Wikipedia

Rozmyślanie przemyskie

Rozmyślanie przemyskie (właśc. Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa) – polski średniowieczny utwór apokryficzny, datowany na połowę XV wieku[1], opisujący życie Jezusa, Marii i Józefa. Do dziś zachował się jedynie pochodzący z początku XVI wieku anonimowy odpis oryginalnych Rozmyślań przemyskich. Liczy on 426 kart (852 strony), brakuje w nim początku, zakończenia i kilku kart środkowych utworu. Trudno określić dokładnie, ile spośród rozdziałów zaginęło[2]. Nazwa tekstu pochodzi od greckokatolickiej kapituły w Przemyślu, gdzie przechowywana była kopia rękopisu pochodząca z początków XVI wieku[3].

Rozmyślanie przemyskie
Ilustracja
Strona tytułowa rękopisu
Oznaczenie

Rps 8024 II

Data powstania

pocz. XVI w.

Język

polski

Rozmiary

22 × 15,5 cm

Liczba kart

426

Miejsce przechowywania

Biblioteka Narodowa w Warszawie

Utwór ten jest uznawany za najstarszą zachowaną do dziś książkę napisaną całkowicie po polsku[4].

Historia

edytuj

Dzieło zachowało się w jednej niekompletnej kopii sporządzonej na początku XVI wieku (być może po 1512)[5][6]. Kopia oparta była na wcześniejszej wersji, pochodzącej prawdopodobnie z XV wieku[5]. Powstała być może w którymś klasztorze bernardyńskim (Lwów, Sokal, Sambor, Krystynopol)[5].

Manuskrypt do 1945 stanowił własność Biblioteki Kapituły Greckokatolickiej w Przemyślu (sygn. I.M.S Nr 14)[7][6]. Po zniesieniu biskupstwa trafił wraz z całym zbiorem rękopisów do Biblioteki Narodowej, gdzie znajduje się do dzisiaj (sygn. Rps 8024 II)[7][6]. Od 2024 prezentowany jest na wystawie w Pałacu Rzeczypospolitej[8].

Po raz pierwszy tekst Rozmyślania został opublikowany w 1907 przez Aleksandra Brücknera[9][10]. W 1952 podobiznę rękopisu opublikował Stefan Vrtel-Wierczyński[11]. W latach 1998–2000 ukazało się dwutomowe wydanie wraz z opracowaniem pod redakcją Felixa Kellera i Wacława Twardzika[10].

Opis

edytuj

Manuskrypt zapisano na papierze[5]. Składa się z 426 kart (852 stron) o wymiarach 22 × 15,5 cm[6][12]. Oprawa, składająca się z deski i skóry, pochodzi z XVI wieku[6][12]. W zachowanej kopii brakuje początku, zakończenia oraz kart w kilku miejscach wewnątrz tekstu[5].

Zawartość utworu

edytuj

Utwór podzielony jest na trzy księgi, z których każda podzielona jest na rozdziały nazywane czcieniami[5]. Zachowane księgi są nierówne – pierwsza zawiera 33 czcienia, druga – 111, a trzecia – 405[5]. Nie wiadomo, ile dokładnie rozdziałów zaginęło[5]. Kompozycja złożona z prologu, narracji i zakończenia zachowała się tylko w księdze II[5]. Możliwe jednak, że w pierwotnej wersji taką strukturę miały także pozostałe księgi[5].

Utwór zawiera wiele wydarzeń cudownych, pojawiają się w nim liczne postacie nadprzyrodzone (aniołowie, Szatan i in.), prorocze sny i znaki zapowiadające niezwykłe wydarzenia. W jednym z prologów anonimowy autor zaznacza, że chociaż wielu z opisanych przez niego wydarzeń nie można znaleźć w Biblii, to jednak są one, równie jak ona, prawdziwe[13].

  • Księga pierwsza opowiada życie Marii od zwiastowania jej narodzin i jej niepokalanego poczęcia, poprzez dzieciństwo i wychowanie w świątyni, aż do małżeństwa z Józefem[5]. Według Rozmyślania, małżeństwo to było wynikiem wstawiennictwa bożego – Maria jako dziewczyna zdecydowała się ślubować czystość, z jednym wyjątkiem – jej mężem mógł zostać tylko młodzieniec, który wszedłby do świątyni mając rózgę, rózga ta miała zakwitnąć, a na jej gałęziach osiąść miał gołąbek. Cud ten spełnił się dla Józefa, który dzięki temu został mężem Marii. Małżonkowie obiecali jednak zachować czystość po ślubie.
  • Księga druga opowiada o Zwiastowaniu, narodzinach i dzieciństwie Jezusa, a także o czynionych przez niego w tym okresie cudach[5] (m.in. ożywienie glinianych ptaszków, które miały zostać rozbite, sklejenie zniszczonego dzbana, wskrzeszenie zabitego podczas zabawy dziecka, powieszenie naczynia z wodą na promieniu słonecznym).
  • Księga trzecia zarysowuje działalność publiczną Jezusa, jego nauki i cuda, w większości zgodne z tym, jak zostały one przedstawione w czterech Ewangeliach. Zachowana część Rozmyślania kończy się po pojmaniu Jezusa i jego rozmowie z Piłatem[5].

Źródła utworu

edytuj

Rozmyślanie... nie jest utworem oryginalnym – zostało skompilowane i przetłumaczone z różnych źródeł łacińskich[5]. Zawartość księgi pierwszej została zapożyczona z XIII-wiecznego poematu Hugona z Trimbergu pt. Vita beate Virginis rhytmica. Działalność publiczna Jezusa została opisana na podstawie Ewangelii. Anonimowy autor korzystał także z Passio Christi Jakuba de Vitry, Historia de nativitate Mariae, pism świętego Augustyna, świętego Bernarda, Grzegorza Wielkiego, Bedy Czcigodnego i innych[14]. Rozmyślanie zawiera też ślady wykorzystania wcześniejszego polskiego utworu pasyjnego, znanego jako Fragment pasji[15]. Mimo korzystania z różnych źródeł polskiemu autorowi udało się stworzyć logicznie i stylistycznie zespoloną całość[16].

Konstrukcja artystyczna

edytuj

Mimo braku kilku rozdziałów, można podejrzewać, że konstrukcja utworu była podporządkowana kompozycji trójkowej – każde z czcień składało się z prologu, narracji i zakończenia, tytuł i tematyka każdej nowej księgi wtopiona była w ostatnie czcienie księgi poprzedzającej[17]. Anonimowy autor (prawdopodobnie duchowny, dobrze władający łaciną[1]) posługiwał się przede wszystkim stylem zbliżonym do mowy potocznej, z dużą ilością zdrobnień (np. osiełek, baranek) i wyrazów potocznych (np. klusię, baby). Dialogi zbudowane z krótkich, urywanych zdań oddają atmosferę codziennej rozmowy[16].

W tekście przeważa narracja, w której ważne role pełnią opisy i rozbudowane dialogi[16]. Ważnymi elementami utworu są drobiazgowe opisy (zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne) Jezusa, Marii i Józefa, utworzone na podstawie źródeł łacińskich[18].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Witczak 1999 ↓, s. 120.
  2. ↑ Michałowska 2002 ↓, s. 598.
  3. ↑ Ziomek 1999 ↓, s. 133.
  4. ↑ Najstarsza książka napisana po polsku – Nagroda Angelus [online] [dostęp 2024-10-02] (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Michałowska 2011 ↓, s. 748.
  6. ↑ a b c d e Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa. Polona. [dostęp 2021-02-16].
  7. ↑ a b Michałowska 2011 ↓, s. 747.
  8. ↑ Pałac Rzeczypospolitej 2024 ↓, s. 9, 40.
  9. ↑ Brückner 1907 ↓.
  10. ↑ a b Stramczewska 2013 ↓, s. 116.
  11. ↑ Vrtel-Wierczyński 1952 ↓.
  12. ↑ a b Nad złoto droższe 2003 ↓, rozdz. Rozmyślanie przemyskie.
  13. ↑ Michałowska 2002 ↓, s. 605.
  14. ↑ Michałowska 2002 ↓, s. 600.
  15. ↑ Michałowska 1995 ↓, s. 610–611.
  16. ↑ a b c Michałowska 2011 ↓, s. 749.
  17. ↑ Michałowska 2002 ↓, s. 599.
  18. ↑ Michałowska 2002 ↓, s. 602.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Rozmyślanie_przemyskie&oldid=74875588”