Sros
Sros, l. mn. srose[1] – szeroki ozdobny pas góralski z kieszeniami (gwar. trzosem, lub miechem), spotykany jako część wyposażenia ubioru, element wyróżniający się w strojach męskich u niektórych grup etnicznych Karpat i Pogórza.
Wykonany był, jak w przypadku mieszkańców Karpat polskich (górale podhalańscy, Lachy Sądeckie) z juchtowej skóry o naturalnej lub czerwonej barwie, z tłoczonym geometrycznym ornamentem. Pas nabijany był metalowymi lub miedzianymi kabzlami i zapinany na 3 lub 4 metalowe sprzączki[2]. Gospodarze bogatsi nosili powszechnie srosy[3]. Szyte z podwójnej (dubeltowej) skóry, szerokie na dwie dłonie, zapinane na dwie sprzączki. Wewnątrz takiego pasa znajdowały się przy zapięciu wszywane skórzane woreczki na pieniądze, zapinane na sprzączki. Przechowywano w nich również ważne kwity, fajkę, hubkę i krzesiwo.
Oposki
edytujNieco węższe od srosów były białe pasy krakowskie tzw. oposki (uopaski)[4]. Miały szerokości do 10 cm, wyposażone były w dwie sprzączki i mieszek. Nabijane były mosiężnymi gwoździkami, z przytwierdzonymi półkoliście kolorowymi, dzwoniącymi blaszkami, torebką i nożykiem. U oposka prawie zawsze każdy chłop miał składany nóż, z jednym ostrzem, przywiązany na sznurku. Był to zwyczaj czysto lachowski.
Pod koniec XIX w. gdy podobne pasy należały już do przeszłości, lud nazywał oba rodzaje srosami. Nazwą pas związany jest z gwarą podegrodzką.
Chimir-Serpar
edytujNa Bukowinie pasy takie nazywane były czimirem (rum. chimir[5]), szeroki skórzany pas z kieszeniami na pieniądze[6]. Etymologicznie nazwa rumuńska wywodzi się od słowa tureckiego oznaczającego pas[7] (Kemer).
Na terenie Siedmiogrodu pod nazwą șerpar[8]; pînză, zonă („brîul ars": zona ecuatorială), fr. cordon de piele, węg. tüszö; oraz niem. breiter Ledergürtel mit Geldbeutel. Siedmiogrodzcy Sasi z okolic Saros nosili kapelusze, białe koszule naciągnięte na spodnie, w połowie przepasane serparem. Serpar miał szerokość od 8-13 cm i zapinany był na dwie sprzączki. Jest obecnie produkowany w Rumunii jako tradycyjny, saski, pas myśliwski.
Prawdopodobnie to podobieństwo spowodowało zamieszczenie przez Wincentego Pola takiej wzmianki – "Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi"[9].
Galeria
edytuj-
Fickowa Pokusa z Jeleśni -
Słowaccy górale -
Grupa muzyczna z Maramuresz -
Lachy Sądeckie -
Górale żywieccy, 2008 -
Współczesny rumuński (saski) zespół folklorystyczny z Cluj Napoca, Siedmiogród, w czasie Festiwalu Kultury Beskidzkiej, Wisła, 2008 -
-
Huculscy trąbitarze na rycinie Zygmunta Ajdukiewicza
Przypisy
edytuj- ↑ Język polski. t. 52-53, str. 143; op. cit. E. Pawłowski. Gwara podegrodzka. 1955
- ↑ zakopiański "pas góralski" arch. NAC
- ↑ "pospolitsze od pasów zbójnickich były tzw. srosy, szeroki na dwie dłonie ..." [w:] Józef Gajek. Atlas polskich strojów ludowych: Małopolska. PTL. 1956. str. 28
- ↑ "We wsiach graniczących z Lachami, jak Jurków, Chyżówki, Gruszowiec były w użyciu pasy krakowskie, znane z opisu O. Kolberga jako oposki ... [w:] Józef Gajek. str. 28" "
- ↑ Chimir
- ↑ Słownik górali polskich na Bukowinie. 2008
- ↑ Chimir=Kemer
- ↑ șerpar – silah (arch.), arme; bułg. siliah, serb. silah, alb. siliah "chimir pontru", mer. silehe "serpar rie pastrat culite pistole". V. Partae II: silihtar.
- ↑ Wincenty Pol. Historyczny obszar Polski rzecz o dijalektach mowy polskiej. Kraków 1869
Bibliografia
edytuj
- Jan Witek. Strój Lachów Limanowskich: Część V, wyd. XIII. 1988.
- Lidia Michalikowa, Zofia Chrząstowska, Stanisław Chrząstowski. Folklor Lachów Sądeckich. 1974.