Rużomberk
Rużomberk (słow. Ružomberok, węg. Rózsahegy, niem. Rosenberg) – miasto powiatowe w środkowej Słowacji, w kraju żylińskim, w historycznym regionie Liptów.
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Burmistrz |
Igor Čombor[1] | ||||
| Powierzchnia |
126,71[2] km² | ||||
| Wysokość |
535[3] m n.p.m. | ||||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Nr kierunkowy |
+421 44[3] | ||||
| Kod pocztowy |
034 01[3] | ||||
| Tablice rejestracyjne |
RK | ||||
Położenie na mapie kraju żylińskiego  | |||||
Położenie na mapie Słowacji  | |||||
 49°04′30″N 19°18′12″E/49,075000 19,303333
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Rużomberk leży na wysokości 496 m n.p.m. w Kotlinie Liptowskiej, u ujścia Revúcy do Wagu, między pasmami górskimi Gór Choczańskich na północy, Wielkiej Fatry na południowym zachodzie i Niżnych Tatr na południowym wschodzie. W 2011 roku liczba mieszkańców miasta wynosiła 28 400 osób, powierzchnia miasta – 126,715 km². Składa się z dzielnic Vlkolínec, Biely Potok, Černová, Hrboltová i Rybárpole.
W Rużomberku krzyżują się dwie ważne słowackie drogi krajowe: nr 59 (R3 / międzynarodowa trasa E77) z przejścia granicznego Chyżne – Trzciana do Bańskiej Bystrzycy i nr 18 (przyszła autostrada D1 / E50) z Żyliny do Preszowa. Przez miasto przebiega linia kolejowa z Popradu do Żyliny. W mieście rozwinął się przemysł papierniczy, bawełniany, metalowy, poligraficzny oraz materiałów budowlanych.
Historia
edytujZ wykopalisk wiadomo, że okolice Rużomberka są zamieszkane nieprzerwanie już od epoki brązu. Sam Rużomberk został założony w XIII wieku przez Słowian, po czym na początku XIV wieku osiedlili się tu koloniści niemieccy (od nich pochodzi nazwa miasta – niemiecki Rosenberg stał się słowackim Ružomberokiem). Prawa miejskie Rużomberk otrzymał w 1318 r. W XIV wieku miasto otrzymywało kolejne przywileje. Jego wzrost wynikał głównie z położenia miasta na skrzyżowaniu szlaków handlowych, którymi biegną dzisiejsze drogi. W 1433 r. miasto zostało spalone przez husytów. W 1729 r. powstało tu gimnazjum pijarskie. Od swego powstania aż do likwidacji feudalizmu w połowie XIX wieku Rużomberk należał do dominium zamku Likawa (słow. Likava).
Miasto było ośrodkiem zróżnicowanego rzemiosła. Od XVI w. funkcjonowało tu kilka młynów i tartaków, napędzanych kołami wodnymi. W 1721 r. w Rużomberku powstał pierwszy zakład przemysłowy – papiernia, a następnie w ciągu XVIII w. trzy browary i szereg manufaktur, m.in. folusze. Pod koniec XIX wieku zbudowano w Rybárpolu fabrykę płótna, a następnie dwie fabryki celulozy, nowoczesną papiernię, fabrykę zapałek, cegielnię, drukarnię i serowarnię. Powstało również wiele innych przedsiębiorstw przemysłowych i finansowych[6]. W efekcie Rużomberk stał się największym ośrodkiem przemysłowym i finansowym ziem słowackich.
W XIX wieku Rużomberk stał się jednym z głównych ośrodków słowackiego odrodzenia narodowego – powstał tu Bank Słowacki (Slovenská banka), w latach 1898–1904 wychodziło tu słowackojęzyczne czasopismo Hlas. 27 października 1907 r. w Rużomberku doszło do rozruchów i interwencji węgierskiej policji przeciwko Słowakom, którzy chcieli, by nowo wybudowany kościół poświęcił ks. Andrej Hlinka, tutejszy proboszcz, pochodzący z Černovej – później słowacki polityk narodowy. Zastrzelono 15 demonstrujących, było wielu rannych, wiele osób skazano na więzienie. Zdarzenie to nabrało rozgłosu w świecie jako ilustracja konfliktów narodowościowych w ówczesnych Węgrzech. W początkach XX w. w tutejszych zakładach, zwłaszcza w tzw. textilce, zaczęły powstawać robotnicze organizacje związkowe. W latach 1907 i 1917 miały tu miejsce duże strajki. Od 1921 r. miasto było głównym ośrodkiem ruchu komunistycznego na Słowacji[6].
W 1910 r. miasto miało 12,2 tys. mieszkańców, z czego 8,3 tys. Słowaków, 1,7 tys. Węgrów, 1,0 tys. Niemców, 0,7 tys. Czechów, 0,2 tys. Cyganów i 0,1 tys. Polaków. W latach międzywojennych w mieście nadal rozwijał się przemysł, ale i tu dał się we znaki wielki kryzys przełomu lat 20. i 30. W marcu 1931 r. w mieście było 3271 zarejestrowanych bezrobotnych[6]. W sierpniu 1944 r. Rużomberk objęło słowackie powstanie narodowe, podczas którego partyzanci na kilkanaście dni opanowali miasto. Wtedy też doszło do mordu na miejscowych Niemcach – zabito 146 osób[7].
Dzisiejszy Rużomberk to nadal ośrodek przemysłowy, choć w ostatnich dziesięcioleciach rośnie rola miasta jako ośrodka turystyki. Od 1 lipca 2000 r. w mieście istnieje Uniwersytet Katolicki, którego rektorem w latach 2008–2014 był Polak ks. prof. Tadeusz Zasępa. Działa tu Muzeum Liptowskie, założone w 1912 r., prezentujące dzieje i kulturę Liptowa. W Rużomberku działają klub koszykówki kobiet, MBK Ružomberok, uczestniczący w klubowych mistrzostwach Europy, oraz klub piłki nożnej MFK Ružomberok, grający w słowackiej I lidze.
Zabytki
edytujDo najważniejszych zabytków Rużomberka należą:
- gotycko-renesansowy kościół pw. świętego Andrzeja z XVI wieku z mauzoleum ks. Andreja Hlinki z 1938,
- barokowy zespół klasztoru i gimnazjum pijarów z kościołem z 1806,
- wczesnogotycki kościół pw. Wszystkich Świętych w dzielnicy Kuť,
- wczesnorenesansowy kasztel świętej Zofii z XIV wieku, przebudowywany w XVI i w XVIII wieku, jeden z najstarszych na Słowacji,
- Vlkolínec, dawna samodzielna wioska, obecnie rezerwat architektury drewnianej, wpisany na listę dziedzictwa UNESCO,
- synagoga z 1880.
Sport
edytujGaleria
edytuj-
Centrum miasta -
Rużomberk -
Park miejski -
Dzielnica turystyczna Hrabovo
Miasta partnerskie
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-10-09]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 126,71S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ a b c Zdenko Hochmuth a kolektív: Nízke Tatry – západ. Turistický sprievodca ČSSR č. 10, wyd. Šport, Slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1982, s. 355-362
- ↑ Ondrej Pöss, Dejiny a kultura karpatskych Nemcov, Bratislava – Pressburg 2005, ISBN 80-89079-16-4, s. 14
- ↑ Partnerské mestá. [w:] Oficjalna strona internetowa miasta [on-line]. [dostęp 2017-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-13)]. (słow.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona miasta
- Strona nieoficjalna
- Muzeum Liptowskie
- Skrótowo o mieście i okolicy
- Uniwersytet Katolicki
- Rożeń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 553.