Stanisław Ligoń

pisarz śląski, działacz kulturalny (1879–1954)

Stanisław Ligoń, ps. Karlik z Kocyndra (ur. 27 lipca 1879 w Królewskiej Hucie, zm. 17 marca 1954 w Katowicach)[1] – polski pisarz, malarz, ilustrator, działacz kulturalny i narodowy, reżyser, aktor.

Stanisław Ligoń
Ilustracja
Stanisław Ligoń około 1935 roku
Data i miejsce urodzenia

27 lipca 1879
Königshütte

Data i miejsce śmierci

17 marca 1954
Stalinogród

Poseł na Sejm IV kadencji
(II Rzeczypospolitej)
Okres

od 1935
do 1938

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal Niepodległości Srebrny Krzyż Zasługi (II RP) Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi II stopnia Srebrny Wawrzyn Akademicki
Rzeźba Stanisława Ligonia przed budynkiem Polskiego Radia w Katowicach

Życiorys

edytuj

Potomek rodu Ligoniów, którego protoplastą był poeta górnośląski Juliusz Ligoń. Urodził się w rodzinie maszynisty kopalnianego[1], działacza i poety – Jana Ligonia i Reginy z Podstawów. Ojciec i dziadek Stanisława Ligonia dobrze zapisali się w historii Górnego Śląska pracą literacką i rozwojem patriotycznych tradycji.

Po ukończeniu szkoły podstawowej, pracował jako goniec w księgarni, a następnie w zakładzie malarskim. W późniejszym okresie uczęszczał do krakowskiej szkoły artystyczno-przemysłowej, a w roku 1900 rozpoczął studia malarskie w Berlinie, połączone z pracą kulturalno-społeczną wśród Polonii. Poznał wówczas m.in. działaczy politycznych – redaktora „Gazety Robotniczej” Franciszka Morawskiego z PPS, Stanisława Wojciechowskiego, Emila Caspariego, a także pisarzy i artystów, m.in. Stanisława Przybyszewskiego, Stanisława Wierusz-Kowalskiego.

Po powrocie na Górny Śląsk w latach 1904–1911 pracował jako malarz-ilustrator m.in. ilustrował książki wydawnictwa Karola Miarki w Mikołowie[2]. Zbliżył się do ruchu teatrów amatorskich. Reżyserował, grał, projektował dekoracje, organizował wieczory artystyczne. W 1911 roku przeniósł się do Krakowa na dalsze studia na Akademii Sztuk Pięknych, gdzie był uczniem m.in. Jacka Malczewskiego oraz Józefa Mehoffera.

W latach 1914–1917 Stanisław Ligoń przebywał w Truskolasach. Namalował polichromię w kościele św. Mikołaja. Założył także polską szkołę, w której nauczał razem z żoną Wandą. W „Domu Ludowym” zorganizował bibliotekę i salę teatralną. Założył amatorski zespół teatralny. Pisał sztuki, przygotowywał je jako reżyser i scenograf, sam grał po kilka ról w jednym przedstawieniu. W 1917 roku został wcielony do niemieckiego wojska i skierowany do Flandrii.

Po wojnie pisał i rysował w polityczno-satyrycznym piśmie „Kocynder”, używając pseudonimu Karlik. W 1921 roku pracował w Wydziale Prasowym Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu. Po podziale Górnego Śląska Ligoń przeniósł się do Katowic i w latach 1923–1928 był nauczycielem rysunku w gimnazjum im. Adama Mickiewicza. Jednocześnie współpracował jako scenograf z Teatrem w Katowicach i w tym okresie napisał głośne widowisko regionalne Wesele na Górnym Śląsku. Jako kierownik Związku Śląskich Teatrów Ludowych zorganizował wojewódzką kostiumernię i bibliotekę teatralną, otoczył opieką terenowe sceny teatralne, teatry lalkowe.

Stanisław Ligoń był prezesem Związku Zawodowego Artystów Plastyków w Katowicach, działał w Radzie Muzealniczej przy tworzącym się Muzeum Śląskim.

Był aktywnym radiowcem. Po raz pierwszy stanął przed mikrofonem 25 grudnia 1927 roku. Prowadził stałe audycje: Bery i bojki, Przy sobocie po robocie, Co niedziela u Karlika brzmi pieśniczka, gro kapela. Kontynuacją tych audycji w latach 50. była Radiowa czelodka. Posługiwał się spolszczoną „godką” górnośląską. Od stycznia 1934 aż do wybuchu II wojny światowej był dyrektorem katowickiej rozgłośni Polskiego Radia. Koncentrował się na audycjach regionalnych i satyryczno-politycznych skierowanych przeciwko hitlerowskiej propagandzie. Sporą popularność przyniósł mu m.in. cykl, prezentujących śląski folklor, antyhitlerowskich audycji słowno-muzycznych „Przy żeleźnioku”, „U Karlika gro muzyka”.

W wyborach parlamentarnych w 1935 roku został wybrany, z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, posłem na Sejm IV kadencji (1935–1938) 53461 głosami z okręgu nr 69, obejmującego powiat katowicki. W kadencji tej pracował w komisji oświatowej[3][4].

1 września 1939 roku wyjechał do Warszawy, stamtąd do Lublina, później na Węgry, następnie do Jugosławii, gdzie do 1941 pracował w Komitecie ds. Uchodźców Polskich. Przez Cypr i Turcję dotarł do Palestyny i zamieszkał w Jerozolimie. Zajmował się tam działalnością malarską i literacką, m.in. wydał skróconą edycję „Berów i bojek” oraz szkice Śląska Ojczyzna. Był m.in. członkiem delegatury Rządu RP na uchodźstwie ds. opieki nad wychodźcami[5]. Pisał, prowadził audycje radiowe.

Po wojnie, we wrześniu 1946 powrócił do pracy w Radiu Katowice. Zorganizował „Czelodkę Radiową”, z którą występował m.in. w audycjach „U Karliczka brzmi pieśniczka” oraz „Przy sobocie po robocie”.

Od 1949 członek Związku Literatów Polskich.

Zmarł w Stalinogrodzie (obecnie Katowice) 17 marca 1954 roku. Jego pogrzeb stał się manifestacją dziesiątków tysięcy mieszkańców Górnego Śląska. Został pochowany na Cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.

 
Grób Stanisława Ligonia na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach

W 1957 roku „Bery i bojki śląskie” doczekały się wydania książkowego.

Publikacje

edytuj
  • Bery i bojki śląskie (wiele wydań, m.in. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1970).
  • Wesele na Górnym Śląsku. Widowisko ludowe w 4 obrazach, 5 odsłonach ze śpiewami i tańcami, Katowice 1934, Nakł. Sekcji Teatrów Ludowych Tow. Przyjaciół Teatru Polskiego.

Ordery i odznaczenia

edytuj

Upamiętnienie

edytuj
  • W 1977 Stanisław Ligoń stał się patronem Radia Katowice[10].
  • Od 1983 Nagroda im. Stanisława Ligonia nadawana jest przez Radio Katowice osobom zasłużonym w takich dziedzinach, jak kultura, działalność społeczna, twórczość radiowa i działalność polityczna[11].
  • Patron Szkoły Podstawowej nr 33 w Katowicach[12].
  • Patron Szkoły Podstawowej nr 17 w Żorach[13].

Przypisy

edytuj
  1. a b Stanisław Ligoń, [w:] Jerzy Moskal, Stanisław Wilczek, Album pisarzy śląskich, wyd. 2, Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1975, s. 98.
  2. Instytut Śląski w Opolu, „Encyklopedia Powstań Śląskich”, Opole 1980, hasło „Ligoń Stanisław”, s. 273.
  3. Scriptor (opr.): Sejm i Senat 1935–1938 IV kadencja. Warszawa: nakładem Księgarni F. Hoesicka, 1936, s. 269.
  4. Biblioteka sejmowa – Parlamentarzyści RP: Stanisław Ligoń. [dostęp 2012-07-08].
  5. Encyklopedia Powstań Śląskich. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1980, s. 273.
  6. M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu sztuki i literatury”.
  7. M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 352 „za pracę w dziale odzyskania niepodległości”.
  8. M.P. z 1928 r. nr 148, poz. 267 „za zasługi na polu pracy kulturalnej i oświatowej” - jako Stanisław Licoń.
  9. M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 407 „za wybitną pracę organizacyjną w dziedzinie literatury pięknej”. W niektórych publikacjach podawana jest błędna informacja o odznaczeniu go Złotym Wawrzynem, tak jest np. w bazie Biblioteki sejmowej – „Parlamentarzyści RP” [data dostępu 2013-01-04].
  10. mb: 'Cztery pory roku' od 35 lat w Jedynce!. 2015-03-17. [dostęp 2018-04-10].
  11. Wręczono nagrody Radia Katowice im. Stanisława Ligonia. TVS.pl, 2018-04-10. [dostęp 2009-12-18]. (pol.).
  12. Szkoła Podstawowa Nr 33 im. Stanisława Ligonia w Katowicach. oficjalna strona [dostęp 2023-11-04]
  13. O szkole – Szkoła Podstawowa nr 17 im. Stanisława Ligonia w Żorach [online] [dostęp 2024-05-09] (pol.).

Bibliografia

edytuj
  • Joanna Starnawska: Dzieje Katowic (1299−1945). Katowice: Muzeum Historii Katowic, 1990, s. 49.
  • C. Kwiecień, Karlik z Kocyndra wspomnienia o Stanisławie Ligoniu, Wydawnictwo Radia i telewizji, Katowice 1980.
  • Encyklopedia Powstań Śląskich. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1980, hasło Stanisław Ligoń, s. 273.
  • Mirosław Fazan, biogram [w:] Chorzowski Słownik Biograficzny, wyd. Muzeum w Chorzowie, Chorzów 2007, s. 232–234.

Linki zewnętrzne

edytuj