Skały osadowe

Skały osadowe (sedymentacyjne) – jeden z trzech głównych typów skał (obok skał magmowych i metamorficznych) budujących skorupę ziemską, powstają przez nagromadzenie się materiału przenoszonego przez czynniki zewnętrzne (np. wodę, lodowiec, wiatr), na skutek jego osadzania się lub wytrącania z roztworu wodnego. Nauka zajmująca się powstawaniem skał osadowych to sedymentologia.

Przykład sekwencji skał osadowych - odsłonięcie osadów morskich w zachodniej części Utah.

Podział

Ze względu na sposób powstania wyróżnia się:

• skały okruchowe (klastyczne) – powstałe w wyniku nagromadzenia materiału pochodzącego z rozkruszenia starszych skał, jego przetransportowania i osadzenia przez wodę, wiatr lub lód:
  • skały bardzo drobnookruchowe (pelity): ił, iłowiec, łupek ilasty;
  • skały drobnookruchowe (aleuryty): muł, mułowiec, łupki osadowe;
  • skały średniookruchowe (psamity): piasek, piaskowiec, arkoza, szarogłaz;
  • skały grubookruchowe (psefity): gruz, żwir, brekcja, zlepieniec;
• skały piroklastyczne – powstałe z materiałów wyrzuconych w powietrze w czasie erupcji wulkanicznej, np. tuf wulkaniczny, tufit;

• skały rezydualne (alitowe, regolit) – zwietrzelina powstała „in situ” (na miejscu) w wyniku wietrzenia skał (przede wszystkim węglanowych):
  • terra rossa, lateryt, boksyt.

• skały chemogeniczne (pochodzenia chemicznego) – powstałe w wyniku rozpuszczenia składników skał starszych i ponownego wytrącenia osadu wskutek parowania lub reakcji chemicznych z udziałem (albo bez) organizmów żywych:
  • węglanowe – wapienie, dolomit, margiel – skała mieszana;
  • skały krzemionkowe – gejzeryt, kwarcyt, krzemień, rogowiec, martwica krzemionkowa, opoka;
  • skały żelaziste – żelaziak, ruda darniowa;
  • skały gipsowe i skały solne – gips, anhydryt, sól kamienna, sole potasowe;
  • skały fosforanowe – fosforyt, guano;
  • skały manganowe, siarkowe (siarka rodzima), skały strontowe, skały barytowe, skały fluorytowe;

• skały organogeniczne

Przykłady skał osadowych

• 
  Sól kamienna z Kłodawy – przykład ewaporatu
• 
  Sól kamienna z Wieliczki – przykład ewaporatu
• 
  Gips – przykład ewaporatu
• 
  Krzemienie (pasiasty i konkrecyjny) – przykład skały krzemionkowej
• 
  Krzemień – przykład skały krzemionkowej
• 
  Szarogłaz – przykład skały okruchowej
• 
  Piaskowiec glaukonitowy – przykład skały okruchowej
• 
  Mułowiec - przykład skały okruchowej, drobnoziarnistej
• 
  Skała o frakcji pylasto-ilastej
• 
  Sferosyderyt – przykład skały węglanowej,konkrecyjnej
• 
  Wapień, dewon (fran) – przykład skały węglanowej organo-chemogenicznej
• 
  Wapień (fragment rdzenia wiertniczego), karbon (wizen)
• 
  Wapień, jura (kelowej)
• 
  Wapień, jura (oksford)
• 
  Węgiel kamienny – przykład skały organogenicznej, paliwo kopalne
• 
  piasek

Zobacz też

• Osady

Linki zewnętrzne

• Żywa planeta - Skały osadowe
• Jak powstają skały osadowe? (PDF)