 11,32 m (1936)
  • rzut dyskiem – 38,99 m (1930)
  • rzut oszczepem – 38,94 m (1938)

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Stanisława Walasiewicz – kontrowersyjna mistrzyni sprzed ery Szewińskiej. [w:] Magazyn Bieganie [on-line]. [dostęp 2021-08-27].
  2. ↑ a b c Jatkowska 2017 ↓, s. 132.
  3. ↑ Stanisława właśc. Stefania Walasiewicz – Olson. olimpijski.pl. [dostęp 2021-08-27].
  4. ↑ Lista Pasażerów emigrujących 13 czerwca 1912 do Stanów Zjednoczonych [online], familysearch.org [dostęp 2023-02-10].
  5. ↑ a b c d Jakub Zagalski (oprac.), Tajemnica polskiej mistrzyni. Prawda wyszła na jaw po tragicznej śmierci [online], ksiazki.wp.pl, 16 października 2020 [dostęp 2023-09-26]. za Krzysztof Szujecki, Sportsmenki. Pierwsze polskie olimpijki, medalistki, rekordzistki., Muza, 2020, ISBN 978-83-287-1441-0.
  6. ↑ a b c d Michał Laszczkowski, Kobiety Niepodległej, Warszawa 2021, s. 151, ISBN 978-83-956053-2-1.
  7. ↑ Jatkowska 2017 ↓, s. 144.
  8. ↑ Sport i Wychowanie Fizyczne. Rekord światowy Walasiewiczówny. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 211 z 15 września 1939. 
  9. ↑ Walasiewiczówna łapie złodzieja. „Orędownik Ostrowski”, s. 3, nr 73 z 11 września 1936. 
  10. ↑ Jatkowska 2017 ↓, s. 146.
  11. ↑ a b c d e Rob Tannenbaum, The Life and Murder of Stella Walsh, Intersex Olympic Champion [online], longreads.com, 18 sierpnia 2016 [dostęp 2023-09-26] (ang.).
  12. ↑ Jatkowska 2017 ↓, s. 149.
  13. ↑ Jatkowska 2017 ↓, s. 149,153.
  14. ↑ Jatkowska 2017 ↓, s. 149–150.
  15. ↑ Życie sportowe. Wręczenie Walasiewiczównie W. H. N. S.. „Kurier Warszawski”. nr 169, s. 6, 22 czerwca 1934. 
  16. ↑ Mała encyklopedia sport. T. 2. Warszawa: Sport i Turystyka, 1987, s. 604. ISBN 83-217-2564-3.
  17. ↑ Nagrodę PZLA przyznano St. Walasiewiczównie. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 268 z 25 listopada 1937. 
  18. ↑ M.P. z 1932 r. nr 209, poz. 242 „za zasługi na polu propagandy i sportu”.
  19. ↑ M.P. z 1947 r. nr 25, poz. 129 „za zasługi na polu krzewienia idei wychowania fizycznego i sportu w Polsce oraz rozsławiania imienia Polski na bieżniach i stadionach świata”.
  20. ↑ M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 104 „za zasługi na polu rozwoju sportu”.
  21. ↑ a b Jatkowska 2017 ↓, s. 150.
  22. ↑ Zabrali jej medal, bo była... mężczyzną – Sport – WP.PL.
  23. ↑ Jatkowska 2017 ↓, s. 151.
  24. ↑ Niesamowita historia Stanisławy Walasiewiczówny. babol.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-12)].
  25. ↑ Chromosomowa ruletka. medonet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-09)].

Bibliografia

edytuj
  • Gabriela Jatkowska: Przerwane igrzyska. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017. ISBN 978-83-011-9517-5.
  • Marzena Jaworska (oprac.), Stanisława Walasiewicz, Bosz, 2022, ISBN 9788375766271.
  • Anna Sulińska, Olimpijki, Wydawnictwo Czarne, 2020, ISBN 978-83-8191-041-5.
  • Krzysztof Szujecki, Sportsmenki. Pierwsze polskie olimpijki, medalistki, rekordzistki., Muza, 2020, ISBN 978-83-287-1441-0.
  • Walasiewicz Stanislawa (w USA – Stella Walsch-Olson), [w:] M. Krajewski, Nowy słownik biograficzny Ziemi Dobrzyńskiej, t. 2, Rypin 2014, s. 451–452.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Stanisława_Walasiewicz&oldid=74976686”