Macewa
Macewa (hebr. מַצֵּבָה „nagrobek”) – żydowska stela nagrobna, najczęściej w formie pionowo ustawionej[1], prostokątnej[2] płyty kamiennej[1][2] lub drewnianej[3] (od XIX w. także żeliwnej[3]) zwieńczonej linią prostą, trójkątem, półkolem, dwoma odcinkami koła bądź linią łukowatą[2]. Górną jej część może wypełniać płaskorzeźba, dolną zaś inskrypcja (epitafium).
Inskrypcje
edytujInskrypcje najczęściej wykonywano alfabetem hebrajskim, od XIX wieku pojawiały się także napisy alfabetem łacińskim[4] (w przypadku Żydów ortodoksyjnych napisy alfabetem łacińskim umieszczano na tylnej stronie macewy[4]), w tym w języku polskim[2].
Najczęściej inskrypcja rozpoczyna się od dwóch liter[1]: PN (w przypadku mężczyzn)[4], będących skrótem od hebrajskiego wyrażenia „tu spoczywa” lub PT (w przypadku kobiet), będących skrótem od hebrajskiego wyrażenia „tu [została] ukryta”[4]. Po nich może następować cytat z Biblii lub Talmudu[4]. Następnie umieszcza się laudację[2] – sentencję pochwalną zmarłego oraz można wymienić jego tytuły[4]. Po niej wymienia się imię zmarłego wraz z imieniem jego ojca[1] (w przypadku kobiet także imię męża[1]), często wyróżnione graficznie[4] (również mógł pojawić się zapis imienia w jidysz[4]) i datę zgonu (czasem także pogrzebu[4]; nie podawano daty urodzenia[1]). Sekwencja kończąca inskrypcję to najczęściej akronim „TNCBH”[1], który jest aluzją to cytatu z 1 Księgi Samuela (1Sm 25, 29)[4]: niech dusza pana mojego będzie dobrze zamknięta w woreczku życia[5] oraz słowa amen bądź sela[4].
Dekoracje rzeźbiarskie
edytujMacewy ustawiano wprost na ziemi bądź na cokole, mogły być one podparte od tyłu[2].
Z biegiem czasu nadawano macewom coraz bardziej złożoną formę architektoniczną, z gzymsami, kolumnami, wnękami, zaś jej wysokość rosła, osiągając nieraz 4 metry. Stele bywały malowane na biało, czarno, czerwono, niebiesko[2].
Płaskorzeźby na macewach mają znaczenie nie tylko dekoracyjne, lecz także symboliczne – ich elementy symbolizują cechy zmarłego[1], a także mogą stanowić alegorię jego imienia[1] bądź odnosić się do jego rodu[1]. Niektóre z motywów dekoracyjnych występujących na macewach przeznaczone są dla przedstawicieli tradycyjnych grup społeczności żydowskiej.
Wybrane symbole umieszczane na macewach:
- złożone w geście modlitwy dłonie – np. dla osoby pochodzącej z rodu kapłańskiego (kohena) bądź rabinów lub cadyków[1]
- misa z dzbanem – dla potomka lewitów[1]
- lew – dla potomków pokolenia Judy[1]
- jeleń – dla potomków pokolenia Naftalego[1]
- wilk – dla potomków pokolenia Beniamina[2]
- korona Tory podtrzymywana przez lwy – dla uczonego lub głowy rodziny
- tablice z przykazaniami – dla rabina lub nauczyciela[1]
- świecznik, menora[2] – dla kobiety[1]
- złamane drzewo – dla osoby nagle zmarłej[1] bądź jako ogólny symbol śmierci[2]
- palma daktylowa – pochwała sprawiedliwości zmarłego[1]
- wąż Eskulapa – dla lekarza[1][2]
- gęsie pióro – dla pisarza[1]
- skarbonka – symbol dobroczynności[2]
- regał z księgami[1] – symbol pobożności i biegłości w znajomości tekstów[1]
- zwoje Tory – dla rabina lub wybitnego uczonego[1]
- zwój – dla kopisty Tory[2]
- ręka trzymająca lancet – dla mohela[1]
- zwierzęta biblijne, np. lwy, jelenie[1]
- zwierzęta legendarne, np. potwory morskie, gryfy[1]
Galeria
edytuj-
Macewy w lapidarium dawnego cmentarza żydowskiego w Szczecinie -
Macewa na cmentarzu żydowskim w Zabrzu -
Macewa w muzeum w Koninie -
Macewy na Cmentarzu w Warszawie przy ul. Okopowej -
Macewy na Cmentarzu w Częstochowie -
Macewy na Cmentarzu w Częstochowie -
Nietypowa macewa na Cmentarzu w Częstochowie -
Macewy na cmentarzu żydowskim w Kamiennej Górze -
Macewa w lapidarium dawnego cmentarza żydowskiego w Kołobrzegu -
Macewy na starym cmentarzu żydowskim we Wrocławiu -
Macewa na nowym cmentarzu żydowskim w Krakowie -
Macewa Kalonimusa Sachsa syna Cwi, zmarłego 11 listopada 1855 r. z nieistniejącego już cmentarza przy ul. Gwarnej we Wrocławiu - obecnie na ścianie kościoła pw. św. Maurycego we Wrocławiu -
Macewy na cmentarzu żydowskim Nowym w Sokołowie Małopolskim
,_55_Miodowa_street,_Krak%C3%B3w,_Poland.jpg)
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Edyta Ślusarczyk, Znane i nieznane - Cmentarz żydowski i symbolika macew [online], www.swietokrzyskisztetl.pl [dostęp 2023-06-14] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Anna Kiszka, Sztuka nagrobna lubelskich Żydów [online], teatrnn.pl [dostęp 2023-06-14] (pol.).
- ↑ a b Drewniane macewy z Lenina [online], sztetl.org.pl [dostęp 2023-06-14].
- ↑ a b c d e f g h i j k Zofia Borzymińska, Inskrypcje na nagrobkach żydowskich [online], delet.jhi.pl [dostęp 2023-06-14] (pol.).
- ↑ Biblia Tysiąclecia - Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu - 1 Sm 25 [online], biblia.deon.pl [dostęp 2023-06-14].
Bibliografia
edytuj- Słownik Terminologiczny Sztuk Pięknych, PWN, 1969