Rynek Trybunalski w Piotrkowie Trybunalskim
Rynek Trybunalski – główny rynek Starego Miasta w Piotrkowie Trybunalskim.
| Centrum | |
 Północna pierzeja Rynku (2015) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Plan | |
| |
Położenie na mapie Piotrkowa Trybunalskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
 51°24′29,7″N 19°41′45,9″E/51,408250 19,696070
| |
Opis
edytujRynek Trybunalski położony jest w centrum Piotrkowa, około 900 m od dworca PKP i PKS[1]. Rynek jest centralnym punktem dobrze zachowanego średniowiecznego układu urbanistycznego Starego Miasta w Piotrkowie[1].
Z każdego narożnika Rynku odchodzą ulice[1][2]:
- z północno-zachodniego – ul. Sieradzka i ul. Rwańska
- z północno-wschodniego – Plac Stefana Czarneckiego (do pocz. XIX w. ulice Krótka i Żydowska[3])
- z południowo-wschodniego – ul. Grodzka i ul. Stanisława Konarskiego
- z południowo-zachodniego – ul. Łazienna Mokra i ul. Szewska
Współcześnie rynek nosi nazwę Rynek Trybunalski, natomiast w przeszłości określany był różnymi nazwami, m.in. Stary Rynek, Plac Trybunalski[4].
Historia
edytujRynek został wytyczony w XIV wieku[1]. Jego wymiary szacowane są na około 50 x 65 m[5], 40 x 60 m[6], 45 x 65 m[7], 50 x 63 m (pow. 2 wężysk)[8]. Z narożników Rynku pierwotnie wychodziło osiem ulic, z których dwie (ul. Sieradzka i Grodzka) prowadziły do bram w murach miejskich Piotrkowa[7].
Rynek pełnił rolę placu targowego – znajdowały się na nim kramy i jatki przeznaczone do prowadzenia handlu, z których pobierano opłaty na rzecz pana miasta[9]. Do połowy XIX w. Rynek pełnił też funkcję centrum administracyjnego miasta, którą utracił po rozebraniu ratusza[10].
Być może w XV wieku na Rynku został wybudowany jednopiętrowy ceglany ratusz, aczkolwiek pewne jest istnienie ratusza dopiero w połowie wieku XVI[11]. W późniejszym czasie ratusz był wielokrotnie przebudowywany, m.in. w 1611 roku dobudowano do niego wieżę[10]. Obok ratusza znajdowała się waga miejska oraz pręgierz[9]. Ratusz był siedzibą władz miejskich do 1863[10]. Po 1867 roku został rozebrany[10]. Przyjmuje się, że w wiekach XVI–XVIII w ratuszu obradował Trybunał Koronny[10].
Jeszcze w XIX w. kamienice w zachodniej i południowej pierzei miały w przyziemiu głębokie podcienia[12]. W 1839 roku Ignacy Marczewski, piotrkowski budowniczy obwodowy, opracował plan zamurowania podcieni w pierzei zachodniej[12]. Również w 1839 roku rozebrano w południowej pierzei Rynku fasady budynków z podcieniami, co spowodowało zmniejszenie powierzchni kamienic, niewielkie zwiększenie powierzchni Rynku i powstanie nowej linii pierzei południowej[12].
Przekazy
edytujRynek i ulice można by to wszystko zasklepić i dachem przykryć, kamienice szczupłe, zwyczajnie trzy okna mające w facjacie, składają rynek, na którego śrzodku stoi ratusz mały, wszystkie kamienie farbowane po wierzchu i we śrzodku, rzadko która jest bez wielkiej sali i prędzej brakuje pokoju wygodnego sypialnego jak przestronnej izby do jadania […] Szczupły rynek tak ma przybliżone okna kamienic do ratusza, że mówiących patronów słyszeć można we wszystkich prawie kamienicach[13].
Architektura
edytuj
Zabudowania wokół Rynku pochodzą głównie z XVIII i XIX wieku, jednak budynki stoją często na fundamentach dawniejszych obiektów, w tym średniowiecznych[1]. Kamienice do XIX w. miały wąskie fasady oraz podcienia wsparte na murowanych słupach, za którymi znajdowały się sklepy[4]. W wyniku licznych pożarów i zniszczeń obecnie kamienice mają w większości elewacje klasycystyczne i eklektyczne, aczkolwiek zachowały się także wcześniejsze detale architektoniczne[3]. Fasady charakterystyczne dla Piotrkowa z czasów I Rzeczypospolitej zostały w większości zastąpione architekturą eklektyczną, typową dla ówczesnych miast gubernialnych[14]. Ujednolicenie stylistyczne zabudowań miało m.in. miejsce w trakcie usuwania zniszczeń po pożarze miasta w 1865 roku[15].
Na kamienicach umieszczone są liczne tablice poświęcone wydarzeniom historycznym i postaciom związanym z miastem[10]. Na płycie Rynku zaznaczony jest zarys fundamentów ratusza, znajduje się tu także zrekonstruowany pręgierz i tablica upamiętniająca 400-lecie powstania Trybunału Koronnego[10][1].
Zabytki
edytujRynek wraz z całym Starym Miastem wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem 89-IX-35 z 24.07.1948, z 1.02.1962 i z 23.02.2004 jako „dzielnica staromiejska – plac Trybunalski”[16].
Do rejestru zabytków wpisane są budynki[16]:
- nr 1 – dom, 1. poł. XIX w.
- nr 2 – dom, XVII, XIX w.
- nr 3 (Rwańska 1) – kamienica, 1. poł. XVIII, XX w.
- nr 4 – dom, poł. XIX w.
- nr 5 – dom, XIX w.
- nr 7 – kamienica, 1796, 1855, 1903
- nr 8 (Grodzka 2) – kamienica, (k. XIII), XVIII, 1869
- nr 9 – dom, poł. XIX w.
- nr 10 – dom, 2. poł. XVIII w.
- nr 11 – kamienica, 1770, 1846
- nr 12 (Łazienna Mokra 2) – dom, XVIII w.
Wszystkie powyższe budynki znajdują się także w gminnej ewidencji zabytków miasta Piotrkowa Trybunalskiego[17].
Galerie
edytuj- Widoki historyczne
-
Odrys widoku Rynku sprzed pożaru miasta w 1786 roku -
Wschodnia i południowa pierzeja (1910–1915) -
Zachodnia i północna pierzeja (przed 1918) -
Zachodnia pierzeja (przed 1918) -
Wschodnia pierzeja (1925) -
Wschodnia i południowa pierzeja (około 1933) -
Widok Rynku z wieży kościoła św. Jakuba (około 1933) -
Ratusz przed rozbiórką (XIX w.)
- Widoki współczesne
-
Wschodnia i południowa pierzeja (2019) -
Północna i wschodnia pierzeja (2019) -
Południowa pierzeja (2011) -
Południowo-wschodni narożnik z ul. Grodzką i Konarskiego (2019) -
Północno-zachodni narożnik z ul. Sieradzką i Rwańską (2007) -
Rekonstrukcja pręgierza (2012)
- Kamienice
-
Rynek Trybunalski 1 (Szewska 1) -
Rynek Trybunalski 2 (Sieradzka 2) -
Rynek Trybunalski 3 (Rwańska 1) -
Rynek Trybunalski 4 -
Rynek Trybunalski 5 (Plac Czarnieckiego 1) -
Rynek Trybunalski 6 (Plac Czarnieckiego 10) -
Rynek Trybunalski 7 -
Rynek Trybunalski 8 (Grodzka 2) -
Rynek Trybunalski 9 -
-
Rynek Trybunalski 11 -
Rynek Trybunalski 12 (ul. Łazienna Mokra 2)
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Dzielnica staromiejska – plac Trybunalski w Piotrkowie Trybunalskim. Regionalny Katalog Zabytków Województwa Łódzkiego. [dostęp 2019-11-19].
- ↑ Open Street Map. [dostęp 2019-11-20].
- ↑ a b Gminny program opieki nad zabytkami 2014 ↓, s. 17.
- ↑ a b Witanowski 1923 ↓, s. 53.
- ↑ Atlas historyczny Polski 1998 ↓, s. 93.
- ↑ Sadowski 2013 ↓, s. 269.
- ↑ a b Kalinowski i Rutkowski 1954 ↓, s. 86.
- ↑ Piotrków Trybunalski i okolice 2008 ↓, s. 73.
- ↑ a b Baran-Kozłowski 2017 ↓, s. 34.
- ↑ a b c d e f g Rynek Trybunalski. Centrum Informacji Turystycznej. Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego. [dostęp 2019-11-19].
- ↑ Sadowski 2013 ↓, s. 269–270.
- ↑ a b c Głowacki 1990 ↓, s. 64.
- ↑ Głowacki 1990 ↓, s. 62.
- ↑ Głowacki 1990 ↓, s. 59.
- ↑ Głowacki 1990 ↓, s. 61.
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2019-11-20].
- ↑ Gminny program opieki nad zabytkami 2014 ↓, s. 35.
Bibliografia
edytuj- Atlas historyczny Polski. Województwo sieradzkie i łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Część II Komentarz Indeksy. Henryk Rutkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 1998. ISBN 83-86301-75-9.
- Wojciech Baran-Kozłowski. Prastare dzieje Piotrkowa – czyli słów parę o mieście Piotrkowie. „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”. t. 18 z. 2, s. 21–37, 2017.
- Kazimierz Głowacki. Dylematy rewaloryzacji piotrkowskiego Starego Miasta. „Ochrona Zabytków”. 43/2 (169), s. 59–66, 1990.
- Gminny program opieki nad zabytkami gminy miasta Piotrków Trybunalski na lata 2015–2018, Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego, 2014.
- Wojciech Kalinowski, Henryk Rutkowski. Piotrków Trybunalski. „Ochrona Zabytków”. 7/2 (25), s. 77–93, 1954.
- Piotrków Trybunalski i okolice. Przewodnik turystyczny. Piotrków Trybunalski – Łódź: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego; Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego, 2008. ISBN 978-83-927264-4-9.
- Łukasz M. Sadowski. Piotrków Trybunalski: miasto królewskie i miasto gubernialne. „Sztuka Europy Wschodniej”. 1, s. 269–277, 2013.
- Michał Rawita Witanowski: Przewodnik po Piotrkowie Trybunalskim (z planem miasta). Piotrków: Wydawnictwo Oddziału Piotrkowskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, 1923.