Rynchozaury (Rhynchosauria) – rząd niewielkich archozauromorfów, obejmujący jedną rodzinę (Rhynchosauridae) i kilka form bazalnych.

Rynchozaury
Rhynchosauria
Osborn, 1903
Ilustracja
Mesosuchus
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

zauropsydy

Podgromada

diapsydy

Infragromada

archozauromorfy

Rząd

Rhynchosauria

Podgrupy

Występowanie

edytuj

Większość rynchozaurów znana jest z późnego triasu (karnik); ich skamieniałości odnajdowano na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy. Stanowiły prawdopodobnie 40–60% zwierząt żyjących w tamtych ekosystemach[1]. Najstarszym znanym rynchozaurem może być Noteosuchus colletti z dolnego triasu Afryki Południowej (przypuszczalnie synonimiczny z Mesosuchus)[2]. W Polsce obecności rynchozaurów nie potwierdzono.

Budowa

edytuj

Wczesne, prymitywne rynchozaury przypominały jaszczurki i miały czaszki podobne do wczesnych diapsydów. Późne i bardziej zaawansowane miały czaszkę krótką i szeroką, w kształcie trójkąta.

Gady te miały dziób i dużą liczbę małych zębów. Tylne kończyny były wyposażone w szpony, które prawdopodobnie służyły do wykopywania z ziemi bulw i korzeni. Wszystkie rynchozaury były roślinożerne.

Wymarcie

edytuj

Data wymarcia rynchozaurów jest niepewna. Większość znanych skamieniałości przedstawicieli grupy odkryto w osadach starszych niż przełom karniku i noryku; na tej podstawie sugerowano, że rynchozaury wymarły właśnie na przełomie karniku i noryku, a przyczyną ich wyginięcia mogło być wymarcie Dicroidium – roślin które były prawdopodobnie głównym pokarmem rynchozaurów[1][3][4]. Spielmann, Lucas i Hunt (2013) opisali jednak trzy końce dalsze kości ramiennych odkryte w osadach formacji Bull Canyon w Nowym Meksyku z wczesnego lub środkowego noryku, które uznali za kości rynchozaurów z gatunku Otischalkia elderae; jeśli taką klasyfikację potwierdzą przyszłe badania, skamieniałości te dowodzić będą przetrwania rynchozaurów do noryku[5] (Mukherjee i Ray sugerują jednak, że gatunek ten jest nieważny[6]).

Systematyka

edytuj

Według definicji filogenetycznej przedstawionej przez Dilkesa (1998) do Rhynchosauria należy ostatni wspólny przodek rodzajów Howesia i Mesosuchus oraz wszyscy jego potomkowie. Bardziej zaawansowany klad to Rhynchosauridae, obejmujący wszystkich potomków ostatniego wspólnego przodka rodzajów Rhynchosaurus, Stenaulorhynchus, Scaphonyx (później uznany za nomen dubium) i Hyperodapedon[2]. Późniejsze badania filogenetyczne sugerują, że jedynymi rynchozaurami nienależącymi do Rhynchosauridae są Mesosuchus i Howesia – mogą one być taksonami siostrzanymi[6] lub stopniowo coraz bliższymi grupami zewnętrznymi dla kladu Rhynchosauridae[2]. Najbardziej zaawansowane rodzaje Hyperodapedon, Teyumbaita i Isalorhynchus łączone są w klad Hyperodapedontinae[6].

Kladogram rynchozaurów według Mukherjee i Ray (2014)[6]

Rhynchosauria 


 Mesosuchus



 Howesia



 Rhynchosauridae 

 Rhynchosaurus articeps



 Rhynchosaurus brodiei




 Stenaulorhynchus




 Fodonyx




 Bentonyx




 Mesodapedon




 Brasinorhynchus[7]




 Ammorhynchus


 Hyperodapedontinae 

 Isalorhynchus




 Teyumbaita



 Hyperodapedon












Przypisy

edytuj
  1. a b Michael J. Benton: Vertebrate Palaeontology. Wyd. trzecie. Blackwell Publishing, 2005, s. 138. ISBN 0-632-05637-1.
  2. a b c David W. Dilkes. The early Triassic rhynchosaur Mesosuchus browni and the interrelationships of basal archosauromorph reptiles. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London B”. 353, s. 501–541, 1998. DOI: 10.1098/rstb.1998.0225. (ang.). 
  3. Triassic: Late Triassic: Carnian – 2. Palaeos. [dostęp 2009-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (24 grudnia 2013)]. (ang.).
  4. M. Alan Kazlev: The Kannemeyeriid-Rhynchosaur-Traversodontid Empire. Kheper. [dostęp 2009-03-07]. (ang.).
  5. Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas i Adrian P. Hunt. The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A.. „New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin”. 61, s. 562–566, 2013. (ang.). 
  6. a b c d Debarati Mukherjee, Sanghamitra Ray. A new Hyperodapedon (Archosauromorpha, Rhynchosauria) from the Upper Triassic of India: implications for rhynchosaur phylogeny. „Palaeontology”. 57 (6), s. 1241–1276, 2014. DOI: 10.1111/pala.12113. (ang.). 
  7. Cesar Leandro Schultz, Max Cardoso Langer i Felipe Chinaglia Montefeltro. A new rhynchosaur from south Brazil (Santa Maria Formation) and rhynchosaur diversity patterns across the Middle-Late Triassic boundary. „Paläontologische Zeitschrift”. 90 (3), s. 593–609, 2016. DOI: 10.1007/s12542-016-0307-7. (ang.).