Skupieńcowate

Skupieńcowate
	Oxycarenidae
	Stål, 1862
	Okres istnienia: eocen–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Skupieniec lipowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Infrarząd	Pentatomomorpha
Nadrodzina	Lygaeoidea
Rodzina	skupieńcowate
Synonimy
	Oxycarenida; Aneuropharina;
	Oxycarenida; Aneuropharina;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Skupieńcowate^[1] (Oxycarenidae) – rodzina pluskwiaków z podrzędu różnoskrzydłych i nadrodziny Lygaeoidea. Należy do niej około 150 opisanych gatunków. Są fitofagami, żerującymi na roślinach z różnych rodzin. Zasięg mają kosmopolityczny, ale większość gatunków występuje w krainach: palearktycznej i etiopskiej. W zapisie kopalnym znane są od eocenu.

Morfologia

Pluskwiaki o ciele niewielkich rozmiarów^[2]^[3]; ich długość mieści się w zakresie między 1,2 a 12 mm^[3]. Kształt ciała najczęściej jest przypłaszczony, aczkolwiek niektóre gatunki są silnie upodobnione do mrówek^[2]^[3]. Dominuje wśród nich niepozorna, brązowawa do czarnej kolorystyka, jednak zdarzają się gatunki z jaskrawymi, czerwonymi lub żółtymi elementami^[3].

Głowa zazwyczaj jest wyciągnięta ku przodowi^[3]^[2]^[4]. Powierzchnię głowy, przedplecza i tarczki pokrywa punktowanie^[2]. Boczne brzegi przedplecza nie są rozpłaszczone czy rozszerzone, lecz zwyczajnie zaokrąglone^[3]^[2]. Płasko rozszerzone krawędzie mają za to zwykle półpokrywy^[3]^[2]^[4]. Często półpokrywy bywają przezroczyste^[3]. Tylna para skrzydeł charakteryzuje się obecnością żyłek interwannalnych^[2] i brakiem hamusa (haczykowatej żyłki w komórce dysoidalnej, odchodzącej od żyłki medialnej)^[3]^[2]^[4].

Odwłok ma przetchlinki drugiej pary umieszczone grzbietowo, a par od trzeciej do siódmej umieszczone brzusznie^[3]^[2]^[4]. Na sternitach odwłoka trzeciego, czwartego i piątego brak jest bocznych trichobotrii, natomiast piąty sternit zaopatrzony jest w trichobotrium środkowe^[4] i co najwyżej jedno trichobotrium tylne^[3]. Szwy na odwłoku są całkowite i sięgają jego krawędzi bocznych^[2]^[4]. Laterotergitów brak jest na odwłoku zupełnie^[3]. Samce mają na odwłoku poprzeczny rządek szczecinek gruczołowych, zaś samicę cechuje wierzchołek odwłoka ścięty^[4]. Genitalia samicy charakteryzują się spermateką całkowicie nieobecną lub zredukowaną do formy niefunkcjonalnej^[2].

Ekologia i występowanie

Owady te są fitofagami, wysysającymi nasiona i soki z roślin. Wśród ich roślin żywicielskich wymienia się przedstawicieli takich rodzin jak: astrowate, czystkowate, jasnotowate, lipowate, ogórecznikowate, nanerczowate, psiankowate, różowate, rutowate, ślazowate czy zatwarowate. Liczne gatunki wykazują polifagizm. Wiele gatunków to kserotermofile. Najczęściej wydają na świat jedno pokolenie w roku^[2].

Rodzina rozprzestrzeniona jest kosmopolitycznie, jednak najliczniejsza jest w Starym Świecie^[4], a większość gatunków występuje w krainach: palearktycznej i etiopskiej. Na półkuli zachodniej jest słabo reprezentowana^[2]. W krainie neotropikalnej występują 22 gatunki z 5 rodzajów^[4]. W Australii stwierdzono 4 gatunki, wszystkie z rodzaju Oxycarenus. Po trzy gatunki z tegoż rodzaju wykazano z Nowej Kaledonii i krainy orientalnej^[2]. W Polsce do 2020 roku stwierdzono 8 gatunków, w tym 3 nienależące do fauny rodzimej^[5] (zobacz: Oxycarenidae Polski).

Taksonomia

Takson ten wprowadzony został w 1862 roku przez Carla Ståla pod nazwą Oxycarenida^[2]. Rangę rodziny po raz pierwszy nadali mu w 1894 roku Lucien Lethierry i G. Severin^[6]. W XX wieku klasyfikowany był jednak głównie jako podrodzina Oxycareninae w obrębie szeroko pojętych zwińcowatych. W pracach z II połowy XX wieku wysnuwane były przypuszczenia co do parafiletyzmu tak rozumianych zwińcowatych^[3]; w latach 60. sugerowano ich bliskie pokrewieństwo z Idiostolidae i Henicocoridae^[2]. Thomas J. Henry w 1997 roku opublikował wyniki analizy filogenetycznej infrarzędu, na podstawie której wniósł niektóre podrodziny zwińcowatych, w tym omawiany takson, do rangi rodzin. Według tejże analizy grupą siostrzaną dla Oxycarenidae są Artheneidae – ich wspólnymi cechami jest brak laterotergitów odwłoka, obecność wyrostka na fallotece i sześciokątne pękanie osłonki jaja przy wylęgu^[7]. Siostrzaną relację tych rodzin potwierdzają też wyniki molekularnej analizy Tiana Xiaoxuan i innych z 2011^[8].

W zapisie kopalnym znane są od eocenu, dzięki skamieniałościom z północnoamerykańskiej formacji Florissant^[9].

Do rodziny tej zalicza się około 150 opisanych gatunków^[4]. Klasyfikuje się w 27 rodzajach^[10]:

Anomaloptera Amyot & Serville, 1843
Auchenodes Horvath, 1891
Barberocoris Miller, 1956
Bethylimorphus Lindberg, 1953
Bianchiella Reuter, 1907
Bogdiana Kerzhner, 1964
Brachyplax Fieber, 1860
Bycanistellus Reuter, 1890
Camptotelus Fieber, 1860
Crophius Stal, 1874
Dycoderus Uhler, 1901
Jakowleffia Puton, 1875
Leptodemus Reuter, 1900
Macroplax Fieber, 1860
Macropternella Slater, 1957
Mayana Distant, 1893
Metopoplax Fieber, 1860
Microplax Fieber, 1860
Neaplax Slater, 1974
Neocamptotelus Hoberlandt, 1987
Neocrophius Henry & Dellapé, 2015
Notocoderus Henry & Dellapé, 2009
Oxycarenus Fieber, 1837
Philomyrmex Sahlberg, 1848
†Procrophius Scudder, 1890
Tropidophlebia Kerzhner, 1964
Urvaschia Hopp, 1987

Znaczenie gospodarcze

Jako szkodniki bawełny i innych roślin uprawnych z rodziny ślazowatych notowane są niektóre gatunki z rodzaju Oxycarenus, przy czym największe znaczenie na półkuli wschodniej ma Oxycarenus hyalinipennis^[2].

Przypisy

↑ Oxycarenidae – Skupieńcowate. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-05-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q G. Cassis, Gordon F. Gross: Zoological catalogue of Australia: Hemiptera: Heteroptera (Pentatomomorpha). CSIRO Publishing, 2002.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Randall T. Schuh, James Alexander Slater: True bugs of the world (Hemiptera:Heteroptera): classification and natural history. Cornell University Press, 1995, s. 251-258. ISBN 0-8014-2066-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Thomas J. Henry, Pablo M. Dellape, Alexandre S. de Paula: The Big-Eyed Bugs, Chinch Bugs, and Seed Bugs (Lygaeoidea). W: True Bugs (Heteroptera) of the Neotropics. Antônio R. Panizzi, Jocélia Grazia (red.). Dordrecht: Springer Science+Business Media, 2015, s. 159-175.
↑ Barbara Lis, Marcin Kadej. Metopoplax ditomoides (A. Costa, 1843) (Hemiptera: Oxycarenidae) – pierwsze stwierdzenie w Polsce. „Heteroptera Poloniae – Acta Faunistica”. 13. s. 105–107. DOI: 10.5281/zenodo.3592061. ISSN 2083-201X.
↑ L. Lethierry, G. Severin: Catalogue General des Hemipteres. Tome II. Bruksela: F. Hayez, 1894.
↑ T.J. Henry. Phylogenetic analysis of family groups within the infraorder Pentatomomorpha (Hemiptera: Heteroptera), with emphasis on the Lygaeoidea. „Annals of the Entomological Society of America”. 90 (3), s. 275–301, 1997.
↑ Xiaoxuan Tian, Qiang Xie, Min Li, Cuiqing Gao, Cuiqing Gao, Ying Cui, Li Xi, Wenjun Bu. Phylogeny of pentatomomorphan bugs (Hemiptera-Heteroptera: Pentatomomorpha) based on six Hox gene fragments. „Zootaxa”. 2888, s. 57–68, 2011. DOI: 10.11646/zootaxa.2888.1.5.
↑ S.H. Scudder. The Tertiary Insects of North America. „Report of the United States Geological Survey of the Territories”. 13, s. 1-734, 1890.
↑ Pablo M. Dellapé, Thomas J. Henry, David C. Eades: family Oxycarenidae. [w:] Lygaeoidea Species File (Version 5.0/5.0) [on-line]. [dostęp 2020-04-15].

[insektarium-1] Oxycarenidae – Skupieńcowate. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-05-19].

[CG-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q G. Cassis, Gordon F. Gross: Zoological catalogue of Australia: Hemiptera: Heteroptera (Pentatomomorpha). CSIRO Publishing, 2002.

[True-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Randall T. Schuh, James Alexander Slater: True bugs of the world (Hemiptera:Heteroptera): classification and natural history. Cornell University Press, 1995, s. 251-258. ISBN 0-8014-2066-0. (ang.).

[PG-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Thomas J. Henry, Pablo M. Dellape, Alexandre S. de Paula: The Big-Eyed Bugs, Chinch Bugs, and Seed Bugs (Lygaeoidea). W: True Bugs (Heteroptera) of the Neotropics. Antônio R. Panizzi, Jocélia Grazia (red.). Dordrecht: Springer Science+Business Media, 2015, s. 159-175.

[LK-5] Barbara Lis, Marcin Kadej. Metopoplax ditomoides (A. Costa, 1843) (Hemiptera: Oxycarenidae) – pierwsze stwierdzenie w Polsce. „Heteroptera Poloniae – Acta Faunistica”. 13. s. 105–107. DOI: 10.5281/zenodo.3592061. ISSN 2083-201X.

[LS-6] L. Lethierry, G. Severin: Catalogue General des Hemipteres. Tome II. Bruksela: F. Hayez, 1894.

[Henry-7] T.J. Henry. Phylogenetic analysis of family groups within the infraorder Pentatomomorpha (Hemiptera: Heteroptera), with emphasis on the Lygaeoidea. „Annals of the Entomological Society of America”. 90 (3), s. 275–301, 1997.

[Tian-8] Xiaoxuan Tian, Qiang Xie, Min Li, Cuiqing Gao, Cuiqing Gao, Ying Cui, Li Xi, Wenjun Bu. Phylogeny of pentatomomorphan bugs (Hemiptera-Heteroptera: Pentatomomorpha) based on six Hox gene fragments. „Zootaxa”. 2888, s. 57–68, 2011. DOI: 10.11646/zootaxa.2888.1.5.

[Scudder-9] S.H. Scudder. The Tertiary Insects of North America. „Report of the United States Geological Survey of the Territories”. 13, s. 1-734, 1890.

[lsf-10] Pablo M. Dellapé, Thomas J. Henry, David C. Eades: family Oxycarenidae. [w:] Lygaeoidea Species File (Version 5.0/5.0) [on-line]. [dostęp 2020-04-15].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]