Rzeź niewiniątek
Rzeź niewiniątek – termin określający historię opisaną w Ewangelii Mateusza – wymordowanie chłopców do lat dwóch z Betlejem i okolicy na polecenie Heroda Wielkiego. Ten ostatni, dowiedziawszy się o narodzinach w Betlejem nowego króla żydowskiego, chciał w ten sposób zabezpieczyć się przed ewentualnym konkurentem. Wobec milczenia pozostałych Ewangelii kanonicznych oraz Józefa Flawiusza część badaczy kwestionuje historyczność tego wydarzenia[1][2].
Przekaz biblijny
edytuj
Wśród czterech Ewangelii kanonicznych tylko Ewangelia według Mateusza opowiada o rzezi niewiniątek. Ewangelia według Marka oraz Ewangelia według Jana zaczynają swoją narrację dopiero od chrztu Jezusa Chrystusa w Jordanie, gdy miał ok. 30 lat. Mateusz pisał, że gdy Mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy, zapytali Heroda Wielkiego, gdzie jest nowo narodzony król żydowski. Herod, zasięgnąwszy rady uczonych w Piśmie, skierował ich do Betlejem, mówiąc, by donieśli mu potem, aby i on mógł oddać pokłon. Mędrcy jednak inną drogą powrócili do swojej ziemi:
- Wtedy Herod widząc, że go Mędrcy zawiedli, wpadł w straszny gniew. Posłał [oprawców] do Betlejem i całej okolicy i kazał pozabijać wszystkich chłopców w wieku do lat dwóch, stosownie do czasu, o którym się dowiedział od Mędrców. Wtedy spełniły się słowa proroka Jeremiasza: Krzyk usłyszano w Rama, płacz i jęk wielki. Rachel opłakuje swe dzieci i nie chce utulić się w żalu, bo ich już nie ma[3].
Inne przekazy
edytujPierwsza pewna wzmianka autora niechrześcijańskiego o rzezi niewiniątek pochodzi od Makrobiusza (ok. 395–436)[4], w swoich Saturnaliach pisał: Dowiedziawszy się, że pośród małych dzieci, które kazał w Syrii zamordować Herod, znalazł się też synek Heroda, robiąc aluzję do żydowskiego zwyczaju powstrzymywania się od wieprzowiny, powiedział August: Lepiej być wieprzem Heroda niż jego synem[5]. Jako że ponury żart Augusta nie pojawia się u Mateusza i Józefa Flawiusza, wydaje się, że Makrobiusz czerpał informacje z innego źródła. Napisał on swoje dzieło po łacinie, ale August prawdopodobnie wypowiedział zdanie w grece ze względu na zachodzącą grę słów: „wolę być Heroda wieprzem (hus) niż Heroda synem (huios)”[6][7]. Niektórzy historycy uważają, że judaistyczny pseudoepigraf Wniebowzięcie Mojżesza, powstały na początku I wieku n.e., czyni aluzję do rzezi niewiniątek[8].
Liczba zamordowanych
edytujMateusz nie przekazał liczby zamordowanych chłopców. Późniejsze przekazy starały się wyolbrzymić ich ilość – Hieronim ogólnikowo na wiele tysięcy (multa parvulorum milia), greckie synaksaria określają liczbę zamordowanych na 14 tysięcy, syryjskie przekazy – na 61 tysięcy, a martyrologium Usuarda – 144 tysiące.
Marie-Joseph Lagrange, francuski biblista, wysunął hipotezę, że zamordowanych chłopców było około dwudziestu, do czego skłania się literatura przedmiotu[9]. Giuseppe Ricciotti szacował liczbę pomordowanych niemowląt na od 20 do 25[10]. Daniel-Rops uważał, że nie mogło być ich więcej niż ok. trzydziestu pięciu[11]. Największą liczbę wśród współczesnych historyków podawał Eugeniusz Dąbrowski, który szacował liczbę pomordowanych niemowląt na ok. 80 osób[12].
Określenie i kult
edytujZamordowanych w rzezi niewiniątek nazywano początkowo chłopcami, małymi chłopcami (pueri, parvuli, infantes). Ambroży nazwał ich bimuli. Później większą popularnością zaczęły cieszyć się określenia Infantes i Innocentes; to ostatnie tłumaczono na język polski jako „Niewiniątka”. Jednak ten termin został wyparty przez nazwę „Młodziankowie”.
O kulcie pomordowanych pisali już Ireneusz i Cyprian z Kartaginy. Do kalendarzy liturgicznych Młodziankowie zostali wprowadzeni w V wieku. W Konstantynopolu czczono ich 19 grudnia, w Syrii 23 września, na Zachodzie 28 grudnia, a wśród Ormian – w poniedziałek po drugiej niedzieli po Zesłaniu Ducha Świętego. W kalendarzach mozarabskich pojawiała się też data 8 stycznia.
W literaturze
edytuj
Adam Mickiewicz w trzeciej części Dziadów do pomordowanych Młodzianków porównywał wileńską młodzież prześladowaną przez carskich oprawców.
Obraz Pietera Bruegla starszego przedstawiający to wydarzenie stał się inspiracją dla utworu Jacka Kaczmarskiego „Rzeź niewiniątek” z cyklu „Raj”[13].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Paul L. Maier, „Herod and the Infants of Bethlehem”, w Chronos, Kairos, Christos II, Mercer University Press, 1998, s. 170.
- ↑ Niektórzy badacze uważający je za zdarzenie historyczne to S. Perowne, The Life and Times of Herod the Great, Nashville 1956, s. 172; J. Finegan, The Archeology of New Testament, Princeton 1992, s. 26 -cyt. za: P. L. Maier, Herod and the Infants of Bethlehem, [w:] Chronos, Kairos, Christos II: Chronological, Nativity, and Religious Studies in Memory of Ray Summers, 1998, s. 170 przypis 4.
- ↑ Ewangelia Mateusza 2,16-18 – Biblia Tysiąclecia.
- ↑ Jako że chrześcijaństwo nie jest wymieniane w żadnym z pism Makrobiusza, mimo jej dominacji w każdym aspekcie życia ówczesnych Rzymian, w połączeniu z jego zdecydowanym zainteresowaniem pogańskimi rytuałami, pozostawia uczonych bez wątpliwości, że był wyznawcą kultów tradycyjnych.
- ↑ Makrobiusz, Saturnalia, ks. II, rozdz. 4, 11; Polski przekład jest luźnym tłumaczeniem zaczerpniętym z Jerzy Łanowski, Antologia anegdoty antycznej: teraz powtórnie wydane historyjki budujące i niebudujące z autorów greckich i rzymskich, Ossolineum 1970, s. 180.
- ↑ Paul Barnett, Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times, InterVarsity Press 2002, s. 87, przyp. 13.
- ↑ Craig A. Evans, The Bible Knowledge Background Commentary: Matthew-Luke, David C. Cook 2003, s. 61.
- ↑ C. E. B. Cranfield, On Romans: and other New Testament essays, Continuum International Publishing Group 1998, s. 159.
- ↑ H. Fros, F. Sowa, Księga imion i świętych, szpalta 320.
- ↑ Giuseppe Ricciotti, Życie Jezusa Chrystusa, Warszawa 1954, s. 255, 274.
- ↑ Daniel-Rops, Dzieje Chrystusa, Warszawa 1995, s. 125.
- ↑ Eugeniusz Dąbrowski, Nowy Testament na tle epoki, tom I, Poznań 1958, s. 251, przyp. 1.
- ↑ Rzeź niewiniątek [online], kaczmarski.art.pl (pol.).
Bibliografia
edytuj- Fros H., Sowa F., Księga imion i świętych, t. 4, Kraków 2000, szpalta 319-320.
- Jan Lewandowski, „Rzeź niewiniątek” w Mt 2,16-18