Stanisławów (województwo dolnośląskie)
Stanisławów (przed 1726 Wilhelmsdorf, od ok. 1765–1945 Willmannsdorf, 1945–1947 Wilcza Wieś)[4] – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie jaworskim, w gminie Męcinka[5].
| wieś | |
 Zabudowania centralnej części wsi, w dolinie pomiędzy Łaskotką (406 m n.p.m.) a Chełmkiem (443 m n.p.m.) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
335–440 m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
136[2] |
| Strefa numeracyjna |
76 |
| Kod pocztowy |
59-400[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DJA |
| SIMC |
0365747 |
Położenie na mapie gminy Męcinka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu jaworskiego  | |
 51°04′10″N 16°00′49″E/51,069444 16,013611[1]
| |
Podział administracyjny
edytujW latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie legnickim.
Geografia
edytujStanisławów położony jest w północnej części Pogórza Złotoryjskiego, wchodzącego w skład Pogórza Kaczawskiego[6].
Zabudowania miejscowości ciągną się na przestrzeni 1,2 km wzdłuż lokalnej szosy z Sichowa do Pomocnego, począwszy od krętej doliny potoku Gajka u północno-zachodniego podnóża Chełmka (443 m n.p.m.) i południowo-wschodniego Łaskotki (406 m n.p.m.), poprzez głęboką dolinę pomiędzy Łaskotką na północy i Kościelną na południu, skończywszy wysoko na odsłoniętym wschodnim zboczu Rosochy (465 m n.p.m.)[4][7].
Badacze nie są zgodni co do układu przestrzennego wsi. Według dra inż. arch. Marka Staffy (autor Słownika geografii turystycznej Sudetów) „Stanisławów ma nieokreślony układ przestrzenny, zbliżony do wsi rozproszonej”[4]. Zdaniem Wiesławy Staniszewskiej (w pracy Zabytki kultury i sztuki Parku Krajobrazowego Chełmy) „Stanisławów posiada układ wielodrożny, wykształcony w wyniku lokowania zagród kmiecych na zboczach doliny, a zagród komorniczych w nieregularnym nawisu położonym pośrodku doliny.”[8].
Geologia
edytujRejon Stanisławowa zbudowany jest ze staropaleozoicznych zieleńców i fyllitów, należących do metamorfiku kaczawskiego. W okolicy jest też kilka niewielkich wystąpień trzeciorzędowych bazaltów, m.in. w zakolu szosy Sichów – Pomocne.
Górnictwo
edytujBogate okruszcowanie miejscowych skał umożliwiło na przestrzeni wieków działalność górniczą[4].
W pobliżu wsi istniały w różnym okresie kopalnie: żelaza, manganu, grafitu i barytu. Na lokalną skalę wydobywano również kamienie: zieleńce, bazalty i wapienie.
Historia
edytujZiemie, na których leży dzisiejszy Stanisławów, w latach 1212-1232 zostały darowane przez księcia Henryka Brodatego zakonowi cystersów lubiąskich[4]. Nie wiadomo, czy wieś wówczas istniała, czy została założona później przez zakonników[4]. Pierwsza znana nam wzmianka o ówczesnej Wilhelmsdorf pochodzi z dokumentu z 1381 r., potwierdzającego wykup od cystersów pieca i kamieniołomu wapna we wschodniej części wsi przez Hansa von Zedlitza, który założył wokół wapiennika dziedziczne wolne sołectwo[8].
Po sekularyzacji dóbr klasztornych w 1810 r., Stanisławów, wyjąwszy wolne sołectwo, stał się wsią czynszową. Od końca XVIII w. istniał we wsi młyn wodny, w 1840 r. istniały również trzy gospody[4]. Od połowy XIX wieku rozwinęło się stanisławowskie górnictwo. W 1858 r. powstało gwarectwo, wydobywającę z dwóch sztolni (Gustav i Carnall) żelazo w ilości blisko 3100 ton rocznie, zatrudniające około 100 osób. Wydobycie rudy żelaza przerwano z powodu nieopłacalności w 1908 r. Przy drodze do Leszczyny w latach 1867-1870 założono kopalnie miedzi[4].
Wiadomo, że w 1890 r. na szczycie góry Rosocha stało murowane schronisko turystyczne z restauracją i tarasem widokowym[9].
Na froncie I wojny światowej zginęło kilkunastu żołnierzy-rekrutów pochodzących ze Stanisławowa. Współcześni im mieszkańcy wsi wznieśli w centrum miejscowości otoczony lipami pomnik[4]. W okresie międzywojennym do Stanisławowa doprowadzono prąd elektryczny. Funkcjonowała szkoła ludowa[8].
W 1937 r. gliwicki koncern utworzył w Stanisławowie przedsiębiorstwo Eisenbergwerk Willmannsdorf. Firma pogłębiła stare sztolnie żelaza i wznowiła wydobycie, dając pracę 50 osobom[4].
Po dojściu Hitlera do władzy, podczas II wojny światowej, na położonym 10 m poniżej szczytu Rosochy spłaszczeniu grzbietu zbudowano wojskową radiostację wraz z obiektami towarzyszącymi[10]. Od lutego nawet do końca czerwca 1945 r. miały trwać zacięte walki oddziału Waffen-SS broniącego budowli, z Armią Czerwoną[11].
Na bezimiennym wzgórzu o wysokości 442 m n.p.m., położonym około 1 km na południe w kierunku Pomocnego, polscy geologowie odkryli w 1954 r. żyłę barytu[10]. Trzy lata później uruchomiono kopalnię głębinową – Zakłady Górnicze „Stanisławów”, będące filią dotąd jedynej polskiej kopalni barytu w Boguszowie-Gorcach. Rocznie zakłady wydobywało od 25 do 50 tys. t kruszcu[12].
Nieopodal ruin byłego niemieckiego schroniska, zburzonego po wojnie, jaworski oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego wybudował w 1986 r. schron-chatkę turystyczną Marianówka[13].
W 1988 r. wyłącznie z pracy w rolnictwie utrzymywało się 27% ludności w wieku produkcyjnym. Istniało 19 gospodarstw, o 11 mniej niż w 1978 r.[4]
Straty, jakie po 1994 r. zaczęło przynosić krajowe wydobycie barytu, sprawiły, że działalność eksploatacyjną w kopalni „Stanisławów” przerwano 20 stycznia 1997 r. Upadłość zakładu macierzystego po zniszczeniu przez katastrofalne opady deszczu w lipcu 1997 r. przesądziła o zamknięciu zakładu górniczego. Próba sprzedaży kopalni, utrudniona ograniczeniami dla ewentualnego nabywcy ze strony zarządu powstałego w 1992 r. Parku Krajobrazowego Chełmy zakończyła się niepowodzeniem[14].
Teren byłej kopalni w 1998 r. został przekształcony w bazę lotniczą „Baryt”. W 2000 r. w bazie ulokowana została Jednostka Ratowniczo-Poszukiwawcza, działająca w strukturach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. W oparciu o bazę, wyposażoną w lądowisko Złotoryja-Baryt, strzelnicę, tor przeszkód i częściowo zalaną sztolnię, zainicjowano szkolenia kandydatów do służby w wojskach powietrznodesantowych i jednostkach ratowniczych, a także szkolenia dokształcające dla ratowników[15].
Współczesność
edytuj
Od czerwca 1992 Stanisławów znalazł się w granicach Parku Krajobrazowego Chełmy. Miejscowość jest najwyżej położoną wsią na terenie Parku[16].
Przez wieś nie przebiegają linie transportu zbiorowego. Autobusy szkolne dowożą młodzież ze Stanisławowa do Zespołu Szkół w Męcince[17].
W miejscowości nigdy nie było kościoła. Stanisławów dziś, podobnie jak przez wieki, podlega parafii w Pomocnem[4].
Mieszkańcy angażują się w działalność społeczną – funkcjonuje Stowarzyszenie Miłośników Wsi Stanisławów „Barytowe Wzgórza”[18]. Rokrocznie na przełomie lipca i sierpnia odbywa się festyn-święto wsi[19]. W sierpniu 2007 r. mieszkańcy odsłonili obelisk upamiętniający 800-lecie istnienia miejscowości.
Wobec wzrostu zapotrzebowania na mączki barytowe dla wiertnictwa, geolodzy nie wykluczają wznowienia krajowego wydobycia barytu. Pod uwagę jest brane głównie złoże pozostałe w Stanisławowie, którego zasoby szacuje się na około 5 mln t[20][21].
Turystyka
edytujW Stanisławowie krzyżują się szlaki turystyczne:
Szlak Krawędziowy (znany również jako Szlak Brzeźny) ze Złotoryi do Bolkowa,
Szlak Kopaczy z Leszczyny do Drogi Kalwaryjskiej pod Górzcem,
Rowerowy Szlak Wygasłych Wulkanów z Legnickiego Pola do Jerzmanic-Zdroju,
Euroregionalny Szlak Rowerowy ER-4, odcinek z Jawora do Złotoryi[6].
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 127862
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1206 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Hasło Stanisławów w: Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 7 Pogórze Kaczawskie, red. Marek Staffa, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław 2002, ISBN 83-85773-47-9 (ss. 538-541).
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-03-02].
- ↑ a b Góry i Pogórze Kaczawskie. Skala 1:40.000. Jelenia Góra: Wydawnictwo Turystyczne Plan, 2004. wyd. II. ISBN 83-88049-02-X.
- ↑ Parki Krajobrazowe Dolnego Śląska: Park Krajobrazowy Chełmy Skala 1:50 000. Jelenia Góra: Wydawnictwo Turystyczne Plan, 2008. wyd. I.
- ↑ a b c Staniszewska W. Zabytki sztuki i kultury Parku Krajobrazowego Chełmy, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu, Wrocław – Legnica 1995, ISBN 83-905200-0-1.
- ↑ Schronisko na Rososze, pocztówka z ok. 1910-1912 r., fotopolska.eu [dostęp: 7.11.2011].
- ↑ a b Wiśniewski E. Weekend w Parku Krajobrazowym Chełmy. Przewodnik dla zmotoryzowanych., Zarząd Parku Krajobrazowego Chełmy w Myśliborzu, Legnica 1995, ISBN 83-902463-4-1.
- ↑ Baza Lotnicza „Baryt”. jpr-baryt.zlotoryja.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-28)]., strona internetowa Jednostki Poszukiwawczo-Ratowniczej [dostęp: 7.11.2011].
- ↑ Maciejak K.: Jak umierał „Stanisławów”. [dostęp 2011-11-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-12)].
- ↑ Kalendarium PTTK Ziemi Jaworskiej, oficjalna strona PTTK o/Jawor [dostęp: 7.11.2011].
- ↑ Odpowiedź ministra skarbu państwa – z upoważnienia prezesa Rady Ministrów – na interpelację nr 261 posła Marka Dyducha w sprawie likwidacji Kopalni Barytu „Boguszów” w woj. wałbrzyskim oraz zagospodarowania jej mienia, portal sejm.gov.pl [dostęp: 7.10.2011].
- ↑ Na podstawie oficjalnej strony JPR.
- ↑ Park Krajobrazowy Chełmy:miejsca warte zobaczenia, strona Dolnośląskiego Zarządu Parków Krajobrazowych [dostęp: 7.11.2011].
- ↑ Gmina Męcinka – Dowóz do szkół Oficjalna strona internetowa gminy Męcinka [dostęp: 7.11.2011].
- ↑ Stowarzyszenie Miłośników Wsi Stanisławów „Barytowe Wzgórza”, baza krs-online.com [dostęp: 10.11.2011].
- ↑ Świłowska A.: Święto Barytowych Wzgórz. „Nowa Gazeta Jaworska”, 16.08.2011. [dostęp 2011-11-10].
- ↑ C. Sroga: Baryt i fluoryt, w: Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31 XII 2009 r. pod red. S. Wołkowicza, T. Smakowskiego, S. Speczika, PIG-PIB Warszawa 2011
- ↑ Bereda T.: Baryt i fluoryt. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy. [dostęp 2011-11-10].
Linki zewnętrzne
edytuj- Kopalnia barytu Stanisławów: zdjęcia K. Maciejaka sprzed wyburzenia obiektów
- Wspomnienia na łamach Nowej Gazety Jaworskiej