Saki szara

Saki szara
	Pithecia monachus
	(É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	ssaki żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Nadrodzina	małpy szerokonose
Rodzina	sakowate
Podrodzina	saki
Rodzaj	saki
Gatunek	saki szara
Synonimy
	Simia monachus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812;
	Simia monachus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Saki szara^[3]^[4] (Pithecia monachus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny saki (Pitheciinae) w obrębie rodziny sakowatych (Pitheciidae).

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1812 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire, nadając mu nazwę Simia monachus^[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Brazylia” (fr. Habite probablement le Brésil)^[1], ograniczone w 1987 roku przez Philipa Hershkovitza do lewego brzegu rzeki Solimões między Tabatingą a rzeką Tonantins, w Brazylii^[5]^[6]^[7]. Holotyp to zamontowana skóra z czaszką w środku (sygnatura MNHN-ZM-2005-928) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu^[8]

Badania morfologiczne przeprowadzone w 2014 roku wykazały, że tradycyjnie znany P. monachus reprezentuje pięć odrębnych gatunków: P. monachus, P. hirsuta, P. inusta, P. milleri i P. napensis^[9].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[10].

Etymologia

Pithecia: epitet gatunkowy Simia pithecia Linnaeus, 1766; gr. πιθηκος pithēkos „małpa”^[11].
monachus: późnołac. monachus „mnich”, od gr. μοναχος monakhos „mnich”, od μονος monos „samotny”, od μοναχοω monakhoō „być sam”^[12].

Zasięg występowania

Saki szara występuje w przepływie między rzeką Solimões, od dolnego do środkowego biegu rzeki Ukajali i dolnego biegu rzeki Yavari, rozciągający się na południe do co najmniej Sarayacu/Serra do Divisor w północno-wschodnim Peru i dolnych biegów rzek Javari do Jurua w zachodniej Brazylii^[10].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 37–46 cm, samców 39,8–48 cm, długość ogona samic 41,1–48 cm, samców 30,5–50 cm; masa ciała samic 1,3–2,5 kg, samców 2,5–3,1 kg^[13]^[14].

Tryb życia

Saki szara ma długie, kosmate włosy wokół twarzy i karku oraz gruby, puszysty ogon. Jest płochliwym, ostrożnym zwierzęciem, żyjącym wyłącznie na drzewach, przeważnie na ich wierzchołkach. Niekiedy pojawia się na niżej położonych gałęziach, nigdy jednak nie schodzi na ziemię. Na ogół porusza się na czterech kończynach, jednak po grubszych konarach biegnie czasami wyprostowana i przeskakuje w tej pozycji na następną gałąź. Saki szare dzień spędzają buszując parami lub w małych grupach rodzinnych w poszukiwaniu owoców, miodu, liści oraz małych kręgowców, takich jak gryzonie, nietoperze i ptaki.

Samica rodzi każdorazowo tylko 1 młode.

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)^[2].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c A. von Humboldt & A. Bonpland: Recueil d’observations de zoologie et d’anatomie comparée, faites dans l’Océan atlantique, dans l’intérieur du nouveau continent et dans la mer du sud pendant les années 1799, 1800, 1801, 1802 et 1803. T. 1. Paris: F. Schoell, 1812, s. 324. (fr. • łac.).
↑ ^a ^b L.K.L.K. Marsh L.K.L.K. i inni, Pithecia monachus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-13] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 42. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ Z. Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
↑ P. Hershkovitz. The taxonomy of South American sakis, genus Pithecia (Cebidae, Platyrrhini): a preliminary report and critical review with the description of a new species and a new subspecies. „American Journal of Primatology”. 12 (4), s. 423, 1987. DOI: 10.1002/ajp.1350120402. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Pithecia monachus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-13].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Pithecia monachus (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-13]. (ang.).
↑ MNHN-ZM-2005-928, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-13] (fr. • ang.).
↑ L.K. Marsh. A Taxonomic Revision of the Saki Monkeys, Pithecia Desmarest, 1804. „Neotropical Primates”. 21 (1), s. 1–165, 2014. DOI: 10.1896/044.021.0101. (ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 202. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 539, 1904. (ang.).
↑ monachus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-13] (ang.).
↑ S.F. Ferrari, L.M. Veiga, L.P. Pinto, L.K. Marsh, R.A. Mittermeier & A.B. Rylands: Family Pitheciidae (Titis, Sakis and Uacaris). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 475–476. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 131. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[Geoffroy-1] A. von Humboldt & A. Bonpland: Recueil d’observations de zoologie et d’anatomie comparée, faites dans l’Océan atlantique, dans l’intérieur du nouveau continent et dans la mer du sud pendant les années 1799, 1800, 1801, 1802 et 1803. T. 1. Paris: F. Schoell, 1812, s. 324. (fr. • łac.).

[iucn-2] L.K.L.K. Marsh L.K.L.K. i inni, Pithecia monachus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-13] (ang.).

[Cichocki&inni-3] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 42. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[kracz-4] Z. Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.

[her-5] P. Hershkovitz. The taxonomy of South American sakis, genus Pithecia (Cebidae, Platyrrhini): a preliminary report and critical review with the description of a new species and a new subspecies. „American Journal of Primatology”. 12 (4), s. 423, 1987. DOI: 10.1002/ajp.1350120402. (ang.).

[Wilson&Reeder-6] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Pithecia monachus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-13].

[mdd-7] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Pithecia monachus (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-13]. (ang.).

[mnhn-8] MNHN-ZM-2005-928, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-13] (fr. • ang.).

[Marsh-9] L.K. Marsh. A Taxonomic Revision of the Saki Monkeys, Pithecia Desmarest, 1804. „Neotropical Primates”. 21 (1), s. 1–165, 2014. DOI: 10.1896/044.021.0101. (ang.).

[Burgin&inni-10] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 202. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Palmer-11] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 539, 1904. (ang.).

[Jobling-12] monachus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-13] (ang.).

[Ferrari&inni-13] S.F. Ferrari, L.M. Veiga, L.P. Pinto, L.K. Marsh, R.A. Mittermeier & A.B. Rylands: Family Pitheciidae (Titis, Sakis and Uacaris). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 475–476. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-14] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 131. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]