Pyszna (wieś)
Pyszna (błr. Пышна; ros. Пышно, hist. Pyszno[1]) – wieś na Białorusi, w rejonie lepelskim obwodu witebskiego, około 16 km na północny zachód od Lepla.
.jpg) Dwór w Pysznie, około 1914 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet |
Stai |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 2132 |
| Kod pocztowy |
211177 |
| Tablice rejestracyjne |
2 |
Położenie na mapie obwodu witebskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 54°57′30,8″N 28°29′06,8″E/54,958556 28,485222
| |
Historia
edytujHistoria wsi jest znana od momentu, gdy Anna z Chreptowiczów 1° voto Rajecka, 2° voto Kryszpinowa sprzedała w 1742 roku te dobra swojemu bratankowi Janowi Chreptowiczowi, stolnikowi nowogródzkiemu. Po nim majątek odziedziczył jego brat Marcjan, a następnie syn Marcjana – Joachim, kanclerz wielki litewski[1], który w 1767 roku sprzedał Pyszno Fabianowi Kaszycowi. Dziewiętnaście lat później (w 1786 roku) Fabian Kaszyc odstąpił wieś Piotrowi i Teresie z Komarów Siellawom.
Prywatne miasto szlacheckie położone było w końcu XVIII wieku w województwie połockim[2].
Po śmierci Piotra Siellawy, w 1791 roku majątek odziedziczył ich syn Józefat, a następnie wnuk – Apolinary, który zmarł bezdzietnie w 1836 roku, w związku z czym Pyszno przeszło na własność siostrzenicy Apolinarego, córki Teresy Siellawianki i marszałka Józefa Niemirowicza-Szczytta, Krystyny ze Szczyttów ks. Druckiej Lubeckiej (1781–1844). Kolejnym właścicielem Pyszna był marszałek drysieński, dziedzic Justynianowa, Jan Niemirowicz-Szczytt (zm. w 1851 roku) - syn pisarza skarbowego Justyniana Niemirowicza-Szczytta. Marszałek Jan Szczytt sprzedał majątek swojemu krewnemu, wnukowi Marcina Niemirowicza-Szczytta, Stanisławowi Niemirowiczowi-Szczyttowi (ur. w 1807 roku), żonatemu wpierw z Karoliną ks. Drucką-Lubecką, a następnie z Zofią Bohdanowicz. Syn Stanisława, Kazimierz Niemirowicz-Szczytt, był ostatnim właścicielem Pyszna[1][3][4].
Po II rozbiorze Polski w 1793 roku Pyszno, wcześniej należące do województwa połockiego Rzeczypospolitej, znalazło się na terenie powiatu powiatu lepelskiego guberni witebskiej Imperium Rosyjskiego.
W XIX wieku Pyszno miało status miasteczka. W 1838 roku liczyło 165 mieszkańców, w tym 101 Żydów. W 1886 roku działała tu szkoła powszechna, cerkiew parafialna pw. Wniebowstąpienia Pańskiego (wzniesiona przez Fabiana Kaszycę ok. 1780 roku[5]), przebudowana w 1841 roku[6]), kaplica katolicka (parafii w Leplu), synagoga, garbarnia i sklep.
Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Pyszno znalazło się na terenie ZSRR. Od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi. Do 2013 roku było siedzibą sielsowietu.
Kilka macew rozrzuconych w lesie stanowi spuściznę przeszłości tej wsi[6][7]. We wsi działają: szkoła, ośrodek zdrowia, klub, biblioteka i poczta.
Dawny dwór
edytuj20 lipca 1812 roku Albrecht Adam narysował tutejszy dwór. Uwagę zwraca barokowa, murowana brama wjazdowa, składająca się z dwóch kwadratowych kordegard. W porównaniu z tą bramą dwór dziedziców prezentował się nader skromnie: drewniany domek z gankiem z jednospadowym daszkiem[8].
Prawdopodobnie w I połowie XIX wieku Siellawowie wznieśli na miejscu poprzedniego domu niewielki, murowany, parterowy dwór na planie prostokąta. Jego frontowa dziewięcioosiowa elewacja była niesymetryczna: na trzech skrajnych prawych osiach znajdował się portyk, którego trójkątny szczyt wsparty był na czterech kolumnach. Portyk tworzył kryty taras.
Dwór otoczony był przez rozległy park krajobrazowy z dużym gazonem przed portykiem. Przez park płynęła rzeczka, przez którą przerzucono mostek. W parku była też sadzawka. Dwór został zniszczony po 1914 roku[6].
_(3).jpg)
Majątek w Pysznie jest opisany w 1. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[3]. Informacja o rysunku Adama podana jest w uzupełnieniu w IV tomie Dziejów[8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Pyszno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 331.
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 82.
- ↑ a b Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 1: Województwa mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 273–274, ISBN 83-04-03713-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ T.Żychliński, Złota Księga Szlachty Polskiej, Rocznik IV, Poznań 1882, s. 363-372
- ↑ Napoleon Rouba (zebrał i opracował): Przewodnik po Litwie i Białejrusi. Wilno: Wydawnictwa „Kurjera Litewskiego”, s. 160.
- ↑ a b c Pyszno na stronie Radzima.org. [dostęp 2015-05-02].
- ↑ Pyszno na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2015-05-02].
- ↑ a b Pyszno (woj. połockie, uzup. do t. 1, s. 273), [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 484–485, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).