Serdecznik pospolity

Serdecznik pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	serdecznik
Gatunek	serdecznik pospolity
	Nazwa systematyczna
	Leonurus cardiaca L.; Sp. pl. 2:584. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons

Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jasnotowatych. Nazwy ludowe: gęsia stopa, lisi ogon, lwie serce^[3].

Zasięg geograficzny

Rodzimy obszar występowania obejmował niemal całą Europę oraz Turcję^[4]. Obecnie rozprzestrzenił się i jest pospolity w całej Ameryce Północnej i Europie, a występuje także miejscowo w Ameryce Południowej i Australii^[5]. W Polsce jest częsty na niżu, rzadki w górach. Dawniej był w Polsce uprawiany jako roślina lecznicza, obecnie występuje jako relikt dawnych upraw^[6]. Status gatunku we florze Polski: najprawdopodobniej kenofit, być może archeofit^[7].

Morfologia

Pokrój: Roślina osiągająca wysokość 30 -150 cm. Z kłącza wyrasta kilka łodyg. Cała roślina jest dość silnie owłosiona i wydziela słaby, nieprzyjemny zapach^[8].
Łodyga: Owłosiona, podłużnie prążkowana, czterokanciasta o szerokości około 1 cm, pusta^[9]
Liście: Dolne liście są jajowatokoliste, dłoniastosieczne, 3– do 5–klapowe, rzadko 7–klapowe, o klapach nieregularnie ząbkowanych. Górne liście są całkowicie lub niewyraźnie trójdzielne, lancetowate o brzegu piłkowanym i nasadzie klinowatej. Górna powierzchnia liści jest zielona, słabo owłosiona, dolna powierzchnia jest jasnozielona, gęsto owłosiona z wyraźnym unerwieniem dłoniastym i siateczkowatym^[9].
Kwiaty: Pojedyncze, drobne kwiaty wyrastają w nibyokółkach w kątach wąskich przysadek, zarówno na głównym pędzie, jak i na rozgałęzieniach. Są to kwiaty grzbieciste; warga górna 2-łatkowa, różowa i na brzegach silnie owłosiona, warga dolna z 3 całobrzegimi łatkami, purpurowo-biała z żółtym odcieniem, czerwono cętkowana. Korona ma długość do 12 mm, jej rurka jest rozszerzona i posiada w gardzieli pierścień włosków. Kielich 5-działkowy i 5-nerwowy, znacznie krótszy od korony. Jego jajowato-trójkątne działki zakończone są szydlasto zakończone. Pręciki dużo dłuższe od korony. W każdym kwiatku cztery wyrastające w jednym rzędzie dwusilne pręciki dłuższe od rurki korony^[6].
Owoc: Rozłupnia rozpadająca się na trójgraniaste rozłupki^[6].

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, hemikryptofit^[7]. Kwiaty słabo przedprątne, kwitną od czerwca do sierpnia^[10], zapylane są głównie przez trzmiele^[11]. Roślina miododajna. Rozmnaża się przez nasiona rozsiewane przez zwierzęta (zoochoria). Wsiane wiosną kiełkują po 20-40 dniach^[11].
Siedlisko: Roślina ruderalna, związana zwłaszcza z osiedlami wiejskimi. Rośnie przy drogach, płotach, na śmietniskach, w zaniedbanych parkach, rzadko na brzegach lasów. Ustępuje wraz z intensyfikacją użytkowania przestrzeni w obrębie terenów zabudowanych^[8]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Artemisietalia i Ass. Leonuro-Ballotetum (opt.)^[12].
Genetyka i zmienność: Liczba chromosomów 2n = 28^[7]. Występuje w dwóch podgatunkach:; * Leonurus cardiaca L. subsp. cardiaca – podgatunek słabo owłosiony zgiętymi włoskami dług. 0,5 mm, lub prawie nagi, o kielichu kwiatowym długości 3,5-5 mm. Częściej występuje na zachodzie kraju.; * Leonurus cardiaca L. subsp. villosus (Desf. ex. Spreng.) Hyl. – podgatunek silnie owłosiony gęstymi, białymi i odstającymi włosami długości 1-2 mm, o kielichu długości 4,5-8 mm.
Korelacje międzygatunkowe: Na serdeczniku pospolitym pasożytują niektóre gatunki grzybów: Neoerysiphe galeopsidis wywołujący mączniaka prawdziwego i Ramularia lamii powodujący plamistość liści^[13].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Historia wykorzystania: Jako roślina lecznicza serdecznik pospolity znany był już w starożytnej medycynie chińskiej. W Europie Środkowej i Zachodniej był powszechnie w tym celu wykorzystywany od średniowiecza i często uprawiany^[11].
Surowiec zielarski: Ziele serdecznika (Leonuri cardiacae herba) – całe lub rozdrobnione, wysuszone kwitnące części nadziemne o zawartości nie mniej niż 0,2% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd^[9]. Zawiera alkaloidy, garbniki, glikozydy dwuterpenowe (marubinę), glikozydy butadienolidowe, glikozydy irydoidowe, garbniki, cholinę trójterpeny, flawonoidy, kwasy organiczne, sitosterole, olejki eteryczne, sole mineralne^[11]. Związki czynne mają działanie podobne do kozłka lekarskiego, ale słabsze^[3].
Działanie: Uspokajające i regulujące pracę serca, ściągające, przeciwskurczowe, obniżające ciśnienie krwi, słabo moczopędne i wiatropędne. Wewnętrznie alkoholowy wyciąg stosowany jest przy dolegliwościach ze strony układu pokarmowego; bólach brzucha (zmniejsza skurcze jelit), wzdęciach, zaparciach, biegunkach. Używany jest przez kobiety w okresie przekwitania, przy nadmiernej pobudliwości nerwowej, bezsenności, lęku, histerii, skłonności do płaczu, a także przy dusznościach, bólach i zawrotach głowy, bolesnym miesiączkowaniu i nadciśnieniu. Zewnętrznie może być używany do przemywania ran i oparzeń^[11].
Zbiór i suszenie: Zbiera się pod koniec kwitnienia rośliny pędy boczne i szczytowe o długości ok. 25 cm. Suszy w przewiewnym i zacienionym miejscu (temperatura nie może przekroczyć 35 °C). Po wysuszeniu odrzuca się grubsze kawałki łodygi^[14]. Roślina czasami porażana bywa przez mączniaka prawdziwego, co powoduje, że wygląda, jak obsypana mąką. Takich roślin nie należy zbierać^[3].

Inne zastosowania

Dawniej używany był przez kobiety karmiące do wzmożenia laktacji^[3].
Czasami był dawniej używany do otrzymywania ciemnooliwkowego barwnika do tkanin^[3].

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-01-17].
↑ ^a ^b ^c Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
↑ ^a ^b ^c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
↑ ^a ^b ^c Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008. ISBN 978-83-245-9538-9.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Malcolm Storey: Leonurus cardiaca L. (Motherwort). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-01-12].
↑ Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[mazerant-3] Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].

[5] Discover Life Maps. [dostęp 2018-01-17].

[sudnik-6] Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.

[rutkowski-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[mowszowicz-8] Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.

[FPX-9] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[10] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[wielgosz-11] Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008. ISBN 978-83-245-9538-9.

[12] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[bioinfo-13] Malcolm Storey: Leonurus cardiaca L. (Motherwort). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-01-12].

[14] Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]